Morgunblaðið - 16.01.1977, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16.JANÚAR 1977
MYNT
Kaupglaður mað-
ur fer á kreik
ÞAÐ hefur löngum verið haft á orði,
að I Bandarfkjunum væri allt til. Ekki
alls fyrir löngu kom maður að nafni
Stephen Holcombe inn I banka I
Traverse City í Michigan, framvísaði
100.000 marka seðli þýzkum og bað
gjaldkera að skipta honum I dollara.
Gerði gjaldkeri það vafningalaust. og
borgaði Holcombe 40.000 dollara
(7.5 millj.kr). Hann athugaði það
ekki, að 100.000 marka seðillinn
var gefinn út árið 1923, var ,,ekki
túskildings virði og hafði aldrei ver-
ið", eins og bankamaður einn komst
að orði síðar. Á þvi herrans ári 1 923
var svo mikil verðbólga í Þýzkalandi,
að fá dæmi eru til sliks og lá þá við
að menn yrðu að aka seðlurti í hjól-
börum út i búð til að fá eitt fransk-
brauð.
Áður en Holcombe fór i bankann
hafði hann lagt leið sina til umboðs
manns International Harvester á
staðnum og vildi kaupa spónnýjan
Scoutbíl, sem kostaði 7000 dollara
(1.3 millj.kr.) Umboðsmaðurinn
kvaðst ekki geta tekið við 100.000
marka seðlinum. Þó hringdi hann í
banka og spurði hvers virði 100.000
þýzk mörk væru i dollurum — en
gleymdi að geta þess, hve gamall
seðillinn væri. Var honum sagt, að
pappirinn væri 40.000 dollara virði.
Hann treystist samt enn ekki til að
taka hann og lauk svo viðskiptum
höfðingi; gaf lyftuverðinum m.a.
900 dollara (170 þús.kr) i þjórfé.
Sagði Holcombe slðar um það: ,,Nú,
mér fannst hann bara stjórna lyft
unni afburða vel og vildi sýna honum
einhvern viðurkenningarvott".
Holcombe hélt nú út að kanna
verzlanir Í Chicago. Keypti hann dýrt
og fint segulbandstæki, tvihleypta
haglabyssu, skambyssu og veiði-
stöng. Svo ók hann aftur heim til
Traverse City. En þá var kauptiðin á
enda Lögreglan veítti Holcombe
varmar viðtökur og tók af honum öll
hin nýfengnu leikföng. ,,Þeir brutust
inn til min", sagði Holcombe, ,,og
hirtu allt dótið, bílinn líka, og 5.200
dollara i peningum (970 þús.kr). Svo
drógu þeir mig niður i banka og létu
mig skrifa undir eitthvert skjal. Þar
fór það, sem ég átti eftir inni í
bankanum".
Ekki hafa verið bornar fram kærur
á Holcombe nema bankinn i
Traverse City vill fá þá rúma 18.000
dollara (3.4 millj. kr.), sem honum
tókst ekki að endurheimta. Yfir-
heyrslur i þvi máli áttu að hefjast i
nóvember, en þeim var frestað og
óvíst, hvenær þær verða.
Sá kaupglaði maður Holcombe
sagði aðspurður, að 100.000 marka
seðillinn hefði verið i eigu sinnar
fjölskyldu frá þvi hann myndi eftir
SÝNISHORN — Stephen Holcombe heldur á samskonar peningaseðli og
hann fékk innleystan
þeirra Holcombes að sinni. En stuttu
seinna kom Holcombe aftur, var þá
búinn að fara i bankann og dró
40.000 dollarana upp úr vasanum.
Keypti hann nú Scoutinn. Hann ók
svo af stað og kom viða við. Keypti
hann jafnan nokkuð á hverjum stað.
Segist hann eiga margar góðar
endurminningar um frá þeirri kaup-
tíð, þótt hún stæði stutt. Hann ók,
sem leið lá til Chicago og settist að á
hóteli Þar þótti hann hinn mesti
sér. Móðir hans hefði eitt sinn verzl-
að með fornmuni og væri seðillinn
Ifklega til kominn þannig. Móðir
Holcombes er nú hætt fornmuna
verzluninni og vinnur I snyrtistofu.
