Morgunblaðið - 12.10.1976, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. OKTÓBER 1976
29
EITTHVAÐ er á seyði eða öllu heldur'
ekki á seyði i Moskvu. Rík ástæða var
til að ætla að miðstjórnarfundur yrði
haldinn í síðasta mánuði, en honum
hefur verið frestað án nokkurrar aug-
ljósrar ástæðu. Lengi hefur verið um
það rætt, að á þessum miðstjórnarfundi
yrði skýrt frá mannaskiptum, sem
næðu til æðstu manna landsins, þar á
meðal sjálfs Leonid Brezhnevs flokks-
ritara.
Breytingarnar hafa lengi verið nauð-
synlegar, þó ekki væri nema vegna
þess að æðstu valdamönnunum í Kreml
hefur stöðugt fjölgað og aldurinn færzt
yfir þá. Engar breytingar voru gerðar á
flokksþinginu fyrr á þessu ári, þótt það
væri tilvalinn staður og stund fyrir
Brezhnev að segja af sér með sóma.
Hann hefði getað borið við veikindum,
sem hafa hrjáð hann að undanförnu, og
tilnefnt eftirmann sinn.
EKKI
SAMKOMULAG
En valdaforystunni hefur greinilega
ekki tekizt að koma sér saman um
arftaka þá. Síðan hafa heldur ekki
komið fram nokkrar vísbendingar um,
að samkomulag hafi tekizt um málið i
Kreml, því enginn úr valdaforystunni
hefur verið búinn undir það að taka við
stjórnartaumunum. Ganga má að því
sem visu að þess sæjust fljótt merki í
sovézkum blöðum að samkomulag
hefði tekizt i Kreml um arftaka. Þau
fengju skipun um að auðvelda honum
valdatökuna með því að auðsýna hon-
um þá virðingu, sem mundi auka álit
hans meðal almennings.
En þess sjást nokkur merki, að unnið
sé að þvi að gefa að minnsta kosti
einum manni valdaforystunnar andlits-
iyftingu, jafnvel þótt hann hafi ekki
tryggt sér stuðning allra samstarfs-
manna sinna. Flestir vestrænir sér-
fræðingar vísa þvi á bug, að Yuri
Andropov stjórnmálaráðsfulltrúi hafi
nokkra möguleika á þeirri forsendu, að
hann er yfirmaður sovézku leynilög-
reglunnar og þar með nánast sjálfkrafa
útilokaður úr keppninni um ríkiserfð-
irnar. En við skulum athuga nokkrar
vísbendingar.
NAFNBÆTUR
Andropov
1 april var hann valinn til þess að
halda ræðuna á afmæli Lenins, sem er í
sjálfu sér mikill heiður, en þeim mun
mikilvægari en ella í þessu tilfelli
vegna þess, að brjóta varð reglu, sem
hefur verið stranglega fylgt í Kreml i
tuttugu ár, til þess ,að Andropov gæti
stigið í ræðustólinn og flutt mál sitt.
Síðan 1956 hefur einhver ritara flokks-
ins alltaf flutt Lenín-ræðuna og val
ræðumannsins var viðurkenningarvott-
ur og vísvitandi ábending um, að hon-
um væri ætlaður meiri frami. í öðru
lagi fékk skipun stjórnmálamanna í
herforingjastöður augljósa þýðingu
þegar Brezhnev hafði verið sæmdur
marskálkstign — og nú hefur
Andropov verið heiðraður með því að
vera sæmdur æðstu hershöfðingjanafn-
bót, þeirri tign innan hersins, sem
gengur næst marskálksnafnbót
Brezhnevs. Að vísu var ráðherra sá
sem fer með mál hinnar borgaralegu
lögreglu, Shchelokov, heiðraður með
svipuðum hætti, en þvi má halda fram
að sá kostur hafi verið valinn að heiðra
þá báða samtimis, þar sem erfitt kunni
að hafa reynzt að fá yfirstjórn hersins
til að samþykkja að hækka Andropov
einan í tign. En stöðuhækkunin hefur
miklu meiri pólitíska þýðingu hvað
Andropov snertir en Shchelokov, ef öll
önnur völd hans eru höfð í huga, þvi
Shchelokov stendur utan við valdabar-
áttuna.
