Morgunblaðið - 18.01.1977, Qupperneq 10

Morgunblaðið - 18.01.1977, Qupperneq 10
10 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 18. JANUAR 1977 ísmávurinn er talinn sjald- gæfur fugl á norðurslóS- um. Hann sést stundum á Vestur-Svalbarða, en er al- gengur á náttúruverndar- svæðinu á Norðaustur- Svalbarða. Mikill munurer á jurtum og dýralífi á þess- um stöðum. Á Svalbarða eru fá dýr. Svalbarða hreindýrið hefui lagað sig mjög vel að þess um erfiðu aðstæðum. inn 1. jún( 1973 voru með konunglegri undirskrift staðfest lög um stofnun náttúruverndarsvæðis á Norð- austur Svalbarða, verndarsvæðis á Suðaustur Svalbarða, þriggja þjóðgarða og 15 fuglaverndarsvæða á norsku heimskautaeyjunum Svalbarða Verndarsvæðin ná yfir 27 þúsund ferkflómetra eða næstum helming lands á Sval barða-eyjaklasanum. Norðausturverndarsvæðið á Sval- barða er stærst þessara náttúruverndarsvæða, 15.550 ferkllómetrar að stærð. Það nær yfir norðausturhluta Spitsbergen, eyjuna Norðausturland, Kviteyju, Karlskon- ungslands og nokkrar aðrar smáeyjar. Innan náttúruvernd- arsvæðisins er llka Hinopensund milli Norðausturlands og Spitsbergens og hafsvæðin næst eyjunum. Lega náttúru- verndarsvæðisins er milli 78. gráðu 30. mlnútu og 80. gráðu 50. mínútu norður breiddar og 16. gráðu 48. mlnútu og 30. gráðu 40 mlnútu austur lengdar. Svalbarði. og þó einkum vestur- og suðurhluti eyja- klasans, verður fyrir áhrifum Vestur- Spitsbergenstraumsms. sem tekur sig út úr Noregsstraumn- um, heldur norður i Barentshaf og meðfram Spitsbergen. þar til hann gengur norður í Barentshaf og meðfram Spitsbergen, þar til hann gengur undir léttari sjó fyrir norðan eyjuna Þessi hafstraumur er að nokkru leyti skýrmgin á þvi, að norður- strönd eyjarmnar. Norðausturlands er ekki stöðugt þakin isi. gæs og snjótittlingur Æðarfugl er algengur inni i fjorðunum ísmávurinn er fágætur fugl á flestum heimsskautasvæðum Á vesturhluta Svalbarða sjást ísmávar aðeins stöku sinnum. en þar fmnast varpstöðvar oft langt inni í landi, en þeir eru nokkuð algengir á náttúruverndarsvæðinu á norðausturhluta Svalbarða Sjófarendur á leið gegnum Hinlopensund eða gegnum ísrekið austan við eyjarnar á sumrin, sjá gjarnan ismáva. sem þekkjast vel vegna skinandi hvíts fjaðrahams og sérkennilegs gargs fuglsms Á stærstu eyjunum á verdarsvæð inu er hægt að finna varplönd með uppundir 50 pör af þessum heimskautafugli Hrafnar. ránfuglar og uglur finnast ekki á verndarsvæð- unum og raunar hvergi á Svalbarða. vegna þess að þar eru heldur ekki læmingjar eða önnur nagdýr Stöku sinnum sjást gestir á borð við snæuglu eða Grænlandsfálka. en þeir verpa þar ekki Hvitmávurinn er þarna helzti ..ránfuglinn" Þessi mávategund er algeng um allan Svalbarða og þá lika á verndarsvæðunum Oft verpir hann í nánd við æðarvarpið og fulglabjorg. þar sem margar tegundir halda sig ÁSvalbarða eru aðeins fáar dýrategundir Á Norð austur-Svalbarða verndarsvæðmu eru Svalbarða hremdýrin i dölum og á eyjum og skógum meðfram norður- strönd eyjarinnar Norðausturlands og i Wahlenbergfirði á liggja i híði ísbirnir halda sig venjulega á sumrin á rekisnum austan og vestan við Svalbarða Þegar hann frýs saman á haustin, fylgja stakir birnir og birnur með ársgamla bjarnar- unga isbrúninni suður og vestur á bóginn, en ungafullar birnur leita til eyja. aðallega til Karlskonungslands og