Morgunblaðið - 24.04.1977, Síða 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24 APRlL 1977
39
irnir höfðu ekki tima til að bíða
eftir mér.
Felix: Þér sögðuð einu sinni, að
þér hefðuð sótzt eftir vináttu karl-
manna, af því að þér gætuð aðeins
í karla hópi rætt um vandamál
lífsins og tilverunnar að nokkru
gagni. Herra Rubinstein, hvað
hafið þér þá gert við hinar mörgu
konur, sem þér hafið kynnzt á
lífsleiðinni?
Rubinstein: Elskað þær. Ein-
faldlega elskað þær. Fyrir mér
eru konur aðeins ástamál. Ef
kona var falleg, vakti hún alltaf
athygli mína. Sama hversu
heimsk hún var. Þvi að ég vissi,
að þar væri þó brjóst að finna.
Hvernig skyldu þau vera, hugsaði
ég mér, hvað skyldi koma í Ijós,
þegar kjóllinn fellur? Skyldu þau
vera stinn? Litil? Skyldu brjóst-
vörturnar vera svartar, eða rós-
rauðar, eldrauðar? Ég hafði feiki-
legan áhuga á þessu. Konur, sem
heilluðu mig, kunnu að brosa
fallega, þær sem leyfðu mér að
vera pinulítið nærgöngull — ég
þarfnaðist þeirra allt mitt líf. Af
hverju segi ég þarfnaðist? Ég
þarfnast þeirra stöðugt enn þrátt
fyrir mín níutíu ár. Ég heillast
alltaf enn af konu, sem hefur
fallegt hár eða segir eitthvað
fallegt við mig. Einfaldlega af því
að hún er kona. Konur þurfa að
minni hyggju hvorki að vera sér-
staklega gáfaðar eða bera mikla
persónu. Þvert á móti, það truflar
mig oft á tiðum. Þvi að þá verða
þær allt í einu karlmannlegar. Ég
hef sagt það einhvern tíma áður:
Ég gæti kvænzt hvaða heimskri
konu sem væri og orðið hamingju-
samur með henni, bara af því að
hún væri kona.
Felix: Og andríkar konur?
Rubinstein: Ég hef mjög gaman
af þeim. Okkur karlmönnum líkar
bezt við hispurslausar konur. Ef
kona er ekki látlaus, þá er hún
ekki kvenleg, og þá höfum við
karlmennirnir ekki áhuga á
henni.
Felix: Á æskuárum yðar var
það um árabil óljóst, hvort þér
yrðuð heldur framúrskarandi
píanóleikari eða einn hinna fram-
úrskarandi glaumgosa á Vestur-
löndum.
Rubinstein: Þetta hljómar vel.
Sannleikurinn er sá, að 90% af
áhugamálum mínum voru konur.
Og ég hafði mörg áhugamál.
Hugsið yður aðeins bókmenntirn-
ar. Það sem ég hef lesið um æv-
ina, er vist meira en nokkur getur
ímyndað sér* Þegar i æsku hafði
ég lesið nær allt eftir Zola,
Dostojevski, Tolstoj, Balzac,
Goethe, Maupassant og Gogol. Ég
skal segja yður, ég æfði mig á
pianóið með vinstri hendi, en hélt
á bók i hinni hægri.
Felix: Og af hverju ákváðuð þér
svo seint að leika með báðum
höndum á pianóið?
Rubinstein: Ég bar enga virð-
ingu fyrir starfi mínu. Ég bar
enga virðingu fyrir fólki eins og
Padarevski, sem þá var frægur
píanóleikari, en lék illa og samdi
bull. Þriðja flokks tónlist, þvi sem
næst „kabarettmúsík". Sjáið þér
til, ég hefði aldrei látið mér nægja
slikt, þannig vildi ég ekki verða.
Og svo var ég sannarlega latur
líka.
Felix: Þér hafið að minnsta
kosti fram að brúðkaupi yðar
1932 lifað samkvæmt lífsregl-
unni: leika svolítið á hljóðfæri,
borða góðan mat og elska margar
konur. Þér voruð þó orðinn 43ja
ára gamall, þegar þér kvæntuzt.
Rubinstein: 44 ára.
Felix: Skömmu eftir brúðkaup-
ið sögðuö þér: „Hjónabandið hef-
ur gjörbreytt mér.“ Hvernig gat
það skeð?
Rubinstein: Það er mjög ein-
falt, á mannlegan hátt fann ég til
ábyrgðar gagnvart annarri mann-
eskju. En meðan ég var alveg
einn. . .
Felix:. . . voruð þér glaum-
gosi.. .
Rubin: Skiljið þér frönsku? Ég
lifði samkvæmt reglunni: Aprés
moi le deluge.
