Morgunblaðið - 16.01.1977, Blaðsíða 14

14
Hvernig
komst Bukovsky
í gegnum
hreinsunareldinn?
„Spurning
um
innra
frelsi”
Bukovsky var fluttur í
Serbsky-stofnunina fyrir sál-
fræðilegar rannsóknir á sviði
dómstóla. Úrskurður geðlækna-
nefndar, sem rannsakaði hann,
var á þá lund, að hann væri ekki
ábyrgur gerða sinna, en þessi
niðurstaða varð svo til þess að
hann var sendur á geðdeild
fangelsissjúkrahúss i Leningrad.
Þar var hann „15 mánuði i hel-
viti“, eins og hann segir sjálfur,
en tókst þrátt fyrir það að halda
geðheilsu með enskunámi.
Þegar honum var sleppt
tveimur árum síðar, var hann
einn þeirra, sem skipulögðu fræg-
ar mótmælaaðgerðir á Pushkin-
torgi, en þar kröfðust andófs-
menn þess að fá aðgang að réttar-
höldunum yfir Sinyavsky og
Daniel. Bukovsky fékk þó ekki
tækifæri til að taka þátt í sjálfum
aðgerðunum þar sem hann var
handtekinn nokkrum dögum áður
en þær fóru fram, og sendur aftur
á geðveikrahælið þar sem hann
var geymdur í sex mánuði til við-
bótar.
I janúarmánuði 1967 var aftur
efnt til aðgerða á Pushkin-torgi,
og að þessu sinni var mótmælt
handtöku fjögurra andófsmanna.
Einn þeirra var rithöfundurinn
Juri Glanskov, sem lézt nokkru
síðar, 33ja ára að aldri. Bukovsky
tók þátt í þessum mótmælaað-
gerðum og var að sjálfsögðu hand-
tekinn. Refsingin fyrir að „vanda

„Þann, sem hefur öðlazt þetta innra frelsi, sem fæst með þvf að vera trúr hugsjónum
sínum og bregðast ekki vinum sínum, geta þeir ekki svipt frelsi...“
Fyrir nokkrum dög-
um gekk ungur maöur
inn um dyrnar á
sveitabæ einum í
Sussex á Englandi.
Hann hafði fyrir
þremur vikum veriö
undir lás og slá í
sovézku fangelsi. Nú
var honum fagnað af
enskum leikara, sem
hafði um sex ára skeið
barizt fyrir því að
honum yrði gefið
frelsi.
Þannig endaði saga
þeirra Vladimirs
Bukovskys og Davids
Markhams dæmisaga
um hugrekki eins og
þrákelkni annars, sem
vart á sér hliðstæðu
nú á tímum.
Markham kemur inn í sög-
una þegar hann fer til Rússlands
árið 1971, en þá hittist svo á, að
Bukovsky var utan fangelsismúr-
anna. „Fréttamynd af ungum
manni með spjald, sem á var letr-
uð krafa um frelsi, í mótmæla-
stöðu í Moskvu, hafði verið að
sækja á mig. Mér var tjáð að hann
hefði fengið tveggja ára dóm fyrir
að bera þetta spjald. Ég fann til
sterkrar samkenndar með manni,
sem var reiðubúinn að bjóða yfir-
völdum byrginn á þennan hátt.
Þetta var aðdragandi þess að við
hittumst," segir Markham.
Skömmu eftir, að þeir hittust,
var Bukovsky enn tekinn fastur,
en fundur þeirra varð upphafið
að sex ára þrotlausri baráttu fyrir
því að honum yrði sleppt. Þótt
þeir ættu á hættu að verða álitnir
ruglaðir ákváðu Markham og
Viktor Fainberg að efna til
tveggja manna mótmælastöðu
fyrir utan sovézka sendiráðið í
Lundúnum, en Fainberg er sjálf-
Ur fyrrverandi fangi í sovézku
geðveikrahæli. Meðan Fainberg
einbeitti sér að þvi að fá brezka
geðlækna á sitt band tókst Mark-
ham að sannfæra marga áhrifa-
menn i brezku leikhúslífi og fá þá
til að láta harðorðum bréfum
rigna yfir meðlimi Æðsta ráðs
Sovétríkjanna. Þá minntust þeir
Markham og Fainberg árlega
afmælis Bukovskys svo eftir var
tekið. En hvað var það i sambandi
við Bukovsky sem kallaði á slíka
tryggð og virðingu? Hvers vegna
var hann til dæmis efstur á lista
Andrei Sakharovs, Nóbelsverð-
launahafa, yfir þá pólitíska fanga,
sem hann lagði mesta áherzlu á að
látnir yfðu lausir?
