Morgunblaðið - 22.12.1976, Qupperneq 16

48
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. DESEMBER 1976
Spámaður of-
an á allt annað
Jónas Guðmundsson:
berhenti, skáldsaga.
Leiftur, Reykjavfk 1976.
Ágúst
ÞÓ að títt sé erlendis, að þar komi
út sakamálasögur og séu þar ærið
vinsælar, er fátítt, að íslenzkir
höfundar velji sér sakamál að
söguefni. Frá þessari öld man ég í
fljótu bragði aðeins eftir tveimur
sögum er beri svip hinna erlendu
fíknisagna sem njóta almennrar
hylli. Önnur er Húsið við
Norðurá, eftir Guðbrand
prófessor Jónsson, hin bankaráns-
saga, Ólafs ritstjóra Friðriks-
sonar. Var saga Guðbrands rituð
af mikilli íeikni, og þótti hún’
góður skemmtilestur á sinni tíð.
Hin mun hafa verið talin
fullótrúleg, þó að ótrúlegustu
réttir séu á borð bornir í slíkum
sögum.
Nú hefur hinn mikli og fjölhæfi
eljumaður Jónas Guðmundsson
sent frá sér sakamálasögu, en eins
og menn vita er hann allt I senn,
rithöfundur, blaðamaður, list-
dómari og myndlistarmaður, sem
virðist njóta ámóta frægðer
erlendis og sum af skáldum okkar
sem hafa af sér frægðarsögur að
segja.
Saga Jónasar ber heiti og viður-
nefni aðalpersónunnar, hins sér-
kennilega fjárbónda austan úr
sveitum, Ágústs berhenta. Ágúst
fer í viðskiptaerindum til höfuð-
staðarins og hefur með sér
skuldabréf og allmikinn fjársjóð.
Hann fer að vanda á fyllirí — og
svo hverfur hann eitt kvöldið og
reynist ekki skila sér að morgni
eða næstu daga, og svo þykir þá
ekki leika vafi á, að hann hafi
verið myrtur.
Sagan fjallar svo um
meðhöndlan yfirvalda á morð-
málinu, og er fyrst og fremst
ádeila á undanlátssemi bæjar-
fógeta og æðstu stjórn dómsmála
gagnvart æsilegum áróðri blaða-
manna og þeirri múgæsingu sem
skrif þeirra vekja gegn meintum
sakamönnum og þeirri linkind,
sem þeim sé sýnd. En múgæsing-
in veldur því að yfirvöldin kvelja
Iffið úr sjúkum og bláfátækum
snæfellskum bónda og brenni-
merkja annan borgara sem
meintan glæpamann, þó að
reyndin verði sú, að Ágúst
berhenti finnist dauður suður f
Hafnarfjarðarhrauni með fjár-
muni sína óskerta og án allra
ummerkja þess, að hann hafi
verið myrtur.
Sagan er skrifuð áður en Geir-
finnsmálið alræmda varð til, og
þó að þar sannist sök, má segja að
Jónas hafi að nokkru leyti gerzt
spámaður — svo að óhætt mun að
Græn
eða rauð
bylting?
— Vaknað af .. .
Framhald af bls. 47
einn í draumi
ðttu að móka
aldrei sveitast
þfnu blóði
dorma á sfðum
draumabóka
deyja f þfnu
einkaljóði.
Það er í ljóðum af þessu tagi
sem Ingimar Eriendi tekst best
upp i þessari bók: stuttar en
hvassar ljóðlínur, fá orð en þung
svo hvert þeirra vegur fjórðung.
Maður er feiminn að segja „hnit-
miðað" vegna langvarandi ofnotk-
unar á orðinu, en i svipinn finn ég
þó ekki annað orð er betur lýsi
aðferðinni. Ekkert er ofsagt, ekk-
ert heldur vansagt. Ég nefni líka
ljóðið Vegir sem er einneginn
ádeiluljóð. Og ekkert verið að fela
hvert skeytum er beint:
1 heimsins
strfði hörðu
mitt hjarta
drottinn rýndi.
Ég veit um
gamla vörðu
sem veginn
forðum sýndi.
Á st jörnu
augum störðu
ég stefnu
aldrei týndi.
Ég veit af
öðrum vegi
sem varðlið
rauðra boðar.
Svo dimmt
þar á degi
og dreyri
sporin roðar.
Þar enga
st jörnu eygl
og enginn
hjartað skoðar.
Það er ekki aðeins efnisleg upp-
bygging þessa ljóðs sem gerir það
eftirminnilegt, heldur einnig
formið; rímið t.d. sem hefur
áherslugildi.
