Morgunblaðið - 16.01.1977, Blaðsíða 15

mest, — heimsóknir móður sinnar
og bækur.
N æstu þrjú árin var Nina
Bokovskaya óþreytandi að senda
áskoranir og bænarskjöl til meðal
a'nnars sovézkra yfirvalda, blaða á
Vesturlöndum og Amnesty
International. Þá töluðu máli
hans Sakharov, Solzhenitsyn og
aðrir sovézkir andófsmenn, auk
ýmissa brezkra menntamanna
fyrir tilstilli Davids Markham.
Þrátt fyrir þetta var Bukovsky
dæmdur í febrúar 1974, og var
honum nú gert að sitja í þrjá
mánuði í fangelsi sem starfrækt
er innan Perm-
þrælkunarbúðanna. Þar fór hann
í hungurverkfall og varð líkam-
legt ástand hans svo slæmt, að
hann var leystur úr haldi 11 dög-
um fyrr en ráð hafði verið fyrir
gert.
Þremur dögum eftir að fanga-
vistinni lauk var einn samfanga
hans, Úkraínumaðurinn Evgeny
Pronyuk, svikinn um að fá eigin-
konu sina í heimsókn, og varð það
til þess að Bukovsky og 24 aðrir
fangar lögðu niður vinnu og lýstu
yfir hungurverkfalli. Það stóð i
mánuð, en að þvi búnu var
Bukovsky sendur enn á ný í
Vladimir-fangelsið.
í Perm-búðunum hafði
Bukovsky komizt í kynni við and-
ófsmanninn Semyon Gluzman,
sem reyndar var geðlæknir að
mennt, og i sameiningu sömdu
þeir ógnvekjandi ritsmíð undir
titlinum „Geðfræðilegar leið-
beiningar fyrir andólfsmenn".
geyma upplýsingar um aðferðir
þær, sem notaðar eru til að þvinga
menn til vistar í geðsjúkrahúsum
og gerir grein fyrir geðfræðileg-
um grundvallaratriðum sem
nauðsynlegt er að kunna skil á til
að geta varizt því að verða úr-
skurðaður „óábyrgur gerða
sinna“.
Þegar Bukovsky kom úr Perm-
vistinni í Vladimír-fanglesið, þar
sem hann var þar til hann var
látinn laus í desembermánuði s.l„
tók við svelti, einangrun tím-
unum saman og vist i klefum þar
sem hitastigið var venjulega fyrir
neðan frostmark. Hann lét engan
bilbug á sér finna, en heilsan var
tekin að bila, og hrakaði henni
stöðugt. Hann var með bólgu í
báðum lungum og í lifrinni, og
mataræðið, sem að mestu var kál,
saltfiskur og dökkleitt, tormelt
brauð, hafði nú orsakað magasár.
Svo léleg var heilsan orðin, að
læknar töldu hverfandi líkur á
þvi að hann mundi lifa af þau sjö
ár, sem hann átti eftir að búa við
þessi skilyrði. En kjarkurinn bil-
aði ekki. Hann tók áhættuna á því
að fá víðbótardóm þegar hann
mótmælti því að klefafélaga hans,
Gunnari Rodel, var neitað um
læknishjálp.
Þegar Vladimir Bukovsky
kom til Lundúna á dögunum, var
að því spurður hver væri skýring-
in á því að hann hefði aldrei gef-
izí upp.
Svarið var þetta: „Spurningin
er hvort maður hefur öðlazt innra
frelsi. Þann, sem hefur öðlazt
þetta innra frelsi, sem fæst með
því að vera trúr hugsjónum sín-
um og bregðast ekki vinum sín-
um, geta þeir ekki svipt frelsinu.
Sjálfsmorð kæmi
frekar til greina
H ann bætti við með þeirri
auðmýkt, sem honum er eiginleg:
„Fyrir mig var þctta auðveldara
en ýmsa aðra. Ég vissi að þúsund-
ir manna fylgdust með mér. Þann
stuðning hafa ekki allir. og þeir
þjást meira en ég gerði.“
F ramtíð Bukovskys er enn
óráðin, — það er f svo mörg horn
að líta. Hann langar til að hefja
háskólanám í geðlækningum.
Hann langar líka til að skrifa bók
og hann vil berjast fyrir frelsun
pólitiskra fanga, — ekki aöeins í
Sovétríkjunum, heldur alls staðar
í heiminum. Um miðjan janúar
fer hann til Hollands og síðan til
Bandaríkjanna.
