Morgunblaðið - 22.12.1976, Síða 18

Morgunblaðið - 22.12.1976, Síða 18
50 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. DESEMBER 1976 Skáld ástríðanna Helgi Hálfdanarson: JAPÖNSK LJÖÐ FRA LIÐNUM ÖLDUM. Heimskringla 1976. JAPANSKA skáldið Kóbajasí Issa (1763—1837) hefur ort eftir- farandi ljóð: Litli froskur minn, ekki skaltu hræðast mig — Já, það er Issa Ljóðformið er hæka, þrjár ljóð- línur, 5, 7 og 5 atkvæði í línu. Annað ljóðform er tanka, 5 ljóð- línur, 5, 7, 5, 7 og 7 atkvæði í línu. Hæka er yngra ljóðform, í raun- inni stytt tanka, fellt er aftan af tönkuforminu tvær línur. I Japönskum ljóðum frá liðnum öldum I þýðingu Helga Hálf- danarsonar eru bækur og tönkur „helgaðar árstíðunum fjórum" að japönskum hætti. Helgi Hálf- danarson skrifar í formála: „Japanska stakan er öðru fremur náttúruljóð. Japanir eru allra þjóða mestir náttúru-dáendur, og hrffast af breytileik árstfðanna eins og opinberun". Til þess að lesandinn glöggvi sig sem best á japanskri stöku skal enn vitnað til formála Helga, enda verður henni varla betur lýst: „Vesturlandabúi, sem alizt hefur upp við rfmaða sjö mflna fyrirlestra, getur undrazt nægju- Bðkmenntlr eftir JÓHANN HJÁLMARSSON semi og afdráttarlausan sjálfsaga hins japanska skálds, sem stundum virðist ganga meinlæt- um næst. A japanskri stöku er ekki að finna neinn áritaðan leiðarvísi um skilning; hún sýnir lesanda sínum þá kurteisi að leyfa honum að botna eftir sfnu höfði allt sem þar er hálfkveðið. Og oft er það með öllu ósagt látið, sem mestu varðar. Það er því lfkast, að þessi smágerði ljóðvefur sé öðrum þræði ofinn úr þögn. Og þegar ekki er annað sagt en það, sem virzt getur hversdagsleikinn sjálfur, þá er trúlegt að ljóðið eigi gildi sitt undir skfrskotun til nýs mats á því sem hversdagslegt er kallað. En þar er raunar komið að sjálfu lífsviðhorfi búddatrúar- manns. I raun og veru er japanska stakan umfram allt ræktun sérstakra lífshátta, og sfðan er hún ljóðlist í tilbót. Hún leitar að þeirri næmu veruleika- skynjun sem hvarvetna á ljóð- ræna fegurð vfsa.“ Um Matsúó Basó (1643—1694) Breiðfirskt minningasafn Bergsveinn Skúlason: GAMLIR GRANNAR. Viðtöl og minningar. Skuggsjá 1976. 1 ÞESSU breiðfirska minningasafni staðnæmist ég við það sem haft er eftir Sigurði Níelssyni frá Flatey um hey- vinnu: „Heyflutningarnir voru erfiðir. Bera varð þungt eyja- heyið á bakinu á skip og af, oft um langan veg eftir slýþöktum hleinum og grjóti. Kvenfólk gerði það jafnt og karlmenn, og þótti ekki nema sjálfsagt. Annars gengu konur í Breiðafjarðar- eyjum jafnt og karlmenn að allri útivinnu. Þegar þær hættu að láta þræla sér þannig út, fóru eyjarn- ar í eyði. Það verður ekki búið f eyjunum án kvenfólks". Þessi frumlega skýring hefur ef til vill við rök að styðjast. Að minnsta kosti er ljóst af frásögn- um þeirra kvenna sem spjallað er við eða sagt frá f Gömlum grönn- um að þær hafa ekki legið á liði sfnu. Rósamunda í Skáleyjum var ein þessara kvenna. Kaflinn um hana nefnist: Hún sá vel hvernig átti að mæta þessari eða hinni bárunni sem að fór. Hún var allt- af kölluð Rósa og fór snemma að sækja sjó. Hún kunni að sögn Bergsveins Skúlasonar fleira en að leggja út ár: „Það vafðist ekki fyrir henni að hagræða seglum. Eftir að gaffalseglin komu til sög- unnar f eyjum, og skaut þurftu