Morgunblaðið - 03.09.1976, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. SEPTEMBER 1976
15
LJÖSMYNDARAR hagnýta sér aðdráttarlinsur til
að draga til sín og festa á filmu fyrirbæri í fjarska
— og þykir góð latína. Tími og rúm eru hugtök
sem gjarnan er spyrt saman, þykja fín, leiða strax
hugann að frægri vlsindakenningu. Vonandi
fyrirgefst mér þvi að nota aðdráttarlinsu á
timann I upphafi þessa endurvakta dálks um
ríkisútvarpið. Beina llnan sem lögð var til
menntamálaráðherra I sumar var svo bragðmikil
að hún er mér enn ofarlega I huga og veldur þar
mestu um spurning sem einn fyrirspyrjenda
beindi til ráðherrans. Hann spurði hver menntun
ráðherrans væri. Spurningin kom á óvart — en
ekki svar ráðherrans. Hann var vandanum vaxinn
og gaf greið og skýr svör — um skólamenntun
sína auðvitað. Afar manneskjuleg svör. íslending-
ar eru taldir einhver sjálfmenntaðasta þjóð I
veröldinni. Þeim mun einkennilegra er skóla-
menntunarkjaftæðið sem stundum grlpur þá,
þeim mun einkennilegra þegar þess er gætt, að
búið er á síðustu árum að mennta fjölda fólks
langt umfram þol og maður er farinn að hitta það
fyrir hér og hvar I þjóðfélaginu — I stöðum sem
það ekki veldur. Það verður þokkalegt þegar búið
verður að tvöfalda þennan fjölda og éitt erindi
manns þarf kannski gegnum tuttugu og fjórar
stjórnardeildir eins og I Egyptalandi. Menn virð-
ast ekki gera sér ljóst hve skólamenntunin er I
rauninni lltið brot af menntun manns sem er
sílesandi alla ævi. Menntun er lestur — og úr-
vinnsla hugans sem nemur efnið. Sjálfsmenntun
er þó altént til marks um að menntuninni hafi
ekki verið troðið I viðkomandi nauðugan viljugan.
Annars er til ágæt aðferð til að verða vísari um þá
menntun sem einhverra hluta vegna hefur ekki
verið mæld við prófborð. Af mælinu skal mann-
inn kenna, hljóðar fornt orðtak. Menn ættu að
minnast þess næst þegar þeir hugieiða menntun
manna, að viðbættum þeim sannleika að með
verkum sinum stendur maðurinn eða fellur.
Eg kann þvi afskaplega vel að heyra mennta-
málaráðherrann mæla á íslensku yfir hausa-
mótunum á útlendingum. Ég fæ ekki séð nokkur
skynsamleg rök fyrir því að við séum um alla
framtíð skyldugur að glamra mál útlendinga
fremur en þeir okkar, allra síst misjafnlega þunn-
ar undanrennur frá íslenskunni. Ég á við norður-
landamálin, sem næstum ómögulegt er að að-
greina svo mynd sé á. Úr verður strax málamiðl-
un, svo kölluð skandinaviska, hrognamál, sem
margir frændur okkar halda að sé islenska. Það á
að nota hvert tækifæri sem gefst til að lofa þeim
að heyra málið sem þeir hafa glutrað niður og
tilkalla túlka, það er enginn hörgull á íslenskum
námsmönnum til þeirra hluta I nágrannalöndun-
um og þótt víðar væri leitað. Öðru máli gegnir um
að vera stautfær á þrjú fjögur tungumál, það er
búbót að þvi, en það er afar sjaldgæft að menn
geti talað fleiri en eitt erlent mál nokkurnveginn
lýtalaust án þess að glata réttum hreim
móðurmálsins. Voðalegasta klúðrið er þegar
enskan fer á bak islenskunni. íslendingar eiga að
tala íslensku á öllum málþingum heima og
heiman. Maður sem á I erfiðleikum með að tjá sig
á erlendu máli afklæðist í rauninni persónuleika
sínum til hálfs, stendur I rauninni á nærbolnum
frammi fyrir altygjuðum viðmælanda sinum. Það
er ójafn leikur. Þá er betra að hafa snyrtilegan
túlk og vera maður sjálfur. De Gaulle, sem dvaldi
I Bretlandi öll striðsárin og tileinkaði sér þar
ensku til fulls, talaði hana aldrei eftir að hann
steig fæti á fósturjörð slna I stríðslok. Hann var
franskur maður og talaði frönsku. Hann var að
vísu oddviti stærri þjóðar að höfðatölu, en
metnaður þjóðar á ekki að ráðast af þyngd hennar
mældri I smálestum, auk þess sem þjóðir virðast
þvl vitlausari sem fleiri höfuð eru á þeim.