I stuttri hendingu hefur
Bukovsky útskýrt hugsjón sína
betur en hann gæti gert í nokkr-
um sjónvarpsþætti. Þessi ummæli
komu fram í sögunni „Stjörnur",
sem hann skrifaði fyrir nokkrum
árum. Þar segir frá því er hann
var lítill drengur og gekk með
ömmu sinni framhjá Kreml þar
sem getur að lita klukku eina
mikla og fallbyssu. Þá var amma
hans vön að hafa yfir rússneska
þjóðvísu sem er á þessa leið:
Hver skyldi hann vera,
hrokagikkurinn,
sem bifað getur klukkunni
— eða fallhyssunni keisarans,
og tekið ofan með semingi
frammi fyrir hliðinu helga í
Kreml?
„Éig var alltaf að reyna að sjá
hrokagikkinn fyrir mér," segir i
sögunni. „Þarna var hann kom-
inn, stóð með hendur á mjöðmum
við Spassky-hliðið, og reigði sig
svo langt aftur á bak, að húfan
var næstum dottin af höfði hans.
Mér þótti hann svo hugrakkur;"
(Höf. Observergreinar:
Andrew Wilson).
Volodya var venjulegur strákur — fjörugur
prakkari. Nú er hann 34 ára að aldri og hefur Iftið
haft af frelsi að segja sfðan hann varð fulltfða
maður.
Vidtal við Sakharov
UPI
Andrei Sakharov
1 ÞESSU viðtali brezka blaðsii
The Observer segir einn helzt:
leiðtogi sovézkra andófsmann
Nóbelsverðlaunahafinn Andr<
Sakharov, að frelsun
Bukovskys hafi verið einn af
stórviðburðum ársins 1976. í
svörum hans við spurningum
Alberts Axelbanks koma fran
nöfn ýmissa andófsmanna, sei
er hætta búin um þessar munci-
ir. Hann mælir með viðtækum
skiptum á pólitiskum föngum
og gerir grein fyrir ágreiningi
sínum við Alexander
Solzhenitsyn vegna „détente“
— stefnunnar margumræddu
Sakharov er 55 ára að aldri,
en þegar Axelbank hitti hann
að máli i Moskvu nýverið vakti
athygli hans að Nóvelshafinn
litur út fyrir að vera mun eldri.
Hann þiggur enn laun sem með-
limur sovézku vísindaaka-
demíunnar, en megninu af tima
sinum ver hann í þágu sovézkra
andófsmanna, heima og heim-
an.
Hvers væntið þér af ár-
inu 1977?
— Ég vænti þróunar i þá átt
að pólitískir fangar hvar sem er
verði náðaðir. Sem fyrsta skref
á þeirri leið eru fangaskipti fyr-
irtakshugmynd, enda þótt ég
voni, að áður en yfir likur fari
freslun pólitískra fanga fram af
frjálsum og fúsum vilja þeirra
rikisstjórna, sem um er að
ræða.
Tókst mannréttinda-
hreyfingunni í Sovétríkj-
unum að koma málum
sfnum áleiðis á árinu
1976?
— Einn helzti tilgangur sam-
taka andófsmanna er að vekja
Sjálfur get ég ekki hringt til
útlanda, hvort sem ég reyni það
hér heima hjá mér, i pósthúsum
eða heima hjá vinum mínum.
Hvernig bregðizt þér
við öllum þessum
hjálparbeiðnum?
— Ég byrja á þvi að reyna að
skilja aðkallandi mál frá þeim,
sem virzt geta gildrur KGB. Til
dæmis að taka, þá barst nýlega
tilboð um að mótmæla ofsókn-
um á hendur kynvillingum, og
það held ég að hafi verið gildra.
En fyrst og fremst reyni ég að
vekja athygli umheimsins á of-
sóknunum, sem eiga sér stað.
(I þessu sambandi minntist
Sakharov á andófsmenn, sem
hann sagði að hefðu þörf fyrir
einhvers konar alþjóðlegar
varnaraðgerðir, þar á meðal líf-
fræðinginn Sergei Kovalev,
sem sagður er sjúkur í fanga-
búðunum, geðlækninn Semyon
Gluzman og Mustafa Jamilev,
Yefraim Yenkelovich, eigin-
manns stjúpdóttur minnar.
Hann hefur verið atvinnulaus í
heilt ár, eða síðan hann fór með
mér til Vilnius til að vera við
réttarhöldin yfir Kovalev.