Felix: Eftir mig kemur synda-
flóðið.
Rubinstein: Menn sögðu við
mig: þú vinnur ekki nóg. Miklir
listamenn sögðu oft, ó, ef þú
myndir vinna, gætirðu leikið alla
i kútinn. Ég hafði góðar námsgáf-
ur, var fljótur að nema. Ef ég
fékk nótur að verki eftir Liszt,
kunni ég það utan að innan 2ja
stunda.
Felix: En þér höfðuð það ekki
þar með í fingrunum. . .
Rubinstein: . . . nei, ef eitthvað
verk var erfitt, þá hugsaði ég sem
svo: ég tek til við þetta á morgun.
Mér fannst allt fremur auðvelt.
Þá fór ég heldur á skemmtistað-
ina i París, þar sem ég hitti oft
Claudel eða Ravel. Ég undi mér
vel að sitja þar fram til þrjú-
fjögur að nóttu. Og síðan kannski
borða morgunverð með fallegri
konu. Það var mjög gaman. Ég sá
lika allar óperur og flest leikrit.
Ég fylgdist með öllu. En þegar ég
hafði kvænzt, hugsaði ég sem svo,
að frú Arthur Rubinstein ætti
rétt á þvi að hafa sæmilega sið-
samlegan karl við hlið sér. Ég
hugsaði mér, að ég yrði þá að
huga betur að frama minum sem
pianóleikari. Þá byrjaði ég að
læra eins og á að læra. Ég þurfti
ekki að vinna mikið.
Felix: Þá, á umbrotaárum yðar,
sem voru nokkru fleiri en hjá
venjulegum mönnum, voruð þér
meistari í að sleppa nótum og
leika falskt.
Rubinstein: Já, ég var meistari
hinna fölsku nótna. Þess vegna
byrjaði ég að vinna. Ég skildi það
allt i einu, að áheyrendurnir vildu
heyra allar nóturnar fyrir pening-
ana. Áður hafði það gert mér
mjög gramt í geði. Þess vegna tók
ég til að læra að leika allar nótur,
alveg allar. Síðan hef ég haldið
mér við það. Á slðustu árum og
enn 88 og 89 ára gamall hef ég
leikið betur en sextugur. Og
áheyrendur hafa vitað það. Þeir
hafa komið til mín og sagt: þú
hefur aldrei leikíð þetta betur en
í kvöld. Þá hef ég æft mig vel.
Felix: Hve langan tíma tók það
yður að verða það, sem þér eruð i
dag?
Rubinstein: Mörg ár. Þegar ég
varð þess var, að vinnan væri alls
ekki svo bölvuð, þá hafði ég sigr-
að. Ég man vel eftir hesthúsi
tengdamóður minnar, þar sem ég
kom píanói fyrir til að æfa mig.
Ég lék oft til klukkan þrjú-fjögur
á nóttunni. Mér þótti mjög gaman
að því, þegar ég varð þess var að
fólk var að laumast í kringum
hesthúsið til að hlusta.
Felix: Það var árið eftir gifting-
una. Þá var fyrsta barnið þegar
fætt.
Rubinstein: Já. Ég fór að spila
miklu betur. Og þá þótti mér
miklu meira gaman að spila. Og
svo þótti mér gaman að spila enn
betur. Og síðan vildi ég endilega
spila betur en allir aðrir. Og
smám saman fór ég svo að leika
almennilega á píanó. Ég gat lika
fljótt fylgzt vel með sjálfum mér
— gegnum plötur, sem ég lék inn
á. Þegar við leikum í hljómleika-
sal, heyrum við ekki í okkur
eiginlega. Allt í einu, þegar ég
hafði leikið inn á fyrstu plötuna
og hún var leikin fyrir mig, segi
ég svo við sjálfan mig: „Guð
almáttugur, þetta er allt saman
hræðilegt, ég hef gleymt þessu
hér og hinu þar, og bassinn heyr-
ist ekki vel. Þetta hljómar ámát-
lega. Ussuss." Allt í einu fór ég að
læra. Eiginlega var ég bezti kenn-
ari minn. Nær hver hljómplata,
sem ég lék inn á, var mér kennslu-
stund.
Felix: Hvaða álit hafið þér á
hinni feikilegu fullkomnun hinna
ungu píanóleikara?
Rubinstein: Það er ekki hægt
að leika betur á pianó en þeir
gera. En það er hægt að ná fram
betri hljómlist. Hinir ungu menn
leika einfaldlega nóturnar. Ég
hef hlustað á marga þeirra, ekki
aðeins á hljómleikum, heldur
einnig heima hjá mér — Pollini,
Askenasy og hvað þeir heita allir.