Ekki er það vegna glæsilegrar
framkomu eða hetjudáða. Heldur
ekki af því að' hann hefði neina
spámannlcga hæfileika eins og þá
sem öðru fremur löðuðu menn að
Solzhenitsyn. „Volodya var bara
venjulegur strákur í Moskvu,“
segir einn vina Bukovskys. Þetta
stafar ekki af því sem hann virð-
ist vera heldur af því, sem hann
gerði."
Rekinn úr skóla fyrir
útgáfu grínblaðs
Volodya, eða Vladimir eins
og hann heitir, var fæddur árið
1942. Faðir hans var stirður í lund
og eindreginn flokksmaður. Hann
skiidi við konu sína er Volodya
var ungur að árum, og ól hún
börn sín tvö upp í einu íbúðarher-
bergi. Drengurinn var ærslafull-
ur og hrekkjóttur. Honum gekk
vel í skóla þar til hann var rekin
úr gagnfræðaskóla nr. 59 fyrir að
gefa út fjölritað grínblað.
Nú man enginn hvað stóð í
þessu blaði, en skömmu síðar hóf
hann nám í lífeðlisfræði við
Moskvuháskóla. Þaðan var hann
rekinn fyrir aðild sína að útgáfu
tímaritsins Fönix. Þetta tímarit
birti ljóð, sem yfirvöld höfðu ekki
lagt blessun sína yfir. Önnur
ástæða fyrir brottrekstrinum var
sú, að Bukovsky hafði tekið þátt í
ljóðalestri á Mayakovsky-torgi.
B ukovsky fékk vinnu við að
mata tölvu í vísindastofnun einni
í Moskvu er hann hætti háskóla-
námi. Hann bjo áfram hjá móður
sinni og eitt af því sem hann tók
sér fyrir hendur um þessar mund-
ir var að skipuleggja ásamt öðrum
sýningu á listaverkum, sem ekki
höfðu hlotið samþykki Sambands
sovézkra listamanna. Tveimur
árum síðar — í maí 1963 — va
hann handtekinn fyrir að hafa
undir höndum eintak af bannaðri
bók, sem var „Hin nýja stétt“
eftir Júgóslavann Milovan Djilas.
vist. Hann afplánaði dóminn í
Bor, í námunda við Voronezh, þar
sem hann starfaði aðallega á tré-
smíðaverkstæði vinnubúðanna.
óspektum á almannafæri" var
ákveðin þriggja ára fangabúða-
Benti fyrstur á
misbeitingu geðlækn-
inga í Sovét
Fram að þessu hafði þátttaka
Bukovskys í andófshreyfingunni
ekki vakið meiri athygli en
ýmissa félaga hans, enda þótt þær
bæru vott um hugrekkí. En þegar
hann losnaði frá Bur hafði hann
sett sér takmark, sem gat orðið til
þess að afhjúpa misnotkun
sovézkra yfirvalda á geðveikra-
hælum f kúgunarskyni við stjórn-
málalega trúvillinga.
Bukovsky ferðaðist milli
Moskvu, Leningrad og Riga, og
tókst að afla upplýsinga um niður-
stöður réttarfarslegra geðrann-
sókna á sex andófsmönnum, sem
höfðu á sama hátt og hann sjálfur
verið hafðir í haldi á geðveikra-
hælum á fölskum forsendum.
Bukvosky tókst að smygla
sönnunargögnunum vestur fyrir
járntjald og lét þau tilmæli fylgja
að misbeiting sovézkra stjórn-
valda á geðlækningum í pólitísk-
um tilgangi yrði rædd á alþjóða-
þingi geðiækna, sem þá stóð fyrir
dyrum í Mexíkó-borg. Þrátt fyrir
það, að 44 brezkir geðlæknar með
F.A Jenner prófessor við
Whitehall Wood-sjúkrahúsið i
Sheffield lýstu því yfir að þeir
„efuðust stórlega" um lögmæti
geðlæknismeðferðar í Sovétríkj-
unum, kom tregða þeirra, sem
skipulögðu þingið, við að móðga
hina sovézku þátttakendur i veg
fyrir að málið fengi þá meðferð
sem Bukovsky hafði ætlazt til.