1 þriðja lagi var Lenín-ræðan svo
áberandi ólik venjulegum flokks-
foringjaræðum, að minnsta kosti stíll
hennar, að það gaf til kynna að
Andropov væri að gera vísvitandi til-
raun til að halda fram sjálfstæði sinu,
að fjarlægja sig frá hinum valdamönn-
unum, til að sýna að hann væri hafinn
yfir þau úr sér gegnu slagorð og þær
einstrengislegu kreddur, sem setja
svip sinn á slík tækifæri. Þetta mátti
túlka sem ábendingu til þeirra manna,
sem hann kynni að hafa reynt að fá til
liðs við sig, að ef hann yrði fyrir valinu
yrði annað uppi á teningnum.
„FRJALSLYNDI"
Andropov
stefnir
átindinn
Efni ræðu hans bar vott um furðu-
mikið frjálslyndi, ef þess er gætt að í
hlut átti sá maður, sem ábyrgðina ber á
því að viðhalda þeim einkennum
lögregluríkisins, sem enn eru snar þátt-
ur í lífi sovézkra borgara. Þegar hann
fjallaði um innanlandsmál lagði hann
áherzlu á „sósialistiskt lýðræði", en
gerði það þannig að það var hægt að
túlka á þá leið, að enn væri mikið verk
eftir óunnið til þess að það næði fullum
blóma. Þegar hann fjallaði um utan-
ríkismál lagði hann meiri áherzlu á
slökunarstefnuna détente en jafnvel
Brezhnev hefur gert upp á siðkastið og
gaf ýmislegt í skyn, sem benti til þess
að baráttunni milli haukanna og dúfn-
anna í Kreml væri hvergi nærri lokið
— og hann væri einn af „englunum“
hvað sem um aðra mætti segja.
„Frjálslyndur“ yfirmaður KGB er
nánast mótsögn í sjálfu sér og flestir
sérfræðingar telja að þær hugmyndir,
sem hann reyndi að gefa um sjálfan
sig, séu falskar. Raunar reyndu tveir
fyrrverandi yfirmenn leynilögreglunn-
ar, sem sóttust eftir æðstu stöðunni í
Kreml, Lavrenty Beria eftir daga
Stalins og Alexander Shelepin eftir
fall Krúsjeffs, að láta í veðri vaka að
þeir væru frjálslyndari en menn héldu
og það var liður i valdabaráttu þeirra,
en uppgerð þeirra lá í augum uppi.
Andropov er hins vegar margbrotnari
persónuleiki og enginn frýr honum
vits, jafnvel þótt skapgerð hans hljóti
sem fyrr að vera vestrænum sér-
fræðingum hulin ráðgáta.
HINDRANIR
Hindranirnar á vegi hans eru svo
margar og svo margt mælir gegn hon-
um að skiljanlegt er að því sé neitað á
Vesturlöndum að hann hafi nokkra
möguleika. En sannanirnar, sem benda
til hins gagnstæða, ætti ekki að snið-
ganga. Auðvitað er Andropov langt frá
því marki að tryggja sér stöðu rikis-
arfa. En hann stefnir i þá átt — og það
gerir enginn annar sovézkur forystu-
maður, að minnsta kosti sjást þess ekki
merki. Möguleikar hans mundu stór-
batna ef hann hætti hjá KGB og tæki
sæti í framkvæmdastjórn flokksins, en
það hefði i för með sér endurskipu-
lagningu á valdaforystunni.
Það mundi hins vegar raska því við-
kvæma jafnvægi, sem rikir i æðstu
forystunni, sem hefur varðveitt
einingu sína aðeins vegna samtrygging-
ar mannanna, sem skipa hana.
Afleiðingin er sú, að af sextán fulltrú-
um stjórnmálaráðsins verða sjö sjötug-
ir og eldri í lok þessa árs.
FRESTUR
Veikindi Alexei Kosygins forsætis-
ráðherra geta kollvarpað þessu kerfi i
einu vetfangi og þá mundi jafnvægið
raskast. Ef nú er verið að reyna að
leggja fyrir miðstjórnina tillögur um
nýtt kerfi gætu erfiðleikarnir, sem eru
því samfara, vel verið skýringin á
þeirri töf, sem hefur orðið á fundinum.
Sagan sýnir að þetta verk hefur alltaf
verið svo erfitt, að þvi hefur hvað eftir
annað verið slegið á frest, og verið
getur að þvi verði enn frestað — en
jafnvel í Rússlandi er ekki hægt að
fresta því endalaust.
Kosygin

Beria.