Morgunblaðið - 18.01.1977, Qupperneq 10
10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 18. JANUAR 1977
ísmávurinn er talinn sjald-
gæfur fugl á norðurslóS-
um. Hann sést stundum á
Vestur-Svalbarða, en er al-
gengur á náttúruverndar-
svæðinu á Norðaustur-
Svalbarða. Mikill munurer
á jurtum og dýralífi á þess-
um stöðum.
Á Svalbarða eru fá dýr.
Svalbarða hreindýrið hefui
lagað sig mjög vel að þess
um erfiðu aðstæðum.
inn 1. jún( 1973 voru með konunglegri undirskrift
staðfest lög um stofnun náttúruverndarsvæðis á Norð-
austur Svalbarða, verndarsvæðis á Suðaustur Svalbarða,
þriggja þjóðgarða og 15 fuglaverndarsvæða á norsku
heimskautaeyjunum Svalbarða Verndarsvæðin ná yfir 27
þúsund ferkflómetra eða næstum helming lands á Sval
barða-eyjaklasanum. Norðausturverndarsvæðið á Sval-
barða er stærst þessara náttúruverndarsvæða, 15.550
ferkllómetrar að stærð. Það nær yfir norðausturhluta
Spitsbergen, eyjuna Norðausturland, Kviteyju, Karlskon-
ungslands og nokkrar aðrar smáeyjar. Innan náttúruvernd-
arsvæðisins er llka Hinopensund milli Norðausturlands og
Spitsbergens og hafsvæðin næst eyjunum. Lega náttúru-
verndarsvæðisins er milli 78. gráðu 30. mlnútu og 80.
gráðu 50. mínútu norður breiddar og 16. gráðu 48. mlnútu
og 30. gráðu 40 mlnútu austur lengdar.
Svalbarði. og þó einkum vestur- og suðurhluti eyja-
klasans, verður fyrir áhrifum Vestur-
Spitsbergenstraumsms. sem tekur sig út úr Noregsstraumn-
um, heldur norður i Barentshaf og meðfram Spitsbergen. þar
til hann gengur norður í Barentshaf og meðfram Spitsbergen,
þar til hann gengur undir léttari sjó fyrir norðan eyjuna Þessi
hafstraumur er að nokkru leyti skýrmgin á þvi, að norður-
strönd eyjarmnar. Norðausturlands er ekki stöðugt þakin isi.
gæs og snjótittlingur Æðarfugl er algengur inni i fjorðunum
ísmávurinn er fágætur fugl á flestum heimsskautasvæðum Á
vesturhluta Svalbarða sjást ísmávar aðeins stöku sinnum. en
þar fmnast varpstöðvar oft langt inni í landi, en þeir eru
nokkuð algengir á náttúruverndarsvæðinu á norðausturhluta
Svalbarða Sjófarendur á leið gegnum Hinlopensund eða
gegnum ísrekið austan við eyjarnar á sumrin, sjá gjarnan
ismáva. sem þekkjast vel vegna skinandi hvíts fjaðrahams og
sérkennilegs gargs fuglsms Á stærstu eyjunum á verdarsvæð
inu er hægt að finna varplönd með uppundir 50 pör af
þessum heimskautafugli
Hrafnar. ránfuglar og uglur finnast ekki á verndarsvæð-
unum og raunar hvergi á Svalbarða. vegna þess að þar
eru heldur ekki læmingjar eða önnur nagdýr Stöku sinnum
sjást gestir á borð við snæuglu eða Grænlandsfálka. en þeir
verpa þar ekki Hvitmávurinn er þarna helzti ..ránfuglinn"
Þessi mávategund er algeng um allan Svalbarða og þá lika á
verndarsvæðunum Oft verpir hann í nánd við æðarvarpið og
fulglabjorg. þar sem margar tegundir halda sig
ÁSvalbarða eru aðeins fáar dýrategundir Á Norð
austur-Svalbarða verndarsvæðmu eru Svalbarða
hremdýrin i dölum og á eyjum og skógum meðfram norður-
strönd eyjarinnar Norðausturlands og i Wahlenbergfirði á
liggja i híði ísbirnir halda sig venjulega á sumrin á rekisnum
austan og vestan við Svalbarða Þegar hann frýs saman á
haustin, fylgja stakir birnir og birnur með ársgamla bjarnar-
unga isbrúninni suður og vestur á bóginn, en ungafullar
birnur leita til eyja. aðallega til Karlskonungslands og Norð-
austurlands. þar sem þær gera sér bæli og fæða þar afkvæmi
sin Sennilega má finna 90% bjarnarbæla á Svalbarða eða
meira en það mnan verndarsvæðisins á Norðaustur-Svalbarða
Karlskonungsland er einkum mikilvægt hvað þetta snertir, þvi
þar eru 0.4 bæli að meðaltali á hverjum ferkflómetra.