Hún tók fréttunum af syni sínum
þunglega. „Hann er góður drengur
og heiðarlegur", sagði hún hálfgrát
andi. „Hann kann að vera svolítið
klikkaður. Kannski er hann snarbil
aður. En þeir áttu samt ekki að fara
svona illa meðhann. . ."
SJUKDOMAR
„HJARTABÍLL" — Sé8 inn I annan neySarbtl RKÍ, sem gefinn var til
minningar um Hauk Hauksson blaSamann.
Hjartad: Skjót
vidbrögð geta
skipt sköpum
Talið er, að 100 þúsund manna
látist i hjartaáföllum I Bandarikjunum á
ári hverju af því. að sjúkdómurinn varð
ekki greindur nógu fljótt, ellegar þeir
létu hjá líða að leita læknis, þótt þeir
hefðu fengið aðkenningu af yfirvofandi
hjartakasti. Auk þess munu tugir þús-
unda blða óþarfar hjartaskemmdir af
sömusökum.
Til dæmis er þessi saga: Stjórnmála-
maður nokkur var að halda ræðu eftir
miðdegisverð með hópi kjósenda
Maðurinn var á fimmtugsaldri. Þar
sem hann er nú I miðri ræðu sinni
kennir hann allt I einu mikils sársauka
fyrir miðju brjósti, fær svima og verður
andstuttur. Hann hélt þó áfram að tala
Fannst honum nú sem sárindin færð-
ust upp I hálsino og urðu þau þar
áfram. Hann imyndaði sér, að fiskbein
hefði hrokkið niður I hann og þegar
hann var laus af fundinum fór hann
rakleitt til háls-, nef- og eyrnalæknis.
En læknirinn fann hvergi neitt fiskbein.
Stjórnmálamaðurinn hélt þá aftur heim
I hótel sitt I fylgd með aðstoðarmönn-
um slnum. Á leiðinni leið hann út af og
var fluttur I sjúkrahús samstundis. Þar
kom I Ijós, að hann hafði fengið hjarta-
kast
Þetta er gott dæmi um viðbrögð
margra við hjartaáföllum Þeir fást ekki
til að trúa þvl, að alvara kunni að vera
á ferðum Þegar þeir kenna sársauka
telja þeir sér trú um það að hann eigi
sér upptök alls annars staðar en I
hjartanu Oft vaða aðstandendur sjúkl-
inganna og I sömu villu, telja sér trú
um það. að ekkert hættulegt sé að og
leita þá ekki læknisráða Það er svo
sem skiljanlegt, að menn vilji sízt af
öllu viðurkenna það, að þeir kunni að
vera komnir I llfshættu. Það hefur
komið I Ijós I rannsóknum, að algengt
er, að fjórir eða fimm tlmar llði frá þvl,
að menn fá aðkenningu af hjartakasti
og þar til þeir koma I sjúkrahús.
Reyndar er ekki ótltt, að menn gangi
dögum saman með sárindi, sem benda
til yfirvofandi hjartakasts, en ekkert sé
gert þeim til bjargar fyrr en þeir detta
niður.
Fyrsta klukkustundin eftir hjartaáfall
er mönnum hættulegust Á þeim tlma
látast 40—75% sjúklinga, en flestum
þeirra hefði mátt bjarga. Meinið er, að
flestir sjúklingar koma ekki til læknis
fyrr en mesta hættan er gengin yfir.
