Morgunblaðið - 03.09.1976, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. SEPTEMBER 1976
14
Heilsuhælið í Hveragerði
Heilsuhæli
á
Norðurlandi
HEILSUHÆLI NLFI í Hvera-
gerði er löngu landsþekkt. Og
aðsóknin að því sannar, hve
þörfin er brýn. Og svo mun
víðar vera. Það mun sanni
nærri, að sjúkrahús og hæli í
þéttbýli séu yfirfull, þegar
hornsteinninn er lagður. Slík er
þörfin, slíkt heilsufarið, þrátt
fyrir fjölgun lækna. — Og eru
ekki anzi miklar Iíkur til að svo
verði áfram, meðan orsaka er
ekki leitað og þeim mætt á rök-
réttan hátt? Miklar þakkir eiga
þeir læknar skilið, sem varið
hafa tíma til að fræða og fyrir-
byggja. En ætti það ekki að
vera eitt höfuðverkefni hand-
hafa heilbrigðismála? — Það
mun flestra skoðun. Og vaxandi
er áhugi almennings á
heilbrigðismálum, enda snerta
þau hvert mannsbarn í landínu.
Almenningur á því að láta sig
þessi mál meira skipta en
hingað til. En nóg um það að
sinni.
NLF-félag Akureyrar hefur
unnið að undirbúningi heilsu-
hælis af mikilli atorku.
Akureyrarbær hefur sýnt
málinu þann skilning og
stuðning, að gefa félaginu land
í Skjaldarvík. Einhver sagði við
mig nýlega, að staðurinn væri
„kaldranalegur". Fleiri staðir
kæmu til greina. Sé svo, þarf að
meta og vega kosti og galla
hvers um sig.
Hér höfðu félagssamtökin
keypt jörðina Gröf I Hruna-
mannahreppi og ákveðið
hælinu stað þar. En að betur
athuguðu máli var horfið frá
því ráði, og hælinu valinn
staður í Hveragerði, eftir að
ýmsir staðir aðrir höfðu verið
skoðaðir. k’yrir skömmu var ég
nyrðra og dvaldi vikutfma að
Laugarlandi, þar sem Úlfur
Ragnarsson læknir, Ásta kona
hans, og Jón Sigurgeirsson
skólastjóri ráku „hvíldar-
heimili" í sumar — með mikl-
um myndarbrag.
Þar stóðu að verki menn, sem
höfðu skilning á, að maðurinn
lifir ekki á einu saman brauði.
Þar var einng andlegt fóður á
,,borðum“, framreitt af kunn-
um listamönnum. Og þar
kenndi Ásta, kona Úlfs, heilsu-
ræktaræfingar, sem öllum var
heimilt að taka þátt í. Það var
því sízt að furða, þótt fólki félli
vistin þarna vel.
Laugaland er fallegur staður.
Það var því eðlilegt, að þar
heyrðust raddir um, að þar
væri valinn staður fyrir fyrir-
hugað heilsuhæli. Og þar
heyrði ég minnzt á 3. staðinn,
sem kynni að hafa fleiri kosti.
Skólinn að Laugalandi, sem
nú mun vera lagður niður sem
slíkur, er 3 hæða hús. Og það
myndi kosta mikið að breyta
því í hæli, og kemur vart til
greina. — En húsið mætti eigi
að síður nýta til fulls sem hluta
hælis. — Þarna er fyrir hendi
eldhús, borðsalur og annar sal-
ur, sem einnig mætti nota eftir
þörfum sem borðsal, og þar
fyrir utan til afnota fyrir gesti
til hvíldar og afþreyingar. —
Herbergi á efri hæð væru svo
fyrir starfsfólk og gesti, sem
stigar angra ekki.
Þarna eru vissulega mikil-
vægir þættir, sem spara myndu
milljónatugi í byggingu hælis,
og þetta veglega skólahús
nýtast árið um kring, og senni-
lega létta á sjúkrahúsi
Akureyrar og leysa þannig
vanda og spara bæ, sýslu og ríki
fé. — Og þarna er einnig sund-
laug. Það gæti þvf verið álita-
mál þessum aðilum, hvort ekki
borgaði sig að afhenda NLFA
skólann, svo að félagið gæti
byggt að sama skapi stærri her-
bergjaálmu, eina eða fleiri, og
þannig tryggt betur rekstur
sinn og mætt betur þörf
Norðurlands fyrir hæli.
Þetta er aðeins hugmynd,
slegið fram til athugunar, þar
sem augljóst er, að hún gæti
sparað talsvert fé. — En hug-
myndin er því aðeins góð, að
ekki sé annar staður svo miklu
kostameiri, að hann beri að
velja, þótt stofnkostnaður verði
meiri. — Þetta mál má ekki
leysa með núið eitt fyrir aug-
um, heldur bæði nú- og framtfð.