Norð- austurlands. þar sem þær gera sér bæli og fæða þar afkvæmi sin Sennilega má finna 90% bjarnarbæla á Svalbarða eða meira en það mnan verndarsvæðisins á Norðaustur-Svalbarða Karlskonungsland er einkum mikilvægt hvað þetta snertir, þvi þar eru 0.4 bæli að meðaltali á hverjum ferkflómetra. ÁNorðaustur-Svalbarða- náttúruverndarsvæðinu á byggir allt lífrikið, svo sem annars staðar á Svalbarðaeyja- klasanum á framleiðslu sjávarins. Líklega eru lífkerfin á sjó og landi ennþá háðari hvort öðru hér en viðast annars staar í veröldini Fuglarnir lifa yfirleitt á fæðu úr hafinu. 90% af fæðu isbjarnarins eru selir, en birnirnir eta lika þang. egg og dauða fugla Refurinn lifir næstum eingöngu á sjófuglum. eggjum og ungum. eða þá á selahræjum Fuglaskítur frá öllum þessum bjargfugli er áburður á gróðurinn, svo að hægt er að greina langt að varpstaði sjófugla á stórum svæðum vegna þess hve gróskumikill gróður er þar undir Sá gróður er mikilvæg fæðuuppspretta fyrir hreindýrin sumar og vetur Norðmenn stofna náttúru- verndarsvæði á Svalbarða heldur opm að nokkru. jafnvel að vetrmum En stöðugir austanvindar, kaldur sjór og ís, sem berst að með Austur- Spitsbergenstraumnum frá heimskautinu, valda því, að næst- um oll Kviteyja og um 80% af Norðausturlandi eru þakm jökli Öll suðausturstrond Norðausturlandseyju er jökaljaðar. 200km langur, serr aðeins þrír litlir hryggir standa upp úr norðan megm Nokki'r skriðjöklar ganga fram I sjó úr dölun- um í norðri og vestn í meðalári er hafið, sem liggur að verndarsvæðinu, þakið rekís með litlum þunnum flögum á sumrm Á vetrum verður Isinn þéttari þar eru örfáar auðar rennur og miklir rekísjakar með upphrúguðu hröngli á brún- um r Aberandi munur er hér á austur- og vesturströnd Sval- barða Við vesturströndina er tiltölulega milt loftslag og lítill eða engmn rekis að sumrinu Gróður og fuglalif eru furðulega fjölbreytt Austurströndin er berari, með töluvert lægri hita bæði sumar og vetur. litlum gróðri og yfirleitt fáum fugla- og dýrategundum Norðaustur-Svalbarða náttúruvernd- arsvæðið er dæmigert fyrir heimskautasvæði. þar sem plöntur og dýr lifa á mörkum hms lifvænlega 83 blómstrandi plöntur hafa fundizt á Norðausturlandi. sem er um helmmgur þeirra tegunda, er fundizt hafa á Svalbarða öllum Nokkrar fuglategundir finnast á náttúruverndarsvæðinu, en aðeins 1 6 tegundir verpa þar reglulega Meðal algeng- ustu fuglanna eru sjófuglar. sem verpa i hópum á vissum stöðum, svo sem mávur. stuttnefja. fill og teista Stórar fuglabyggðir með þessum tegundum eru meðfram norður.- strönd Norðausturlands og á Karlskonungslandi Á verndar- svæðmu eru margar varpstöðvar haftyroilsms, þó ekki sé eins mikið um hann þar og á vestureyjunum. þar sem milljónir fugla verpa í hópum inni í fjörðunum Aðrir algengir fuglar eru heimskautaþernan. sendlmgur, fjallarjúpa kjói, lómur. heiða- Vesturlandinu Hreindýrin á Norðausturlandi eru tæplega 200 talsins Þetta er ekki há tala i samanburði við 600 hreindýr, sem lifa vestur á Nordenskjöldlandi, en það er álíka stórt landsvæði Svalbarðahrejndýrið hefur lagað sig vel að hörðum kjörum heimskautalandsins Það er lítið, stuttfætt. holdmikið og loðið Þó þetta dýr sé vel til þess fallið að lifa á stað, þar sem flest önnur dýr mundu falla úr hungri og kulda. þá eru lífsskilyrðin á Norðausturlandi samt svo rýr. að ekki er þar lifvænlegt fyrir