Það er til stórvandræða, að fáir sjúkl-
ingar þekkja einkenni hjartaáfalls Þá
er það, að einkenni þessi eru oft og
tíðum fremur væg og hætt við þvl, að
þau séu kennd einhverju öðru en
hjartasjúkdómi Núfá 70—90% sjúkl-
inga sllk sárindi I brjóst, að þeir verða
að fella niður verk s!n samstundis En
það er misskilningur, sem margir
halda. að hjartaáföll lami menn ævin-
lega, öndun stöðvist og menn riði til
falls. Ekki heldur fá menn ævinlega
snöggan sting I hjartað. Sársaukinn er
fremur óþægilegur þrýstingur, eða
kreistingur I miðju brjósti aftan við
bringubeinið, líkt og þungur sandpoki
legðist ofan á mann fyrir hjartastað
Sársaukinn getur svo liðið upp I öxlina,
hálsinn og út I handlegginn. Hann
llður stundum hjá og kemur aftur á
dálitlum fresti. Stundum hverfur hann
svo, að skiptir klukkustundum, eða
dögum Þá er algengt, að maður með
hjartakast finni til svima, almenns las-
leika og ógleði og hann verði andstutt-
ur. Margir sjúklingar kenna slík sjúk-
dómseinkenni meltingartruflunum.
Svo virðist að minnsta kosti af þvl, að
algengast er, að menn grlpi til einhvers
sýrulyfs, er svona ber undir.
Það er oft, að menn finna fyrst til
yfirvofandi hjartakasts, er þeir reyna
óvenjumikið á sig, andlega eða llkam-
lega En annars geta hjartaköst riðið
yfir hvenær sem er, hvar sem er og við
hverjar aðstæður sem eru, hvort heldur
er I vöku eða svefni
Eins og fyrr var sagt dregur það
fjölmarga til dauða, að þeir þverneita
þv! bæði við sjálfa sig og aðra, að þeir
geti verið hjartveikir Menn hyllast til
að hugsa sem svo, að „slikt geti ekki
komið fyrir þá '. Mörgum er líka óljúft,
að „valda ónæði' ellegar vekja lækni
o.s.frv. Kenni menn óþæginda og þau
haldi áfram grlpa þeir heldur til ein-
hverra húsráða. ( einni rannsókn kom á
daginn, að fleiri en 90% manna, sem
kenndu sársauka fyrir brjósti gripu til
þýðingarlausra eða jafnvel hættulegra
lyfja, sem fengust án lyfseðils. Var það
hvaðeina frá meltingartöflum tíl áfeng-
is Helft sjúklinganna, eða um það bil,
reyndi jafnvel meira á sig eftir en áður,
svo sem til staðfestingar þvl, að ekkert
gengi að þeím. Loks er svo að nefna
þá, sem vita fullvel, að þeir eru að fá
hjartakast en gera ekkert við þvl vegna
þess, að þeir vilja fremur deyja en lifa
við „örkuml", sem „hjartasjúklingar"
eða „krypplingar", eins og sumir orða
það. Þeir brygðu kannski við ef þeir
vissu það, að langflestir þeirra, sem
komast yfir hjartakast eru alls engir
„krypplingar". Flestallt þetta fólk lifir
eðlilegu llfi áfram og margt lengi, og
hefur enga sérstaka fyrirhöfn af hjört-
um slnum —JANE BRODY.
PORTÚGAL
- Árið 1974 var hægri sinnuðu
einræðisstjórninni i Portúgal
steypt og vinstri menn tóku völd-
in. Nú f desemberbyrjun gaf for-
setaembættið þar í landi út
skýrslu þar, sem segir, að vinstri-
sinnaðir herforingjar hafi staðið
fyrir viðtækum pyntingum, gjör-
ræðislegum handtökum og margs
kyns ofbeldi öðru eftir valdatök-
una, og hafi gengið á þessu það
hálft annað ár, sem þeir réðu lög-
um og lofum.