Veruleiki draumsins skiptist í
átta kafla. Að formi og efni má
þessi bók skoðast sem framhald
fyrri bóka skáldsins, en Ingimar
Erlendur hefur undanfarin ár
sent frá sér sem næst bók á ári.
Hér er að finna mörg veigamestu
Ijóð Ingimars Erlends til þessa.
Ég nefni — auk áðurnefndra
Ijóða — Uppskeru, Við, Vorvind
(tilbrigði við Sörla þátt) og Vor.
Þó þarna séu fáein ljóð sem
skáldið hefði hugsanlega mátt
salta lengur tel ég þetta vera jafn-
bestu ljóðabók Ingimars Erlends
til þessa. Ætti ég að velja úr ljóð-
um hans í einhvers konar sýnis-
bók eða antólógíu mundi ég því
fletta upp í Veruleika draumsins
fyrst aljra ljóðasafna hans. Svip-
mikil bók, áherslukveðskapur!
— Sagan um . . .
Framhald af bls.47,
fyrstu verkum þegar hann kemur
heim að fljúgast á við Halldór
félaga sinn, en Halldór hafði áður
fellt hann í slag. Nú er Jón Elías
orðinn jafn sterkur og Halldór
Það sem meira er: Jón Elías
gleymir ekki þeim sem hafa verið
honum góðir og lærir að sætta sig
við fjölskyldu sína og umhverfi.
Þau Jenna og Hreiðar hafa með
Jóni Elíasi samið sögu handa
ungum börnum sem ég hef sann-
prófað að börn hafa gaman af.
Eins og í öðrum bókum þeirra er
töluvert lagt upp úr hollum sið-
ferðilegum boðskap. En það er-
indi þeirra við lesendur skyggir
hvergi á gang sögunnar. Sagan er
skemmtileg og víða fyndin.
Höfundarnir eru athugulir og
fundvfsir á ýmis sérkenni barna.
Dæmi um fjörlegar og lifandi frá-
sagnarstíl þeirra er sagan af kett-
inum hans Halldórs, þann vanda
sem eigandinn fær að glíma við.
Umhverfislýsingar og orðræður
eru beint úr þeim veruleika sem
við þekkjum.
Ekki þarf að segja lesendum frá
því að Jenna og Hreiðar eru með
atkvæðamestu barnabókahöfund-
um okkar, nægir að minna á
öddubækurnar. Þau hafa einnig
samið skólabækur í félagi. Aftur
á móti sendi Hreiðar einn frá sér
barnabókina Blómin blíð fyrir
nokkru og Jenna kvaddi sér
hljóðs sem ljóðskáld í fyrra með
Engispretturnar hafa engan kon-
ung.
Gunnar Dal:
KAMALA.
Saga frá Indlandi.
Vfkurútgáfan 1976.
MÖRGUM okkar er tamt að líta
fyrst og fremst á Gunnar Dal sem
ljóðskáld. Hann vakti ungur
athygli fyrir ljóð sín, varð fastur í
sessi meðal þeirra skálda sem
fara að mestu hefðbundnar slóðir.
Þýðing Gunnars Dals á
Spámanninum (1958) eftir Kahlil
Gibran og Móður og barni (1964)
eftir Tagore eru að margra mati
vandaðar Ijóðaþýðingar. En
einkum hefur Gunnar á síðari
árum fengist við að semja bækur
um heimspeki. í flokki heim-
spekirita hans má nefna Gríska
heimspekinga (1963), Öld Sókra-
tesar (1963), Plató (1966 ),
Aristóteles (1966)- og Indverska
heimspeki (1972). Gunnar hefur
með þessum bókum og fleiri lagt
sitt af mörkum til heímspekium-
ræðu og það hefur ekki sfst verið
kostur bóka hans að þær eru
alþýðlega skrifaðar. Kamala er
þriðja skáldsaga Gunnars Dals,
hinar eru Orðstír og auður (1968)
og Á heitu sumri (1970). í þess-
um skáldsögum fjallar Gunnar
um samtímavandamál. Einkenni
Kamölu eru í senn félagsleg
alvara og spekimál. Þar verða
átök á milli gamals og nýs, þess
sem fólki er lagt upp í hendur og
vilja til endurskoðunar og breyt-
inga.