Þeir búa yfir undraverðri tækni.
Þeir leggja allt i sölurnar fyrir
þessa fullkomnun. En þetta er
„Arthur Rubinstein, sem varð bandarfskur rfkisborgari 1946, vill helzt
búa f Parfs. 1 44 ár hefur frú Aniela staðið við hlið hans. Hún hefur
alið honum fjögur börn, þar á meðal Alinu, sem starfar sem læknir i
New York.“
„Inni á milli blómanna frá af-
mælisdeginum með hinn venju-
lega Havanna Monte Christo
vindil f hendinni, situr Arthúr
Rubinstein og gerir upp reikn-
inga lffs sfns. Hann fæddist í
Lods í Póllandi 1887. kom fyrst
opinberlega fram 6 ára gamall,
nam pfanóleik við tónlistarskól-
ann f Varsjá 8 ára og fór 9 ára
gamall til Berlfnar, þar hinn
frægi fiðluleikari Joseph
Joaehim studdi hann með ráðum
og fé. 19 ára gamall fór hann
fyrstu hljómleikaför sfna um
Bandarfkin — en hún tókst
miður. Hann kvæntist 44 ára, og
þá fór hann „f alvöru að læra á
pfanó“.
ekki hljómlistarsköpun. Þessir
menn eru ekki hljómlistarmenn,
ekki pianóleikarar, sem unna
hljómlistinni. Hljómlist þeirra á
ekkert hjarta og enga sál. Þeir
halda, að það sé nóg að æfa sjö til
átta tíma á dag til að verða góður
píanóleikari. Það er ekki gert með
því að leika etýðu eftir Liszt
þrisvar sinnum hraðar, en mælt
er fyrir um. En svo koma þeir til
min og segja: „Arthur, þú lékst
þennan hæga þátt eftir Schu-
mann svo vel, að ég varð snort-
inn.“ Já, af því að ég lagði sál
mína i túlkunina. Þessir ungu
pianóleikarar halda sem svo, að
það borgi sig ekki að leika neitt
létt, þvi að þá er alls ekki hægt að
sýna, hvað maður geti.
Felix: Gagnvart hinni gifurlegu
hæfni og kunnáttu manns eins og
Pollinis til dæmis, virðist okkur
þessi dómur of harður. Og svo
hafa tímarnir einnig breytzt. Við
lifum á mun hlutbundnari, tækni-
legri tímum, á tímum fullkomn-
unarinnar. Af hverju ættu þá
ekki einnig pianóleikarar...
Rubinstein: . . . breyting um-
heimisins hefur einnig breytt stíl
hljómlistarmannanna. Nú berst
hljómlist inn í hvert hús. Nú
þurfa menn ekki að fara til ein-
hverrar stórborgar til að hlusta á
frægan snilling. Nú er til úvarp
og sjónvarp og auðvitað hljóm-
plötur. Jafnvel naktir negrar í
frumskógum Afriku geta nú
hlustað á sónötur eftir Beethov-
en.
Felix: Þér hafið leikið kemmer-
músik til dæmis með Casals eða
fiðluleikaranum Heifetz. Hvernig
gátu tveir jafn einþykkir hljóm-
listarmenn og þér og Heifetz yfir-
leitt leikið saman?
Rubinstein: Það tókst, en með
miklum þrætum ög rifrildi. Það
var mér sönn ánægja að leika með
svo fullkomnum fiðluleikara. Með
svolitið af tilfinningu minni vildi
ég reyna að.. .
Felix: . . . gera hann að hljóm-
listarmanni.
Rubinstein: . . . fá hann á mitt
mál, sannfæra hann. Oft tókst
mér það. Einu sinni réðist ég á
hann með hníf til að fá hann ofan
af því að leika of hratt á vissum
stað. Auðvitað í gríni, þó að ég
væri allgramur. En einu sinni lék
ég á hann, kom honum I vanda.
Það var í Kreuzer-sónötunni eftir
Beethoven. Ég hafði spilað hana
hundrað sinnum áður, óg þess
vegna sagði hann víst við mig:
„Við tveir gætum spilað siðasta
þáttinn hraðar en nokkrir aðrir.“
Ég sagði: „En til hvers?“
Beethoven vildi ákveðinn hraða,
. presto, hratt, en ekki of hratt. Ég
brann í skinninu og byrjaði með
ógurlegum hraða. Ég vissi um
stað, þar sem hann hlyti að
hnjóta. Þar verður hann að leika
litla nótu og áttund. Og ef of hratt
er leikið, hljómar þessi litla nóta
og áttundin saman. Og auðvitað
Framhald á bls. 48