Mörg hundruð Portúgala sættu
„grimmdarlegri og niðurlægjandi
meðferð", að þvi, er segir I skýrsl-
unni. Mörg dæmi eru talin. Meðal
þeirra það, er hermenn börðu
fanga nokkurn á iljarnar, héldu
logandi eldspýtum að höfði hans,
beindu innrauðum geislum I augu
hans langtímum saman og neyddu
hann til að horfa á, er þeir mis-
buðu eiginkonu hans. 1 skýrsl-
unni er komizt svo að orði, að
„viðbjóðslegum hvötum hafi
SVIPUR
MARTIN Sostre (myndin) er
einn af fáum skjólstæðingum
Amnesty International í Randa-
rfkjunum. Hann kom til Lundúna
fyrir skömmu í tilefni af þvf, að
nú er hafið ár þeirra, sem sitja í
fangelsi fyrir sannfæringu sfna.
Sostre gat þó ekki verið lengi f
London. Ilann á nefnilega yfir
höfði sér skilorðsbundinn dóm
þar til ðrið 2001 og mð ekki vera ð
brott úr Ney York lengur en þrjð
daga f senn. En dóminn hlaut
hann fyrir afbrot, sem hann
framdi aldrei.
Sostre var dæmdur f 40 ðra
fangelsi. Það var þungur dómur;
Sostre er orðinn 53 ðra gamall.
Ilann slapp svo út I fyrra fyrir
atbeina Amnesty, og helgar nú
krafta sfna barðttunni fyrir frelsi
og almennum réttindum allra
manna. „Nú veit ég með vissu, að
almenningur getur fengið nokkru
Maðurinn
sem missti
ekki
kjarkinn
ðorkað f svona málum", segir
hann. „Eg hélt áður, að það væri
tómt tál. En ég komst að raun um
annað með ðþreifanlegum hætti“.
Sostre komst I kast við lögin, er
hann stofnaði bókaverzlun f Buff-
alo I New Yorkrfki og fór að
verzla með pólitfsk rit. Hann
vann jafnframt f stálverksmiðju.
„Betri borgarar“ fóru brðtt að Ifta
bókaverzlun Sostres óhýru auga.
Þangað dreif að fátækt fólk, sem
sat þar löngum og las f bók. Það
voru vitanlega bækurnar, sem
góðborgararnir litu illu auga.
Þær voru pólitfsks efnis mestan
part og róttækar. Sostre bóksali
lét ekki við það sitja að selja
mönnum eða IJa bækur, heldur
hélt hann gjarna fyrirlestra f því
skyni að hrista dðlitla pólitfska
vitund upp f viðskiptavinunum.
Einkum reyndi hann að koma
atvinnulausum unglingum I
skilning um það, að þeir ættu að
Iðta af bardögum innbyrðis en
berjast gegn „kerfinu" þess f
stað.
Mönnum f Buffalo er fæstum
gefið um róttækar stjórnmðla-
skoðanir. Þar kom, að lögreglan
fór að gefa gaum að Sostre.
Lögregluþjónar fóru að aka fram
og aftur utan við verzlun hans,
skyggnast inn og athuga við-
skiptavinina, ellegar þeir sðtu f
bilum sfnum handan götunnar
svo, að tfmum skipti. 1 júlf 1967
urðu óeirðir í Buffalo og þegar
leiðtogar blökkumanna komu ð
vettvang og reyndu að jafna sakir
æstust unglingarnir, sem vöndu
komur sfnar til Sostres, og grýttu
þá.
Hðlfum mánuði sfðar var Sostre
tekinn og honum gefið ýmislegt
að sök — Ifkamsðrðs, fkveikja,
sala ffknilyfja og það að hafa
kennt unglingum undir lögaldri
að búa til Mólótoff sprengjur. AII-
ar þessar kærur voru Iðtnar niður
falla fyrir réttarhöldin — nema
ein. Það var kæran um ffknilyfja-
sölu. Hún var reist ð vitnisburði
gamals ffknilyfjaneytanda, Arto
Williams. Hann bar það, að
Sostre hefði selt sér ffknilyf. Var
Sostre dæmdur fyrir vikið og
hlaut 40 ðra dóm.
Ilann missti þó ekki kjarkinn. 1
fangelsinu lagði hann stund ð lög
og varð „fangelsislögmaður", tók
að sér að draga fangaverði og
yfirmenn f fangelsum fyrir rétt