að vera laus þegar krussað var, hélt enginn betur fokkuskauti en hún. Ég efast ekki um, að hún hafi haldið dragreipi manna bezt meðan á því þurfti að halda á sjo. Veiðikló var hún og við selveiðar tók henni enginn fram. Þegar henni þótti illa ganga að greiða netin utan af kópunum var hún vön að segja: „Látið þið mig nú kartnagla kópinn, drengir mfnir. “ Rósa hændi kópana að sér með þvf að veifa rauðum skýluklút og gældi við þá dauða. Hún sagði að þeir hefðu ekki breyst mikið sfðan þeir voru hermenn Faraós konungs og drukknuðu í Rauða- Bókmenntlr eftir JÓHANN HJÁLMARSSON Bergsveinn Skúlason hafinu. Hún lfkti þeim við menn sem hún þekkti af skáldlegri hug- kvæmni. Fleira var henni til lista lagt. Hún var sérfræðingur í þangi og þangskurði, kunni að hirða kýr og annast öll verk bæði úti og inni. Hún var líka orðhepp- in og söng vel. Rósa Jónsdóttir sem ólst upp í Þormóðsey segir frá því hve spild- ingurinn var góður soðinn eftir að hafa hangið nokkra daga í hjallin- um, greinir frá rafabeltunum sem steikt voru á glóð í eldhúshlóð- unum á haustin og hvernig skel- fiskur var matbúinn. Það minnir okkur á hvflfkt sældarlff hefur verið vfða í Breiðafjarðareyjum þótt það kostaði að vísu harða baráttu. Eins og f fyrri bókum Bergsveins Skúlasonar um eyj- arnar erum við leidd í sannleika um margt sem vert er að hafa í huga þegar litið er um öxl til liðins tíma. Bergsveini verður seint fullþakkað fyrir sögur sínar og sagnir og lýsingar á daglegri önn Breiðfirðinga. Gamlir grann- ar eru framhald ritsafns hans, eins konar viðbætir. Hann grfpur til viðtalsformsins að þessu sinni án þess að honum sé það sérstak- lega lagið. Margt flýtur með sem ekki hefur gildi umfram hið al- menna. En f Gömlum grönnum er þó víða að finna eftirminnilegar lýsingar og orðfæri. Með það í huga eru Gamlir grannar bók sem gaman er að líta f fyrir þá sem hirða um fróðleik af þessu tagi. er sagt að hann hafi breytt hækunni í listgrein. Aður var hun eins konar samkvæmisleikur eða dægrastytting lfkt og ferskeytlan íslendingum. Senbúddistinn Basó gæddi hækuna dýpt svo að hún fékk nýja og óvænta merkingu. Sama gerði Issa sem líka var sen- búddisti. Þeir yrkja um sjálfa sig eins og úr vissri fjarlægð. Maður- inn er líkt og vegur eða blóm. Það sem máli skiptir er að allt sé nýtt fyrir augum skáldsins, það sjálft og umhverfi þess. Léttleikinn (karumi) er eftirsóknar- verðastur. Hverdagslegt lff verður yrkisefni, en tilfinninga- semi og hátfðleik er hafnað. Enginn skyldi þó halda að hækan sé ekkert annað en einföld orð og fáeinar útlínur veruleikans. Galdur hennar er fólginn í því að hún leynir á sér og lesendur ættu að fara að dæmi Japana að hug- leiða hækuna í ró og næði. Að búddískri fyrirmynd sækist hækan eftir að vera leyndardóms- full, fegurð hennar á að vera eins og dulin öfl náttúrunnar sem ljúkast skyndilega upp fyrir sjónum manna. Við skulum hyggja að tveim hækum eftir Basó: A heltrí vornðtt gerðl ég mér h vílustað uppf fjöllunum. 