Sögusvið Kamölu er indverskt
þorp. Þrátt fyrir það könnumst
við við ýmsar manngerðir þess og
misklíðarefni. Kamala sver sig í
ætt við þorpslýsingar sem sígildar
eru orðnar í íslenskum bókmennt-
um. Stéttabaráttan hefur innreið
sína í þorpið. Ungur maður snýr
heim með nýjar hugmyndir um
ræktun. Það skortir fé til nauð-
synlegra framkvæmda.
Auðmaður þorpsins freistar þess
að kaupa unga manninn til hlýðni
við sig. Það tekst ekki. Þá er grip-
ið til ráða sem valda því að þorps-
búar snúast gegn auðmanninum,
gera aðför að honum. Hefðbundn-
ar venjur eru að engu hafðar..
Auðmaðurinn finnur ekki aðra
leið en að gerast helgur maður,
ráfa um og betla, að ráði hins
alvitra Gúrú. I bókarlok eru þau
Kamala sem látin er segja söguna
og unnusti hennar, ungi bylt-
ingarmaðurinn Tara, úti á
akrinum að plægja. Það er í senn
von og vonleysi í niðurstöðu
sögunnar, efasemdir eru túlkaðar
með orðum Kamölu:
„Við göngum saman út á akur-
inn og byrjum að sá. Tara hefur
opnað litla hvíta sekkinn sinn og
það er birta í augum hans. Ég veit
að hann trúir á grænu byltinguna
sína en ég veit líka að það er kvíði
í sál hans. Jörðin er miskunnar-
laus við menn og dýr og við svelt-
um enn í þorpinu.
Eitt og eitt falla fræ mín um
bambusrörið mjóa í heita þurra
mold og ég hugleiði ósjálfrátt
orðin sem höfð voru eftir
Vadíval: „Fyrir fólk eins og
okkur dugar engin græn bylting
— aðeins sú rauða.““
Sigvaldí Hjálmarsson, maður
gagnkunnugur Indlandi og ind-
verskum málefnum, skrifar
greinargóðan formála að bók
Gunnars Dals. Hann bendir á að
„ný samfélagsgerð verður að
koma með mildilegum ráðstöf-
unum, ekki valdi, því vald er i
sjalfu sér illt“. Það er í samræmi
við kenningar Gandhis. „Ríkis-
valdið megnar ekki og í sumum
tilvikum vill ekki hlutast til um
hvað fer fram í þorpunum“, segir
Sigvaldi ennfremur. Dómur hans
um sögu Gunnars er sá að hún sé
„sannferðug lýsing á indversku
sveitalffi þar sem arfi fortíðar og
möguleikum ókominna ára eru að
jöfnu gerð skil“.
Að mínu viti er Kamala einföld
dæmisaga. Mér þykja þeir kaflar
bókarinnar bestir þar sem ind-'
versku þjóðlífi er lýst, gömlum
Jónas Guðmundsson
Bókmenntlr
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
fullyrða að hann hafi nú byrði
gnæga, þar sem aðrir verði
velflestir að láta sér nægja
krepping.
Ekki gerir Jónas þá kröfu með
þessari sögu, að hún teljist til
fagurbókmennta en margt er þar
snöfurlega mælt, mörg gefin oln-
bogaskotin og jafnvel Iátnar
hnútur fljúga um borð.
En hvort væri nú ekki ástæða
til, að skýr og skarpskyggn rit-
höfundur og álíka einarður og
Jónas, gerði ástand það, sem ríkir
nú í landi hér í brotamálum og
meðferð þeirra að efni i stóra og
gertæka skáldsögu?
Gunnar Dal
Bókmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
siðum, þáttum trúarinnar í lífi
fólksins. Mynd Kamölu verður
skýr og geðfelld í huga lesandans.
Mathúr garnli er tákn hins vitra
og hógværa Indverja, rætur hans
liggja í gömlum tíma, en hann
liefur líka skilning á því sem
koma skal. Gúrú, jóginn Góvinda,
er ómissandi í indversku um-
hverfi. Ef til vill er hlutur hans
þó of stór í sögunni; áhugi
höfundar á indverskri speki fær
hann til að ætla henni mikið rúm.
Netrí Ram, landeigandinn auðugi,
er líkt og jóginn táknmynd og það
er alltaf hætt við því að slíkar
persónur verði ekki af holdi og
blóði. Alþýðufólkið í sögunni er
eftirminnilegast: bændur, konur
þeirra, svínahirðar, förumenn og
þannig mætti lengi telja.
Kamala er saga af þeirri gerð
sem hentar vel þroskuðum
unglingum. Hún er öðrum þræði
unglingabók. Sumir kaflar
hennar eru ljóðrænir, aðrir æsi-
legir, en umfram allt er sagan
lærdómsrík. Það er ljóst að
höfundurinn hefur vandað sig,
enda held ég að betri skáldsaga
hafi ekki komið frá Gunnari Dal.