Það fer ekki hjá því að mönn-
um finnist býsna kaldhæðnislegt
að það hafi aðeins verið meðal
sovézkra geðlækna að upplýsing-
arnar köliuðu á tafarlaus við-
brögð, en niðurstöðurnar voru
birtar í
„samizdat" (neðanjarðarríkinu),
Samtíðarkróniku. Komst eitt ein-
takið í hendur Marínu
Vojkhanskayu, sem var geðlækn-
ir í Leningrad-geðsjúkrahúsi nr.
3.
M arína Voikhanskya, sem er í
útlegð og dvelst i Lundúnum, lét
svo um mælt nýlega: „Ég sá um
leið, að KGB hafði laumað inn i
hverja skýrslu nokkrum .atriðum,
sem með tilliti til annarra
„sjúkdómseinkenna" hvers aðila
um sig gátu engan veginn staðizt,
en tilgangurinn var rökstuðning-
ur fyrir ákveðinni lyfjagjöf og
læknismeðferð."
„Ég sá í hendi mér, að
Bukosky hafði lagt gífurlega
mikið á sig til að ná í þessi skjöl,
og um leið rann það upp fyrir mér
að í minni umsjá var sjúklingur,
sem raunar var ekkert annað en
alheilbrigður pólitískur fangi
eins og þeir Bukovsky voru að
tala um," sagði læknirinn.
Barátta Bukovskys fyrir mann-
réttindum, sérstaklega í þágu
andófsmanna, sem haldið var í
svoézkum geðveikraha-lum, leiddi
svo til þess að hann var enn hand-
tekinn í marz 1971, en þá var
honum gefið að sök að hafa dreift
„and-sovézkum áróðri“. Aftur var
hann sendur til Serbsky, en eftir
mótmæli ýmissa einstaklinga á
Vesturlöndum var hann úrskurð-
aður sakha'fur og leyft að mál
hans yrði tekið fyrir rétti.
í mótsögn við ákvæói sovézkra
laga var ákveðið að engin vitni
skyldu verða við réttarhöldin yfir
Bukovsky, en hann hafði ætíð
gætt þess að halda aðgerðum sín-
um innan ramma þessarar sömu
löggjafar enda var það ein helzta
krafa hans, að lögin yfðu haldin.
Mál hans var ekki tekið fyrir
fyrr en að níu mánuðum liðnum
og á meðan var ekki nægt að ná
sambandi við hann. Þegar til kom
voru réttahöldin drifin af á einum
degi. Lokaorð hans fyrir réttinum
voru þessi: „Það eina, sem ég sé
eftir, er að mér skuli ekki hafa
orðið meira ágengt i baráttunni
fyrir frelsi og réttlæti þann stutta
tíma sem ég fór frjáls ferða
minna."
12 ára dómur
Þessum skyndiréttarhöldum
lauk með því að Bukovsky var
dæmdur til tveggja ára fangelsis-
vistar, þá fimm ára dvalar í
þrælkunarbúðum og loks fimm
ára útlegðar — þ.e.a.s. 12 ára
ófrelsis. Fyrsta hluta refsingar-
innar afplánaði Bukovsky í hinu
alræmda Vladimir-fangelsi í
grennd við Mosvku, en árið 1973
var farið með hann til borgarinn-
ar þar sem hann var yfirheyrður
um tengsl sín við neðanjarðar-
tímarit, sem flutti reglulega
fregnir af mótmælum andófs-
manna og kúgun stjörnvalda.
Bukovsky var yfirheyrður í tvo
mánuði samfleytt og neitaði allan
tímann að biðja um náðun meðan
andófsmönnum væri haldið
föngnum i sovézkum geð-
veikra æum. Siðar var hann
fluttur í Ferm-vinnubúðirnar í
Úralfjöllum, þar sem hann sætfi
ofsóknum og margs konar þving-
unum frá fyrsta degi. Þannig var
hann til dæmis sviptur ýmsum
réttindum, — hann var hvað eftir
annað fluttur í einangrunarklefa,
og komið var i veg fyrir að hann
fengi það tvennt, sem hann þráði