önnur bein lina til ráðherra, dómsmálaráðherr-
ans, fór ekki eins vel i mig. Mikil völd til langfram
hafa slæm áhrif á margan góðan manninn. Það er
dæmafár hroki að kalla borgara stórt núll,
borgara sem striðir við ofurefli og tjáir sig eins og
samviskan býður honum. Ég á við Vilmund Gylfa-
son. Maður verður að virða hugrekkið, breytir
engu þótt maður sé ekki allskostar sáttur við sumt
I skrifunum. ráðherrann kvaðst ekki hafa trú á
löngum fangelsisdómum, þau væru löng árin þar
innan veggja. Það eru þau vafalaust og ekki nema
sjálfsagt að mannúð sé I heiðri höfð þar innan
veggja, en yfirlýsingin kveikti aðrar spurningar,
t.d. þessar: Hversu löng eru ár ekkju manns sem
myrtur hefur verið? Hvernig eru ár barna hans?
Hversu löng eru ár þess manns sem misindis-
maður hefur örkumlað — eða konu sem nauðgað
hefur verið og mætir nauðgara sínum frjálsum að
einu til tveim árum liðnum? Hvernig líður henni?
Það verður að veita þeim mönnum sem stunda
likamsárásir þannig ráðningu að sálufélagar
þeirra sem ala I brjósti tilhneigingu til slíks
djöfulskapar kæfi hana I fæðingu. Og leggja
verður blátt bann við frekari sýnikennslu I glæp-
um I fjölmiðlum. Þar er að finna rót margra
vondra hluta.
Upp I hugann kemur samtal við tvo lækna um
hvort lögskylda ætti notkun bílbelta. Þar greindi
þá á. Mér er til efs að slíkt lagaboð myndi hafa
bætandi áhrif. Erlendar staðtölur gagna oft á
tiðum ekki hér. Borgarmenning okkar er svo ung,
taumleysið og tillitsleysið langt umfram það sem
tiðkast með grónum menningarþjóðum. Ég óttast
að lagaboð um notkun beltanna myndi auka svo
gáleysi I akstri að það næmi meiru en örygginu
sem I notkun beltanna fælist. ökufantur, kominn
i belti — hvernig æki hann njörvaður við sæti sitt
og nokkurn veginn hólpinn. Myndi hann kannski
limlesta fjóra I stað tveggja að öllu óbreyttu. En
sjálfsagt er fyrir gætna bilstjóra að tryggja sig
gegn óaldarlýðnum á vegunum með þvl að aka I
beltum. En ég er ekki í nokkrum vafa um að
áhrifaríkasta refsingin til að hamla gegn gáleysi I
akstri sé sú að svipta ökufantinn umráðum yfir
bifreiðinni á vettvangi, tækinu sem hann hefur
misnotað, leggja hald á það I vikutíma eða svo.
Ferðalag á postulunum eða strætisvagni vikuna
þá kynni að kenna honum sitthvað, að ekki sé
talað um fjölskylduna sem tæpast myndi una
þegjandi þeirri röskun á högum sem I sviptingu
farartækisins fælist. Fólki stafar mun meiri
hætta af ökuníðingum en gætnum mönnum sem
aka lúshægt heim til sin úr boði um nótt með
einhver umframprómill af alkahóli I blóðinu —
og er ég þó ekki að mæla þeim gerningi bót; siður
en svo.