1 draumi mfnum voru kirsiblóm enn aðfalla. (Draumur £ fjöllum) Af Fúsfama stfgur fölur eimur hátt, leikur sér, dreifist. Þannig reikar hugur minn langt út í bláinn, hverfur — (Án marks) Að mfnu viti eru þessi ljóð fullkomin innan sinna takmarka. Þau eru líka afburða vel þýdd eins og flest ljóðin í bókinni. Ég verð samt að gera þá játningu að ég felli mig ekki alltaf við orðalag Helga Hálfdanarsonar. Stundum þykir mér það of bóklegt, tigið, eins og það skorti léttleikann sem fyrr var minnst á. Ég held að þetta stafi af þvf að Helgi sé um of bundinn hefð í íslenskum skáldskap. En það skal sagt að Helgi Hálfdanarson á mikla þökk og heiður skilinn fyrir þessar þýðingar eins og aðrar þýðingar sínar. Þetta er ekki f fyrsta sinn sem hann opnar fyrir okkur dyr að nýjum heimi í ljóðlist. Hann hefur áður þýdd japönsk og kínversk ljóð með góðum árangri. Kfnversk ljóð frá liðnum öldum komu frá hans hendi 1973 og í þýðingasöfnum hans A hnotskógi (1955) og Undir haustfjöllum (1960) eru mörg sýnishorn ljóð- listar þessara tveggja þjóða. Ef þýðingar Helga Hálfdanarsonar hafa einhverju valdið um þróun íslenskrar samtímaljóðlistar þá eru það einkum þýðingar á japönskum og kfnverskum ljóðum. Þessi ljóðlist hefur skilið eftir sig spor f erlendri ljóðlist aldarinnar. Hún átti drjúgan þátt f þeirri byltingu ljóðformsins sem er eitt einkenni nútfmaljóðlistar. Eitt af þvf sem vekur eftirtekt f Japönskum ljóðum frá liðnum öldum er hve þessi ljóð eru samof- in þrátt fyrir það að mörg skáld ortu þau. Helgi skipar þeim þannig niður að þau mynda eina heild og er það mikill kostur. j^jóðunum er raðað eftir ars- tíðum. Það sem er efst f huga að lestri bókarinnar loknum er vitundin um hreinan tón mikils skáldsskapar. — Skáldatal Framhald af bls. 49 veitzt eftir, væru tekin upp í rit- ið“. Rit af þessu tagi þarf einmitt að vera sem ftarlegast. Ung skáld eins og Ólafur Hauk- ur Sfmonarson og Þórarann Eld- járn eru með í Skáldatali og er það að vonum. En ég sakna skálda eins og Sigurðar Pálssonar og Megasar og held ég að ekki sé unnt að afsaka fjarveru þeirra. Auk ljóðabókarinnar Ljóð vega salt eftir Sigurð Pálsson hefur hann samið leikritið Undir suðvesturhimni sem Nemenda- leikhús Leiklistarskóla fslands sýndi fyrr á þessu ári. Eftir Megas hafa komið út bækur og ljóð hans eru til á nokkrum hljómplötum. Fleiri ung skáld mætti nefna sem heima eiga i Skáldatali, en þetta verður að nægja. Eins og fyrr segir bætir Skálda- tal úr brýnni þörf og vonandi verður ekki langt að bíða „auk- innar og endurskoðaðrar útgáfu ritsins". Fastur fyrir Ragnar Þorsteinsson: MEÐ HÓRKUNNI HAFA ÞEIR ÞAÐ. 190 bls. Vfkurútg. Rvík, 1976. RAGNAR Þorsteinsson skiptir bók sinni í tvo meginkafla: ævi- þætti og smásögur. Eru þættirnir níu, sögurnar sex, allt svipað að lengd. Við lestur bókarinnar kemst maður að raun um að munurinn á þessum tveim hlutum er ekki ýkja mikill. Hvort tveggja eru í eðli sínu „þættir“, svipaðir að efni og uppbygging. En þarna mun höfundur vilja þjóna sann- leikanum, aðgreina það sem ann- ars vegar er byggt á reynslu hans sjálfs beinlfnis frá hinu sem hann hefur skapað með ímyndun sinni. Æviþættirnir eru byggðir upp líkt og smásögur væri. Og smásög- urnar eru fyrst og fremst frásagn- ir; sagðar eins og sannar væru. Sumir æviþættirnir eru raunar „sögulegri" en nokkur skáldskap- ur. Ég nefni sem dæmi þáttinn Sýnd veiði en ekki gefin sem er tilþrifamikil smásaga — gaman- saga eins og þær gengu og gerðust á blómaskeiði smásagnaritunar- innar. Góðvínur Ragnars, Guðmundur G. Hagalín, skrifar formála fyrir bókinni og segir þar meðal ann- ars: „Höfundur þessarar