Morgunblaðið - 18.03.1977, Síða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 18. MARZ 1977
Erlendur Jónsson skrifar um bókmenntir . . . Jóhann Hjálmarsson skrifar um leiklist. . . Valtýr Pétursson skrifar
sína hér óg i Sviþjóð. Hann er
þvi enginn fristundaljósmynd-
ari. Hann hefur auðsjánlega
mikla reynslu að baki, og ber
þessi sýning gott vitni um það.
Aðra sýningu á verkum sínum
hélt Rúnar i Unuhúsi fyrir átta
árum. Það var margt sem vakti
athylgi mina á þessari sýningu
Rúnars. Einkum og sér 1 lagi
voru það nr. 8, Bíllinn, nr. 15,
frá New York, nr. 12, einnig frá
New York, nr. 3, Kolla, sérlega
vel byggt verk, og nr. 5, Vegg-
urinn, sem ég held, að sé eitt
besta verkið á þessari sýningu.
Mjög vönduð sýningarskrá
fylgir þessari sýningu, og gefur
hún bæði upplýsingar um feril
ljósmyndarans og einnig eru í
henni myndir, sem ekki eru á
þessari sýningu, en sem mér
finnast sumar hverjar jafnvel
betri en margt af því, er Rúnar
hefur valið á þessa sýningu.
Hér getur einfaldlega verið að
ræða um, að Rúnar hafi viljað
hafa allt á þessari sýningu nýtt
Framhald á bls. 29
Ljósmyndir eftir
Rúnar Gunnarsson
I GALLERI Sólon íslandus
stendur yfir sýning á ljósmynd-
um eftir Rúnar Gunnarsson.
Það eru 22 ljósmyndir á þessari
sýningu, og flestar þeirra eru
úr Grjótaþorpinu og svo, öðru
þorpi, New York. Þetta eru
skemmtilegar andstæður í sjálf-
um sér, og fara að mínum dómi
ágætlega saman. Húsin í stór-
borginni virðast ekki minna
lúin og lífsreynd en hið vina-
lega umhverfi Grjótaþorpsins.
Báðir þessir staðir eru iðandi af
mannlífi, en á dálítið mismun-
andi hátt. Það er herkja tilver-
unnar, sem einkennir andrúms-
Ioftið og umhverfið í stórborg-
inni, en hægt virðist tími og
mannlíf liðast um þröngar göt-
ur Grjótaþorpsins. Þetta eru
ákjósanleg viðfangsefni fyrir
þann, sem setja vill augnablikið
á pappir með ljósmyndavél.
Þess misskilnings hefur
stundum orðið vart, að ljós-
myndun sé ekki listgrein og að-
eins handverk. En einhver
góður maður sagði, að ekki
mætti gleyma, að það væri
maður að baki myndavélar-
innar, og er það sannarlega
rétt. Á undanförnum áratugum
hefur merkur hópur ljósmynd-
ara sannað, að margt er mögu-
legt með myndatöku ekki síður
en sumum öðrum tækniaðferð-
um við gerð listaverka. Nú sið-
ustu ár hefur sýningum á ljós-
myndum farið verulega fjölg-
andi um heim allan og jafnvel
hér hjá okkur i Reykjavík.
Þetta er gleðilegt og eykur á
eftir VALTÝ
PETUESSON
fjölbreytni sýninga auk þess að
gefa þeim mörgu, er við mynda-
tökur fást, tækifæri til að
kynna sér möguleika og mátt
ljósmyndarinnar.
Rúnar Gunnarsson er lærður
ljósmyndari, sem stundað hef-
ur ljósmyndun fyrir blöð og
kvikmyndagerð fyrir sjónvarp,
og hefur hann numið listgrein
Myndllst
Islenzkt barnaleikrit
Leikfélag Ilafnarf jarðar
Barnaleikhúsið:
Pappfrs-pési
eftir Herdfsi Egilsdóttur.
Leikstjórn og búningar:
Kjuregej Alexandra.
Lýsing: Lárus Björnsson.
Tónlist: Herdls Egilsdóttir.
Leikmynd: Nemendur úr Mynd-
lista- og handfðaskóla fslands.
Pappírs-Pési Herdísar Egils-
dóttur er að mörgu leyti góð hug-
mynd. Skóladrengurinn Maggi
teiknar strák og fyrr en varri stíg-
ur þessi strákur fram ljóslifandi.
Hann verður Pappírs-Pési. Maggi
eignast skemmtilegan félaga, en
vegna þess að Pappis-Pési veit
ekki hvernig hann á að hegða sér
í samskiptum við aðra kemur
hann Magga í vanda. Pappírs-Pési
áttar sig til dæmis ekki á eignar-
réttinum. Bruni sem verður á
heimili Magga veldur því að
Pappírs-Pési lendir á flækingi. í
leikritinu er því lýst til hvaða
ráða drengirnir grípa til að finna
hann aftur og hressa hann við
Lelkllst
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
eftir slæma meðferð. Efnið verð-
ur ekki rakið nánar, en um leik-
ritið má segja að það sé dálítil
dæmisaga um nauðsyn vináttunn-
ar og góðleikans.