ÁNorðaustur-Svalbarða- náttúruverndarsvæðinu á
byggir allt lífrikið, svo sem annars staðar á Svalbarðaeyja-
klasanum á framleiðslu sjávarins. Líklega eru lífkerfin á sjó og
landi ennþá háðari hvort öðru hér en viðast annars staar í
veröldini Fuglarnir lifa yfirleitt á fæðu úr hafinu. 90% af fæðu
isbjarnarins eru selir, en birnirnir eta lika þang. egg og dauða
fugla Refurinn lifir næstum eingöngu á sjófuglum. eggjum og
ungum. eða þá á selahræjum Fuglaskítur frá öllum þessum
bjargfugli er áburður á gróðurinn, svo að hægt er að greina
langt að varpstaði sjófugla á stórum svæðum vegna þess hve
gróskumikill gróður er þar undir Sá gróður er mikilvæg
fæðuuppspretta fyrir hreindýrin sumar og vetur
Norðmenn stofna náttúru-
verndarsvæði á Svalbarða
heldur opm að nokkru. jafnvel að vetrmum En stöðugir
austanvindar, kaldur sjór og ís, sem berst að með Austur-
Spitsbergenstraumnum frá heimskautinu, valda því, að næst-
um oll Kviteyja og um 80% af Norðausturlandi eru þakm jökli
Öll suðausturstrond Norðausturlandseyju er jökaljaðar.
200km langur, serr aðeins þrír litlir hryggir standa upp úr
norðan megm Nokki'r skriðjöklar ganga fram I sjó úr dölun-
um í norðri og vestn í meðalári er hafið, sem liggur að
verndarsvæðinu, þakið rekís með litlum þunnum flögum á
sumrm Á vetrum verður Isinn þéttari þar eru örfáar auðar
rennur og miklir rekísjakar með upphrúguðu hröngli á brún-
um
r
Aberandi munur er hér á austur- og vesturströnd Sval-
barða Við vesturströndina er tiltölulega milt loftslag og
lítill eða engmn rekis að sumrinu Gróður og fuglalif eru
furðulega fjölbreytt Austurströndin er berari, með töluvert
lægri hita bæði sumar og vetur. litlum gróðri og yfirleitt fáum
fugla- og dýrategundum Norðaustur-Svalbarða náttúruvernd-
arsvæðið er dæmigert fyrir heimskautasvæði. þar sem plöntur
og dýr lifa á mörkum hms lifvænlega 83 blómstrandi plöntur
hafa fundizt á Norðausturlandi. sem er um helmmgur þeirra
tegunda, er fundizt hafa á Svalbarða öllum
Nokkrar fuglategundir finnast á náttúruverndarsvæðinu,
en aðeins 1 6 tegundir verpa þar reglulega Meðal algeng-
ustu fuglanna eru sjófuglar. sem verpa i hópum á vissum
stöðum, svo sem mávur. stuttnefja. fill og teista Stórar
fuglabyggðir með þessum tegundum eru meðfram norður.-
strönd Norðausturlands og á Karlskonungslandi Á verndar-
svæðmu eru margar varpstöðvar haftyroilsms, þó ekki sé eins
mikið um hann þar og á vestureyjunum. þar sem milljónir
fugla verpa í hópum inni í fjörðunum Aðrir algengir fuglar eru
heimskautaþernan. sendlmgur, fjallarjúpa kjói, lómur. heiða-
Vesturlandinu Hreindýrin á Norðausturlandi eru tæplega 200
talsins Þetta er ekki há tala i samanburði við 600 hreindýr,
sem lifa vestur á Nordenskjöldlandi, en það er álíka stórt
landsvæði Svalbarðahrejndýrið hefur lagað sig vel að hörðum
kjörum heimskautalandsins Það er lítið, stuttfætt. holdmikið
og loðið Þó þetta dýr sé vel til þess fallið að lifa á stað, þar
sem flest önnur dýr mundu falla úr hungri og kulda. þá eru
lífsskilyrðin á Norðausturlandi samt svo rýr. að ekki er þar
lifvænlegt fyrir stærri hóp en hér var nefndur Iðulega kemur
það fyrir að jarðbönn fella dýrin i hópum þegar ishellan þekur
allan gróður Það kemur sjaldan ef nokkurn tíma fyrir á
Norðaasturlandi. þar sem meðalhitinn er þó mun lægri að
vetrmum
Aðeins ein tegund rándýra lifir á Svalbarða. þ e. heim
skautarefurinn Á sumrm helclur hann sig í nánd við
fuglabjörgin. þar sem hann etur egg, unga og fullorðna fugla.