Það kostar mikið fé að
byggja. En kannski kostar það
enn meira fé að byggja ekki,
þar sem þörfin er áreiðanlega
ærin. Og trúað gæti ég, að öll
sveitarfélög norðanlands gæfu
hælinu herbergi. Og þá væri
björninn unninn á glæsilegan
hátt, og til mikils sóma.
NLF-deildin á Akureyri
hefur unnið af slíkri
ósérplægni, dugnaði og heilind-
um, að skoða má hana sem
forystudeild innan samtak-
anna.
Vonandi tekst NLFA að hefja
byggingu hælisins snemma á
næsta ári. Og þá myndi mig
ekki undra, þótt fyrsta áfanga
þess yrði lokið áður en árið er
allt. — Megi svo verða.
M. Skaftfells.
Sjötugur:
Grímur Ogmundsson
Syðri- Reykjum
Sjötíu ár geta virst langur tími
hjá sumum, en hjá öðrum er hrað-
inn svo mikill að áranna gætir
ekki og áratuganna varla. Einn
þpirra, sem sigla á fullri ferð í
gegnum tílveruna án raunveru-
legrar skynjunar á göngu áranna,
er Grímur bóndi Ögmundsson á
Syðrí-Reykjum í Biskupstungum.
Þessi kviki maður með sivökult
auga á umhverfi og athöfnum
geysist áfram í tilverunni, óþreyt-
andi við búrekstur og „útrétting-
ar“.
Það er liðinn árafjöldi frá því
hann, sem ungur maður, var á
Laugarvatni við ráðsmennsku og
rörlagnir. Þá voru hin góðu ár
r
Arni Vilhjálmsson læknir:
Skörvík á
Langanesi
Þegar lesnar eru veðurfréttir,
er yzti bærinn á Langanesi að
norðanverðu kallaður Skoruvfk
eða Skorvfk. Þetta er alrangt.
Bærinn hét Skörvfk. Foreldrar
mínir bjuggu fyrstu átta ár búsk-
apar síns á Skálum. Þar bjó afi
minn Guðmundur, langafi minn
Sigurður og langalangafi minn
Sigurður. Fimmti ættliðurinn
Ólafur bjó í Skörvík og var kallað-
ur Ölafur skörvíkingur. Hann var
ættaður austan af Fljótsdalshér-
aði.
Á æskuárum mínum heyrði ég
bæinn aldrei nefndan annað en
Skörvík. Þarna er engin skora,
heldur regluleg hálfhringlaga
vík. Fyrir innan víkina er hátt
bjarg, þar sem svartfugl og fleiri
bjargfuglar verpa í þúsundatali.
Hin fornu skil milli Skálholts- og
Hólabiskupsdæmis lágu úr
Helkunduheiði — þ.e. Grenisásn-
um á Brekknaheiði — í Skör-
víkurbjarg innan Skörvíkur.
Strandlengjan frá Skörvíkur-
bjargi út að Fonti og inn Langa-
nesið að sunnan allt til Sandvfkur
— nú ranglega nefnd Bakkafjörð-
ur — var kölluð Langanesstrend-
ur. Var því Skörvík og allir bæir
sunnan á Langanesi í Skálholts-
biskupsdæmí, en bæirnir inn með
sjónum og norðan fyrrnefndrar
línu í Hólabiskupsdæmi. Þegar
sýsluskiptingin var upp tekin,
voru mörkin milli N-
Þingeyjarsýslu og N-Múlasýslu
heppni — hitti á ensku skriðu og
komst þar upp á bjargbrúnina.
Gekk síðan suður yfir nesið og
komst að Skálum, yzta bæ sunnan
megin á nesinu. Skipið sem þarna
fórst hafði farið norður í Dumbs-
haf til að leita að norsku selveiði-
skipi, sem týnzt hafði sumarið áð-
ur i norðurísnum. Ekki fannst
það skip, en þrír menn af því
höfðu verið settir í land á Jan
Mayen til vetursetu og loðdýra-
veiða. Tók skipið, sem týndist
undir Skörvíkurbjargi, þessa
menn og farangur þeirra og veiði-
föng. Var þar mikið af allskonar
loðskinnum. Rak mikið af þeim
upp í fjöru, aðallega inni í sjálfri
Skörvikinni. Skipið brotnaði í
spón og rak brakið úr því, svo og
flest lfkanna, þar upp í fjöru, þar
sem skipið strandaði. Faðir minn,
sem var vanur bjargsigi frá æsku-
dögum og búskaparárum á Skál-
um, var fenginn til að stjórna
björgun líkanna úr fjörunni upp
á bjargbrúnina. Minnir mig að öll
líkin fyndust nema eitt. Líkin
voru síðan flutt inn að Sauðanesi
og jarðsett þar í einni fjöldagröf.