Herdís Egilsdóttir hefur sjálf
samið tónlistina í Pappírs-Pésa og
leikur auk þess undir á sýning-
unni. Söngvar eru í leikritinu.
Leikmynd nemenda úr Myndlista-
og handíðaskólanum er í skraut-
legum barnslegum stíl.
I heild sinni er Pappírs-Pési
dæmigerð skólasýning. Leikritið
nær hvergi verulegri reisn þrátt
fyrir góða hugmynd. Samtöl eru
fremur daufleg, tilsvör koma ein-
Framhald á bls. 29
í sniðum
ÞRÁTT fyrir fjölbreytni ís-
lenskra bókmennta eru útlend-
ingar, sem í teljandi mæli þýða
íslensk skáldverk á erlend mál,
svo fáir að telja má á fingrum sér.
Til ensku t.d., þess mikia heims-
máls, hefur ótrúlega fáum is-
lenskum skáldverkum verið
snúið. Sama máli gegnir um
þýsku. Og að komast á markað í
Suður-Evrópu er líkast til jarfn-
erfitt fyrir íslenskan rithöfund og
það væri fyrir hrafn að taka sig
upp af frónskri bæjarburst og
setja sig niður á Péturskirkjuturn
í Róm — suðurlandabúar horfa
ekki norður.
í Skandfnavíu hefur áhugi á
íslenskum bókmenntum hins
vegar glæðst seinni árin og er það
bæði gleðilegt og þakkarvert. Því
í rauninni er það að þakka ör-
fáum mönnum sem hafa tekið sér
fyrir hendur — af hugsjón vafa-
laust — að snúa íslenskum
bókmenntum hver til sfns máls.
Einn þeirra norrænu þýðenda
sem hvað mest og best hefur unn-
ið en þó í hvað mestum kyrrþey er
Ivar Orgland í Noregi. Hann er
sjálfur ljóðskáld, maður á góðum
aldri, hefur þó lifað um fimmtung
ævi sinnar hérlendis, talar og
skrifar íslensku prýðilega og
þekkir bæði sjálfgleði okkar og
sérvisku eða með öðrum orðum
hinar margnefndu »íslensku að-
stæður«. Hann er doktor í
bókmenntum, meira að segja frá
Háskóla íslands, eini útlend-
ingurinn sem slíkt próf hefur
þreytt hér. Kjörefni hans til
doktorsprófs voru kvæði Stefáns
frá Hvítadal, dvöl Stefáns í Nor-
egi og kynni þau sem hann hafði
þá af norskri samtímaljóðlist. Nú
er Orgland háskólakennari f Oslo,
kennir íslensku.
Bækur þær, sem Orgland hefur
sent frá sér með þýðingum sínum
á íslenskum ljóðum, eru orðnar
um tugur talsins, flestar með
ljóðum eftir einstaka höfunda en
einnig firnamikil safnrit með
tugum skálda og hudruðum
kvæða. Og allt er þetta á ný-
norsku. En hvað er nýnorska?
Hún er það norskt ritmál sem
upprunalegast er og líkast
íslensku. Þess vegna skrifar Org-
land Noreg svo dæmi sé tekið en
ekki Norge. Og hv-hljóðið, sem
allir Norðurlandabúar nema fá-
einir rangæingar og skaft-
fellingar, hafa nú gefist upp á að
bera fram, hefur þróast þarna til
kv að hætti íslensku en ekki orðið
að v eins og annars staðar á
Norðurlöndum. Annars ætla ég
mér ekki að kenna öðrum ný-
norsku; best að viðurkenna eins
og er að þekking mín á henni er
fyrst og sfðast og eingöngu fengin
úr bókum Orglands. Innbyrðis
hafa norðmenn löngum deilt um
nýnorsku og ríkismál. Það er
þeirra einkamál. Úr fjarlægð að
horfa sýnist mér þó þeir, sem
halda fram rétti nýnorskunnar,
hafa mikið til síns máls.
Tilefni þessa spjalls er safnrit
mikið sem Orgland sendi frá sér í
fyrra með þyðingum á fslenskri
nútímaljóðlist, Islandske dikt frá
várt hundreár (Fonna forlag
1975). Þarna eru kvæði sjötíu og
sex skálda — fi"á Guðmundi Guð-
mundssyni sem fæddur var þjóð-
hátíðarárið (1874) -og sendi frá
sér fyrstu ljóðabók sína aldamóta-
árið (1900) til Stefáns Snævarrs
sem fæddur er 1953 og steig
fyrstu skref sín á skáldbrautinni
með Limbórokki sínu í hitteð-
fyrra (’75). Á undan ljóðunum
fer fræðilegur inngangur þýð-
anda. Er hann skýr og gagnorður
og hygg ég tæpast sé unnt að gera
svo margbreytilegu efni betri skil
í ekki lengra máli.