hvenær sem hann nær í þá Á vetrum sést refurinn iðulega úti
á rekisnum, þar sem hann eltir ísbirni og etur það sem þeir
leifa
Algengasti selurinn við Svalbarða og á náttúruverndarsvæð-
inu á Norðaustur-Svalbarða er hringanórmn og stórselurinn
Rostunginum hafði næstum verið útrýmt á Svalbarða í byrjun
þessarar aldar Á árunum 1 960—69 sáust að meðaltali 3—4
rostungar á ári En árið 1 9 70 sáust 50 rostungar við Kviteyju
og 19 73 yfir 300 dýr í nánd við Norðausturland og Kviteyju
Margar eyjar og strendur mnan náttúruverndarsvæðisins á
Norðaustur-Svalbarða eru gömul rostungalátur. og nú standa
góðar vonir til að lífvænlegur rostungastofn sé aftur kommn
uppá náttúruverndarsvæðmu
Ein aðalástæðan fyrir verndarsvæði þarna var þörfin
á að vernda ísbjörnmn og sér í lagi staðina. þar sem þeir
Laldslag á Norðausturverndarsvæðinu er mjög ólíkt
landslaginu á vesturhluta eyjanna, þar sem fjöll eru oftast
1000 metra há og egghvöss, en dalir oft mjög mjóir Því
verður skiljanlegt hvers vegna hollenzki landkönnuðurinn
Barent nefndi stærstu eyjuna Spitsbergen ,.eða egghvassa
fjallið" í austri eru fjöllin ávalari og ná varla upp fyrir 500
metra hæð Dalirnir eru breiðari og opnari í berglögum
Norðausturlands ber mest á gneisi. blöndubergmu migmatit
og ummynduðum setlögum, og þar finnst grágrýti. kalksteinn.
dolomitkalsteinn, sandsteinn, leirflöguberg og fleira slikt Á
Karlskonungslandi ber mest á Mesozoic-sandsteini, fínum
leirsteini og leirflögusteini Hásléttur eru nokkuð algengar á
Karlskonungslandi
Enginn hefur fasta búsetu á Svalbarða Veiðimenn frá
landi hafa aðallega vetursetu á suður- og vesturhluta
Svalbarða og örfáir hafa dvalið vetrarlangt á norðausturhluta
eyjunnar Ffir leiðangrar hafa verið gerðir út á þessar slóðir
Þannig eru Norðausturland og Karlskonungsland tiltölulega
ótruflaðar heimskautaeyjar Fyrir utan það að þar er athyglis-
vert landslag og fagurt útsýni, er náttúruverndarsvæðið á
norðaustur Svalbarða aðallea rannsóknarefni fyrir visinda
menn Liffræðingar geta kannað þar plöntur, sem lifa án
utanaðkomandi áhrifa og dýr, sem lifa vlð mjög erfið skilyrði
Öll verndarsvæðm á Svalbarða eru nægilega stór um sig til að
þar geti þrifizt heil lifkerfi á sjó og á landi Stofnun náttúru-
verndarsvæða og annarra verndarsvæða á Svalbarða hlýturað
teljast mikilvægt skref í þá átt að uppfylla kröfurnar. sem settar
voru fram l 2 grein Svalbarðasamningsins. þar sem segir að
Noregur eigi að vernda og- reynist það nauðsynlegt- að
endurvekja plötu- og dýralif á eyjaklasanum
Eftir Thor Larsen
Norsk Polar Institut
mL # ■
Ein helzta ástæðan fyrir
því, að Norðmenn settu á
stofn náttúruverndarsvæði
á Svalbarða er ísbjörninn
og einkum það, að birn-
urnar eiga þar bæli og
fæða unga sína.
... 'f' >í*Jííf
Um 83 tegundir plantna
finnast á Norðausturvernd-
arsvæðinu, en það er um
helmingur þeirra plantna,
sem hafa fundizt á öllum
Svalbarðaeyjunum.