Mig rámar I ágætt sunnudagserindi sem Gylfi
Þ. Gislason flutti um lífsgæðamat. Góðviljaður
menningarmaður og prúðmenni. Um það geta
allir verið sammála. En Gylfi reyndist lýðveldis-
kynslóð rithöfunda ekki sá forbrjótur sem ætla
hefði mátt um svo fjölgáfaðan mann, son Þor-
steins Gíslasonar ritstjóra. Faðirinn þjónaði bók-
menntunum af lífi og sál. Sonurinn gerði meira af
því að skarta þeim. Þó er ekki að vita hverju Gylfi
hefði áorkað, ef rithöfundar væru ekki því marki
brenndir að geta helst ekki verið sammála um
annað en ósamkomulag.
Bjarni Einarsson flutti fróðlegt erindi um bú-
fjáráburð, orð I tíma töluð. Bletturinn minn er að
vlsu ekki nema þrjú þúsund fermetrar, en fróð-
leikurinn kom I góðar þarfir. Verra þótti mér hve
oft Bjarni notaði þessa hvimleiðu tengingu: „I
sambandi við“. „1 þessu viðfangi" eða „varðandi
þetta“ væri guðsþakkavert að heyra við og við I
tilbreytniskyni, að ekki sé talað um samtenging-
una „en.“
Fréttin um leifturárás ísraelsmanna á Entebbe-
flugvöll vakti meiri fögnuð I brjósti mlnu en
nokkur önnur frétt það sem af er árs. Ég hef lengi
beðið eftir viðbrögðum af þessu tagi. Hún var
frumleg og þó svo yndislega rökrétt. Hún vakti
vonir um að áður langt liði yrði unnt að stemma
stigu við þessari óþolandi ógn sem vofir yfir
hverju mannsbarni sem stígur um borð I flugvél.
1 viðureign við ótínda glæpamenn dugir ekkert
annað en auga fyrir auga og tönn fyrir tönn — og
ómælt blý. Þvl fyrr sem kúla hæfir hausinn á
morðingja, þvl hólpnari ætti sál hans að vera,
hefði maður haldið. En þótt ótrúlegt sé er til hér á
landi hópur manna sem finnur til samstöðu með
hermdarverkamönnum. Það er persónulegur
harmleikur þyngri en tárum taki að týnast svo
gersamlega i innflutt kenningafjöll að menn
paufist þar I hatursfullu myrkri langtlmum
saman — i þeirri trú að þar sé hinn eina sann-
leika að höndla.
Ég var að borða þegar Gunnar Eyþórsson tjáði
mér I fréttaauka og með þjósti að eitthvað i
framboði Jimmy karlsins Carters hefði komið
eins og þjófur úr heiðskíru lofti. Ég missti gaffal-
inn. Þjófar koma ekki úr heiðskíru lofti — því
miður. Þá væri hægara um vik að handsama þá og
færa I járn. En þrumur koma raunar ekki heldur
úr heiðskíru lofti. Nýja líkingin á því máske
fullan rétt á sér. Einhvern tíma verður allt fyrst
Útvarpsmenn eru auðvitað hlutgengir að smíða
ný orðtök rétt eins og karlar sem mismælt hafa
sig uppi I afdölum — ja svona upp úr aldamót
u^num. Að vlsu gerir tíminn ekki fjöllin mikil —
en aðra hluti gerir hann stundum stóra.
Stór-
Útsa/a
Kjólaefni Metravara
Handktæói Burdasnið
ótrúiega iágt verð.
Opið iaugardag 9—12

Opið til kl. 10 föstudag
Lokað á laugardag
Ármúla 1A. Húsgagna og heimilisd S 86 1 12
Matvörudeild S-86-111, Vefnaðarv.d. S-86-11 3
Cgill lacobsen
Austurstræti 9