Hann verður stöðugt fyrir ögr-
unum, sem eru jafnvel hættu-
legri fyrir hann en mig. Fyrir
tveimur dögum var hann kall-
aður fyrir, og ég fór með hon-
um. Þeir vildu fá að vita hvers
vegna hann væri ekki i vinnu,
og hann sagðist hvað eftir ann-
að reynt að fá vinnu, en sér
væri alltaf vísað frá þegar til
kastanna kæmi. Þá var lagt til
að hann færi í læknisskoðun
svo hægt væri að ganga úr
skugga um hvort hann væri
vinnufær. Útlitið er alvarlegt,
þvi að slik uppástunga er afar
óvenjuleg. Það er vitað mál, að i
slíkum tilvikum kemur til
greina að viðkomandi sé úr-
skurðaður geðveikur.
Þarf að varast
gildrur KGB
athygli umheimsins á ofsókn-
um, og enda þótt þar hafi ár-
angurinn ekki orðið mikill, þá
er hann þó umtalsverður. 1 þvi
sambandi er ástæða til að nefna
hlutverk það sem ritið
„Samtiðarkrónika" hefur að
gegna, en það heldur áfram að
koma út þrátt fyrir mikinn
þrýsing. Auk þess hafa verið
stofnaðar nefndir til að fylgjast
með efndum Helsinki-
yfirlýsingarinnar i Moskvu,
Ukrainu og Litháen. Og svo eru
náttúrlega skiptin á Bukovsky
og Corvalan.
Hvernig verjið þér
tíma yðar um þessar
mundir?
— Siminn glymur frá morgni
til kvölds. Fólk kemur hingað
af ólíklegustu ástæðum, — þar
á meðal skáld og visindamenn
sem ekki eru viðurkenndir af
stjórnvöldum. Þessi stöðugi
gestagangur hrjáir mig siður en
fjölskyldu mína.
(Hér tekur Yelena eiginkona
hans fram i, og segir: „Okkur
langar til að lifa eðlilegu Iifi.
Ég þoli ekki orðið að búa á
þessari járnbrautarstöð.")
Hringja margir erlend-
is frá?
— Á hverjum degi eru nokkr-
ir sem reyna það. Sjaldan riæst
samband, en þegar það næst er
það rofið nær samstundis.
sem mjög hefur barizt fyrir
málstað Krimtatara. Einnig
nefndi hann Gabriel Superfin,
fyrrum aðstoðarmann
Solzhenitsyns, og Valentin
Zosimov, flugmanninn, sem
flúði til íran, en var síðan fram-
seldur sovézkum yfirvöldum
fyrir skömmu.)
Hvað er að segja um
Zosimov?
— Fyrir nokkru komumst við
að þvi að íranir hefðu framselt
hann enda þótt ástæðan fyrir
flótta hans hafi verið sú, að
Sovétrikin meini þegnum sín-
um að lifa frjáisu lifi, enda þótt
slik grundvallarréttindi eigi að
heita tryggð með alþjóðasamn-
ingum. Engum stafaði ógn af
því sem hann hafði gert, og nú
er honum mikil hætta búin.
Mér finnst mál Zosimovs vera
þess eðlis, að fulltrúar alþjóða-
samtaka ættu að fá leyfi til að
hitta hann að máli og sérstak-
lega finnst mér að Bandarikja-
stjórn ætti að láta sig málið
skipta. Zosimov bað um hæli
sem pólitiskur flóttamaður í
Bandarikjunum. Þeirri mála-
leitan var hafnað enda þótt
Belenko, sem lenti MIG-25 þot-
unni i Japan, fengi þar hæli.
Persónulegar ástæður
yðar?
— Ég ber sérstakan kvíðboga
fyrir þvi hver verði örlög
Hvernig er sambandi
ykkar Solzhenitsyns hátt-
að?
— Við höfum aldrei verið
nánir persónulegir vinir, þar
sem leiðir okkar hafa aldrei
legið saman svo slíkt mætti
verða. En ég held, að við virð-
um enn hvor annan.
Ríkir grundvallar-
ágreiningur ykkar á
milli?
— Það væri nær lagi að segja,
að um væri að ræða skoðana-
skipti. Það er Iíka eins og vera
ber milli manna, sem hafa
frjálsa hugsun.
Eruð þér hálfvolgir í
afstöðunni til „détente"?
— Nei. Ég hef þá trú, að
„détente" sé eini valkosturinn
þegar frá er skilin útrýming
mannkynsins i kjarnorkustyrj-
öld. En ég held, að vestrænar
þjóðir verði að gera sér grein
fyrir þvi, að þær eiga við risa-
vaxið einræðisveldi að glíma,
og með tilliti til þess verði að
rikja eining milli vestrænna
þjóða. Þær verða að halda þvi
til streitu, að að með „détente"
sé meðal annars átt við
hugsjónalegt „détente" —
slökunarstefnu — og það sé
eina leiðin til að koma á gagn-
kvæmu trausti á alþjóðavett-
vangi og að koma þvi til leiðar
að mannréttindi verði virt.