Honum er söguefnið kært. Sagan
hefur mest gildi sem öfgalaus
lýsing á indverskum veruleik-og
vekur til umhugsunar um þau
lönd sem skammt eru á veg komin
í tækniþróun.
Skáld
Alfræði Menningarsjóðs.
ISLENZKT SKÁLDATAL M—ö.
Hannes Pétursson og
Helgi Sæmundsson.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs og
Þjóðvinafélagsins 1976.
SlÐARA bindi Islenzks skáldatals
er nú komið út. Undirrituðum er
efst í huga það sem gott er um
þessa útgáfu þótt eflaust megi
margt að henni finna. I Skálda-
talinu er saman kominn mikill
fróðleikur um höfunda og bækur
þeirra og um það helsta sem um
þá hefur verið skrifað. Ekki þarf
að velta því fyrir sér hvert gildi
slfkt rit hlýtur að hafa. Það er
augljóst.
Mig minnir að í tilefni fyrra
bindis Skáldatals hafi verið deilt
nokkuð á val þeirra Hannesar
Péturssonar og Helga Sæmunds-
sonar. Þar voru á ferðinni ákaf-
lyndir höfundar og aðdáendur
þeirra sem gramdist að mönnum
sem að eigin sögn voru jafnokar
helstu ritsnillinga íslenskrar
tungu var úthýst. Veljendur hafa
gert grein fyrir sjónarmiðum sín-
um og árétta þau í Fáeinum
eftirmálsorðum. Þeir vikja að þvi
að hlutur barnabókahöfunda hafi
verið talinn of smár: „Vel má svo
vera, en þá ber að hafa hugfast
um leið, að árið 1972 kom út sér-
stakt kver, þar sem taldir eru
islenzkir barnabókahöfundar;
mönnum er því nokkuð auðgengið
að æviatriðum þeirra og ritaskrá
á einum stað". Þetta þykir mér
ekki fullgilt svar. Aftur á móti
mætti réttlæta hið nauma rúm
sem barnabókahöfundar fá ef
Menningarsjóður hefði gert þeim
Til sk
ogfró
Arthur Hailey:
BANKAHNEYKSLIÐ 299 bls.
Bókaforl. Odds Björnssonar. Ak-
ureyri, 1976.
BENDI maður á eitthvert mynst-
ur fyrir nútimaskemmtisögu er
helst að nefna skáldsögur
Arthurs Haileys. Þær fela i sér
flest sem krafist er af slíkum
verkum. Þær eru spennandi. Þær
eru sannfærandi og þær eru
snilldarlega upp byggðar. Þær
eru reistar á nákvæmri rannsókn
og þekking á staðháttum þar sem
þær eru látnar gerast hverju
sinni, hvort sem það er á hóteli,
alþjóðaflugvelli eða i banka. Þær
geyma ekki sviðsetning atburða
sem séu æsandi út af fyrir sig
heldur röð smáatvika sem tengj-
ast innbyrðis og magna á þann
hátt stigandi sögunnar sem endar
þannig að allir þræðir koma sam-
an, það, sem hulið hefur verið,
upplýsist, málin leysast, sögulok.
Persónurnar eru gerðar hver ann-
arri ólíkar — til aðgreiningar
fyrst og fremst en einnig til að
framkalla söguleg átök, mynda
söguefni. Þeim er ágætlega lýst
sem slikum. Um dýpri skap-
gerðarlýsingar eða „sálarlífslýs-
ingar“ er tæpast að ræða enda er
sliks ekki krafist af skemmtisögu,
hún er ekki samin með þess hátt-
ar sjónarmið fyrir augum og
mundi þvllík krufning og gegnlýs-
ing hvorki samræmast eðli henn-
ar né tilgangi.
Svo er annað: Arthur Hailey
tekur ávallt efni úr samtimanum.
Svo vel sem Conan Doyle tókst að
lýsa inn í skúmaskot nitjándu ald-
ar stórborgar — þannig heppnast
Arthur Hailey að feta sig inn I
miðja ringulreið nútímalífsins
þar sem tilfinningalffið ruglast
því meir sem viðskiptalífið staðl-
ast. Bankahneyksli til að mynda
— hvað er algengara nú á dögum?
Lítum bara í eigin barm! En, sem
sagt, sögusviðið er þarna stór-
banki í Bandarfkjunum. Sagan
hefst með fundi yfirmanna bank-