Morgunblaðið - 16.07.1977, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. JULÍ 1977
31
SIGURÐUR SVERRIR PALSSON
fléttar Pasolini ýmsar óskyldar sög-
ur, og meðal þeirra má nefna sög-
una af Haroun — al — Rachid og
drottningu hans, sem leíddu saman
tvö ungmenni og veðjuðu um það
sin á milli hvort þeirra yrði fyrr
ástfangið af hinu og sannaði þar
með að an olettaaa urangurinn var
hins vegar jafn
Veiðimaðurínn Taji rekst að föru-
manninn Aziz, sem segir honum frá
því, að á brúðkaupsdaginn hafi
hann rekist á svo undurfagra konu.
Badur. að hann hafi orðið fráhverfur
brúði sinni, Azizi. Hann nýtur þó
stöðugrar hjálpar Azizi við að vinna
Badur uns Azizi deyr af sorg. Aziz er
neyddur til að giftast Ertay og þegar
Badur kemst að þvi, geldir hún Aziz.
Taji verður svo mikið um söguna að
hann heimtar að Aziz komi með sér
að leita uppi og ná ástum Dunia
prinsessu. Hann tekur með sér tvo
heilaga menn til að vinna fyrir sig
listaverk i garði Dunia og lætur þá
segja sér frá þeirri reynslu, sem
færði þá svona „nálægt guði". Sá
eldri segir frá þvi, hvernig hann
komst i kynni við fallega ambátt og
eigandi hennar. djöful, sem drap
ambáttina og breytti honum i apa
Apinn er leystur úr ánauð fyrir til-
Fík i ur
og
banan
verknað konungsdóttur, sem geldur
fyrir það með lífi sinu. Sá yngri segir
frá þvi hvernig hann fékk þá köllun
að fara til hafs, eyða klettferliki með
þvi að kasta likneski efst á klettinn i
sjóinn og hvernig hann vaknaði á
óþekktri strönd Þar er kaupmaður
nokkur að fela son sinn til að vernda
hann fyrir þeim spádómi, að
drengurinn verði drepinn þennan
dag Ungi maðurinn gerist vinur
drengsins en drepur hann undir
álögum i svefni um nóttina. og ger-
ist siðan förumaður. er hann kemst
afturtil meginlandsins
[ upphafi myndarinnar setur Paso-
lini fram eins konar formála, þar
sem segir. „Hinn algjöra sánnleika
er ekki að finna í einum draumi.
heldur mörgum draumum." Setn-
ingin á trúlega aðeins við þessa
mynd og þær sögur. sem þar eru
sagðar (að tveimur slepptum og öðr-
um styttum) en sjálfsagt gæti hún
einnig átt við hinar myndirnar,
þannig að ef þær væru skoðaðar i
heild birtist manni einhver alger
sannleikur. Þó efa ég það S:nn-
leikurinn er hins vegar sá. að i 1001
nótt er litið minna um kynlifslýsing-
ar en i Kantaraborgarsögunum og
fólkinu verður tiðrætt um fikjur og
banana En vegna þess að 1001
nótt er ekki klámmynd gengu tveir
heiðursmenn út af þeirri sýningu,
sem ég sat, og höfðu á orði, að fara
aldrei að sjá klámmynd framar (hvað
og auglýsingin á myndinni, „djörf',
gefur til kynna) Hvað myndin er eða
hvaða gagnrýni hún hefur fram að
færa á nútimann er túlkunaratriði
hvers og eins. Ýmsir gagnrýnendur
telja þetta vera bestu myndina í
þrileiknum og það má ef til vill til
sanns vegar færa með tilliti til ævin
týralegra landslagsmynda, umhverf-
is og búninga Italski gagnrýnand-
inn Lino Micciché, sem var sammála
því, að þetta væri besta myndin i
þrileiknum, bætti þó við þeirri þver
sögn i lok setningarinnar, að „von-
andi væri þetta siðasta myndin
Röksemdafærslur þeirra sunnan-
manna eru ofvaxnar minum
skilningi.
Þúsund og ein nótt (Arabian
Nights 11 Fiore delle Mille e una
Notte.
Frönsk/Rölsk, 1974.
Leikstjóri: Pier Paolo Pasolini.
Búníngar: Danilo Donati. Kvik-
myndataka: Giuseppe Ruzzolini.