bókar, sem nú er hartnær sjötugur, hefur vissulega haft öðru að sinna um dagana en ritstörfum. Þau hafa verið eðlisbundið ígripaverk mik- ils atorkumanns á sviði þeirra tveggja atvinnuvega, sem fram á sióustu áratugi þessarar aldar máttu heita einasta lífsbjörg hrjáðrar þjóðar." Síðan rekur Hagalín æviatriði Ragnars sem er vestfirðingur eins og hann sjálfur, kominn af sjó- görpum vestra, alinn upp við sjó og á sjó. Og sjórinn er rauði þráðurinn í þessum þáttum. Baráttan við Ægi eins og hann gerist úfnastur og óvægnastur er kjörefni Ragnars. Þvílíkum fangbrögðum manna og höfuðskepna getur enginn lýst nema hann þekki þau sjálfur. Vinnubrögð á sjó eru þess eðlis að útilokað er fyrir þann, sem hefur ekki kynnst þeim náið, að gera þeim skil í frásögnum. Ragnar kann skil á'því öllu saman. Fyrsti þátturinn (æviþáttur) gefur strax vísbendingu um það sem á eftir fer. Brim heitir hann. Ragnar var á áttunda árinu þegar það gerðist sem hann segir frá. Hús fjölskyldunnar stóð frammi á sjávarkambi. Stórflóð gerði og brim um leið. Faðir drengsins kom með járnkarl — til að brjóta sér leið inn eftir húsinu, gegnum þil og veggi, ef sjórinn tæki þann hluta sem næst honum lá og lok- aði útgönguleiðum. Einhver mun lesa þetta með spurn á vör. Hví leitaði fólkið ekki á náðir ann- arra, skildi húsið eftir þar sem það var, fól það briminu á vald og byggði sér nýtt hús fyrir „trygg- inguna" ef sjórinn tæki það gamla? Var hættan vanmetin? Eða brást fólk þá öðru vísi við hættu en það mundi gera nú? Rétt er það, gamli timinn var illa tryggður, að minnsta kosti- miðað við það sem nú gerist, menn yfirgáfu hvorki skip sín né hús fyrr en í fulla hnefana. Drengurinn, hins vegar, mat hættuna þannig að honum þótti verst að hafa ekki tiltækar árar — til að róa húsinu ef það flyti uppi! Sjórinn er kraftajötunn. I glím- unni við hann þurfti útsjón, and- legt og líkamlegt þrek, snerpu og áræði. Kraftar f kögglum voru skilyrði. Vöövaafl var karl- mennskutákn. Sterkur maður var mikill maður. Væru menn ekki að berjast við brimið reyndu þeir gjarnan krafta sfna á öðru, t.d. Bðkmenntlr eftir ERLEND JÓNSSON Ragnar Þorsteinsson hver á öðrum. í hvorum tveggja skilningnum má nefna sögur Ragnars „kraftasögur". Konur koma þarna við sögu. En karlarn- ir standa í sviðsljósinu. Höfundur leggur til grundvallar þá gömlu karlmennskuhugsjón að maður skuli vera hvort tveggja: fastur fyrir, jafnvel harður í horn að taka, en jafnframt drengur góður í raun. Kraftanna skyldi maður fyrst og fremst neyta til að afla sér og sínum lífsviðurværis en i öðru lagi til að verja sig og sfna f ólgusjó samfélagsins. Sem dæmi um karlmennskuhugsjón höfund- ar koma mér í hug þessar setn- ingar f smásögunni Siglt á milli heima: ....ég horfði með lotningu á þennan þreklega mann í skutn- um, þennan bjargfasta klett, sem ekkert gat bugað; jafnvel æstar höfuðskepnurnar urðu að lúta í lægra haldi fyrir honum. Allir erfiðleikar hrundu af honum eins og brimlöður af bjargi við strönd- ina.“ Stíll Ragnars hæfir efni. Ragnar er orðhágur. „Eðlisbundið ígripaverk", segir Hagalfn um rit- störf hans, vafalaust er það hár-- rétt. Cýsingar Ragnars eru mynd- auðugar og þróttmiklar. Og þó eru þetta látlausar frásagnir. Ragnar er vandvirkur rithöfundur.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.