Álitamál er hvar hefja skal
ferðina ef komast skal fyrir upp-
tök íslenskrar »nútímaljóðlistar«.
Hugsanlegt var að byrja á Stefáni
frá Hvítadal sem Orgland þekkir
manna best og láta lok fyrri
heimsstyrjaldar og fullveldi
marka tfmamót og upphaf í senn.
Orgland hefur hins vegar kosið að
láta safn sitt hefjast við aldamót.
Slfkt má kalla tímatalslega hag-
ræðing. En auk þess má það einn-
ig koma heim við bókmennta-
sögulega kaflaskipting. Nýróman-
tfsku skáldin með Guðmund Guð-
mundsson í broddi fylkingar en
Jóhann Gunnar Sigurðsson, Jónas
Guðlaugsson og Sigurð Sigurðs-
son frá Árnarholti fylgjandi fast á
hæla voru nefnilega undanfarar
þeirra Stefáns frá Hvítadal og
Davfðs Stefanssonar sem svo
gersamlega byltu Ijóðlistarsmekk
fslendinga á þriðja tug aldar-
innar, undirbjuggu jarðveginn,
ortu ekki eins glæsilega en standa
þeim óneitanlega nær en sfð-
rómantfsku skáldunum (Stein-
grími, Gröndal o.fl.) og real-
istunum (Jóni Ólafssyni o.fl.) er
mest áhrif höfðu síðustu áratugi
nftjándu aldar. Meðal kvæða, sem
Orgland þýðir eftir Guðmund, er
Dropatal sem hann rekur til
skyldleika við wregnkvæði Obst-
felders«. Dropatal lætur ekki
mikið yfir sér en er þó hugsan-
lega það kvæðið sem Guðmundur
orti af mestri fþrótt, auk þess sem
það ber með sér meira jafnvægi
en rómantískustu kvæði hans.
Orgland raðar ekki eftir stefn-
um eða útgáfuárum fyrstu bóka
heldur eftir aldursárum skáld-
anna og því lendir Jóhann Sigur-
jónsson inn í miðjan hópinn með
nýrómantísku skáldunum, á þar
enda að nokkru leyti heima.
Jóhann hefur í seinni tíð unnið á
sem ljóðskáld, þykir hafa verið á
undan samtíð sinni. Þarna er
meðal annars Sorg hans sem
Jóhann Hjálmarsson telur vera
upphafskvæði íslenskrar »nú-
tímaljóðlistar«.
Þá verða þeir fyrir f aldurs-
röðinni Örn Arnarson og Jakob
Thorarensen, standa eins og milli-
þáttur f safninu — mitt á milli
nýrómantisku skáldanna annars
vegar og Stefáns frá Hvítadal og
Daviðs Stefánssonar hins vegar.
Þeir eru líka í fleiri skilningi
nokkurs konar millispil, standa
eins og stakir drangar, óháðir
stefnum og »ismum«, en brúa
bilið milli alþýðukveðskapar og
skáldkveðskapar og eru því til-
valdir fulltrúar hins »þjóðlega« f
íslenskri ljóðlist. Þá koma þeir
Stefán, Davíð og einnig Jóhann
Jónsson. Árin 1918 og T9 verða
lengi minnisstæð í íslenskri bók-
menntasögu. Fyrra árið kom
Stefán með sfna fyrstu bók en
árið eftir komu svo út frumsmíðar
þeirra Davfðs og Halldórs Lax-
ness. Skáldskapurinn lá f loftinu.
Ungir menn gengust upp í bók-
menntunum sem slíkum — ekki
vegna þess að þær gætu þjónað
einhverjum stjórnmálastefnum
eins og síðar varð. Svo blóðheitir
voru þessir tímar að skáldin, sem
komu fram um þær mundir, ortu
langbest á unga aldri. Ljóðlist
þeirra var f eðli sfnu æskuljóð
sem dæmdi skáldin til að lifa sjálf
sig um leið og æskuár þeirra voru
að baki. Þetta á meðal annars við
um Stefán og Davið. Um Jóhann
Jónsson gegndi öðru máli enda
fékk hann aldrei tækifæri til að
sýna hvað í honum bjó. Með hlið-
sjón af formi varð ljóðlist hans
nánast framhald af tilraunum
Jóhanns Sigurjónssonar.
Mörg skáld voru í heiminn
borin kringum aldamótin og
kvöddu sér hljóðs á þriðja tug
aldarinnar, þeirra á meðal
Sigurður Einarsson, mælsku-
maðurinn sem lék sér að þvf að
snarast upp í Utvarp, beint af
götunni, og tala »um daginn og
veginn« undirbúnings- og blaða-
laust. Slfkir eru duttlungar skáld-
gyðjunnar að stystu og fáorðustu
kvæði þessa mælskumanns eru
hans langbestu, þeirra á meðal