Ekki man ég nú með vissu, hve
mörg lík voru jarðsett, en geri ráð
fyrir að þau hafi verið 15—16 að
meðtöldum líkum veiðimannanna
þriggja frá Jan Mayen. Fyrir
nokkrum árum komu Norðmenn
með veglegan minnisvarða, sem
reistur var á fjöldagröf hinna
föllnu sjókappa. Fór Árni G. Ey-
IjögraKont
sett í Gunnólfsvíkurfjall og suður-
byggð Langaness féll í hlut
Norður-Þingeyjarsýslu. Eftir það
skildu fáir gamla nafnið, sem von
var, því að eftir var aðeins strand-
lengjan „ frá Gunnólfsvíkurfjalli
til Sandvikur.
Utan Skörvíkur eru allhá fugla-
björg allt út að Langanesfonti.
Eru björgin ófær til uppgöngu
hverjum manni, nema á einum
stað, en sá staður hefur verið
nefndur „enska skriða". Mun
nafnið dregið af því, að enskir
skipbrötsmenn hafi komizt þar
upp úr bjarginu. Árið 1907
strandaði undir þessum björgum
norskt selveiðiskip í norðan stór-
viðri og stórsjó. Fórst þar öll
skipshöfnin nema einn maður,
„vélstjóri". Er hann kom upp á
þilfar var skipið farið að brotna
mjög ofan þilfars. Náði hann tök-
um á spýtu og bjargaðist á henni í
land; komst síðan upp á syllu í
bjarginu og hírðist þar um nótt-
ina. Morguninn eftir hélt hann af
stað út eftir fjörunni — til allrar
lands með þeim norður að Sauða-
nesi og leiðbeindi þeim af sínum
alkunna rausnar- og myndarskap.
Ég hef leitað skýringar á nafn-
inu Skörvík hjá gömlum Langnes-
ingum og fengið tvær. Sú fyrri er,
að gróðurrimar, sem ganga úr
gróðurlendi víkurinnar út á syll-
urnar í bjarginu fyrir utan vík-
ina, hafi verið kallaðir „skarir“.
Hin önnur, sem mér þykir miklu
sennilegri, er sú, að þegar stór og
löng rekatré lágu hlið við hlið í
fjörunni eftir stórbrim, hafi það
verið nefnt skör eða skarir, og
þýðir þá nafnið „rekavík“, sem er
sannnefni, því að hvergi á öllu
Langanesi er slíkur óhemju trjá-
reki sem einmitt í þessari vík.
1 sveitarlýsingu Skeggjastaða-
hrepps frá miðri 19. öld er vikin,
sem nú er nefnd Bakkafjörður,
kölluð Sandvík, og heiðin, sem
liggur upp úr víkinni áleiðis til
Vopnafjarðar, er enn þann dag í
dag nefnd Sandvíkurheiði.
Árni Vilhjálmsson læknir.
gamals búskaparlags, þegar rjóm-
inn flaut ofaná i brúsunum og
hangikjötið var reykt heima. Þá
hafa þeir varla verið búnir að
uppgötva brennivínið enda fólk
kröfuminna til gleðigjafa í þá tið.
Maður var þá harla lítill pjakkur
á rjátli kringum þennan atorku-
sama og glaðværa mann, sem
óhikað lét heyra til sin eins og
reyndar enn í dag — og þó
kannski heldur betur nú en þá.
Leiðir hans liggja til allra átta,
en alltaf stjórnar hann förinni.
Hann fastnar sér konu, Ingi-
björgu Guðmundsdóttur frá al-
þekktu rausnarheimili, Bildsfelli
í Grafningi, og eignast með henni
einn son, Grétar, sem nú rekur
kúabú á ættaróðali sínu. Ingi-
björg hefur unnið verk sín hljóð,
verið öllum góð og skrifað í ösk-
una sin bestu ljóð, eins og skáldið
segir en bóndinn bylt landinu op
byggt hverja bygginguna á fætui
annarri. Hún hefur verið gæfa
hans, stoð og stytta i umfangs-
miklum framkvæmdum og dags-
ins önn.
Það hýrnar ævinlega yfir mönn-
um, sem þekkja Grím bónda, þeg-
ar þeir heyra hann nefndan, hitta
hann heima eða á förnum vegi.
Framhald á bls. 25