stærri hóp en hér var nefndur Iðulega kemur það fyrir að jarðbönn fella dýrin i hópum þegar ishellan þekur allan gróður Það kemur sjaldan ef nokkurn tíma fyrir á Norðaasturlandi. þar sem meðalhitinn er þó mun lægri að vetrmum Aðeins ein tegund rándýra lifir á Svalbarða. þ e. heim skautarefurinn Á sumrm helclur hann sig í nánd við fuglabjörgin. þar sem hann etur egg, unga og fullorðna fugla. hvenær sem hann nær í þá Á vetrum sést refurinn iðulega úti á rekisnum, þar sem hann eltir ísbirni og etur það sem þeir leifa Algengasti selurinn við Svalbarða og á náttúruverndarsvæð- inu á Norðaustur-Svalbarða er hringanórmn og stórselurinn Rostunginum hafði næstum verið útrýmt á Svalbarða í byrjun þessarar aldar Á árunum 1 960—69 sáust að meðaltali 3—4 rostungar á ári En árið 1 9 70 sáust 50 rostungar við Kviteyju og 19 73 yfir 300 dýr í nánd við Norðausturland og Kviteyju Margar eyjar og strendur mnan náttúruverndarsvæðisins á Norðaustur-Svalbarða eru gömul rostungalátur. og nú standa góðar vonir til að lífvænlegur rostungastofn sé aftur kommn uppá náttúruverndarsvæðmu Ein aðalástæðan fyrir verndarsvæði þarna var þörfin á að vernda ísbjörnmn og sér í lagi staðina. þar sem þeir Laldslag á Norðausturverndarsvæðinu er mjög ólíkt landslaginu á vesturhluta eyjanna, þar sem fjöll eru oftast 1000 metra há og egghvöss, en dalir oft mjög mjóir Því verður skiljanlegt hvers vegna hollenzki landkönnuðurinn Barent nefndi stærstu eyjuna Spitsbergen ,.eða egghvassa fjallið" í austri eru fjöllin ávalari og ná varla upp fyrir 500 metra hæð Dalirnir eru breiðari og opnari í berglögum Norðausturlands ber mest á gneisi. blöndubergmu migmatit og ummynduðum setlögum, og þar finnst grágrýti. kalksteinn. dolomitkalsteinn, sandsteinn, leirflöguberg og fleira slikt Á Karlskonungslandi ber mest á Mesozoic-sandsteini, fínum leirsteini og leirflögusteini Hásléttur eru nokkuð algengar á Karlskonungslandi Enginn hefur fasta búsetu á Svalbarða Veiðimenn frá landi hafa aðallega vetursetu á suður- og vesturhluta Svalbarða og örfáir hafa dvalið vetrarlangt á norðausturhluta eyjunnar Ffir leiðangrar hafa verið gerðir út á þessar slóðir Þannig eru Norðausturland og Karlskonungsland tiltölulega ótruflaðar heimskautaeyjar Fyrir utan það að þar er athyglis- vert landslag og fagurt útsýni, er náttúruverndarsvæðið á norðaustur Svalbarða aðallea rannsóknarefni fyrir visinda menn Liffræðingar geta kannað þar plöntur, sem lifa án utanaðkomandi áhrifa og dýr, sem lifa vlð mjög erfið skilyrði Öll verndarsvæðm á Svalbarða eru nægilega stór um sig til að þar geti þrifizt heil lifkerfi á sjó og á landi Stofnun náttúru- verndarsvæða og annarra verndarsvæða á Svalbarða hlýturað teljast mikilvægt skref í þá átt að uppfylla kröfurnar. sem settar voru fram l 2 grein Svalbarðasamningsins. þar sem segir að Noregur eigi að vernda og- reynist það nauðsynlegt- að endurvekja plötu- og dýralif á eyjaklasanum Eftir Thor Larsen Norsk Polar Institut mL # ■ Ein helzta ástæðan fyrir því, að Norðmenn settu á stofn náttúruverndarsvæði á Svalbarða er ísbjörninn og einkum það, að birn- urnar eiga þar bæli og fæða unga sína. ... 'f' >í*Jííf Um 83 tegundir plantna finnast á Norðausturvernd- arsvæðinu, en það er um helmingur þeirra plantna, sem hafa fundizt á öllum Svalbarðaeyjunum.

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.