Blómið úr Þúsund og einni nótt (11
Fiore delle Mille e una Notte) er
siðasta myndin i þrileik Pasolinis um
lífið. Hinar myndirnar. Decameron
(’70) og Canterbury Tales (’71),
hafa báðar verið sýndar hér, hin
siðari í april i fyrra.
Eins og áður hefur verið bent á,
gaf Pasolini þá skýringu á efnisvali
þessa þrileiks. að hann vildi með þvi
reyna að iosna út úr þeirri blind-
götu, sem honum fannst pólitísk
nútimakvikmyndagerð („committed"
film-making of today) sitja föst i.
Með þvi að hverfa til þessara klass-
isku sagna og reyna að endursegja
þær í sinu upprunalegasta formi,
reynir Pasolini jafnframt að forðast
alla nútimahugmyndafræði og til-
einka myndirnar frumhvötum og
ástríðum mannlegs lifs. Decameron
á að fjalla um trú, Kantaraborgar-
sögurnar um kynlífið og 1001 nótt
um töfra og leyndardóma lifsins.
Pasolini setur sér það verkefni, sem
ekki er smátt i sniðum, að endur-
skapa fólk. hugsunarhátt, staði og
hluti löngu liðinna kynslóða án þess
að trufla það með sinum eigin skil-
greiningum eða gildismati; takmark-
ið var ný tegund „raunsæis" i kvik-
mynd, laus við allar hugmynda-
fræðilegar kenningar, lofgjörð um
fornt þjóðskipulag. En þessar mynd-
ir úr fortíðinni eru einnig hugsaðar
sem gagnrýni á nútimann.
Sú spurning vaknar, þegar þessar
forsendur eru skoðaðar, hvernig
þetta getur farið saman án þess að
rekast á. Hvernig er hægt að endur-
skapa i dag hugsunarhátt löngu lið-
inna kynslóða, án þess að leggja i
það gildismat nútimans en gera
verkið um leið gagnrýnt á nútim-
ann? Þetta virðist vera algjör þver-
sögn, og ekki get ég séð i gegnum
hana.
Það eru hins vegar nokkur atriði,
sem gera það að verkum, að erfitt er
að fjalla um mynd eins og 1001
nótt. í fyrsta lagi er hún hluti af
tveimur öðrum myndum, sem sýnd-
ar hafa verið fyrir alllöngu, en mynd-
irnar þyrfti að skoða i samhengi. svo
einhver heildaryfirsýn fengist yfir
efni þeirra og aðferðir i efnisöflun og
samsetningu. Með efnisöflun og
samsetningu er átt við það, að Paso-
lini velur úr viðkomandi sagnabálk-
um og raðar sinum sögum saman á
ákveðinn hátt og með þvi hefur
hann strax brotið þann grundvallar-
tilgang sinn að leggja ekki mat nú-
timans á sögurnar. Hvernig getur
hann komist hjá þvi?
í öðru lagi var 1001 nótt upphaf-
lega 1 55 minútna löng, en i kjölfar
forsýninga á myndinni varð Pasolini
við þeim kröfum framleiðandans. að
stytta myndina niður í 1 30 mín. og
sleppa þá úr henni tveimur heilum
sögum. Kvikmyndaeftirlitið i Bret-
landi stytti myndína siðan um tvær
minútur til viðbótar, en lengd sýn-
ingareintaksins hér (sem er trúlega
komið frá Bretum) er aðeins um
1 25 min. þ.e.a.s. hafi hléið staðið i
10 min. Myndin hefur þannig tapað
um það bil 5 min. eftir að Pasolini
lét hana endanlega frá sér fara, en
30 min. af hinni upprunalegu
lengd
Siðast, en ekki sist. er þetta
Pier Paolo Pasolini
sýningareintak (eins og hin) „dubb-
að" með enskum röddum, þannig
að allt nálægðarsamband við leikar-
ana — eða fólkið — á tjaldinu er
endanlega rofið.
Af þessum atriðum má vera Ijóst.
að það er i raun útilokað að gagn-
rýna myndina á heiðarlegan hátt
Pasolini rammar sögurnar i mynd-
inni af með einni sögu um ambátt-
ina Zumurrud og Nuredin, sem segir
frá ást þeirra. aðskilnaði og leit
þeirra hvors að öðru og endurfund-
um i lokin. Inn i þennan ramma
kvik
mijncJ
/löon
David Bowie I mynd Nicolas Roeg, The Man Who Fell to Earth, sem sýnd verður á næstunni i Háskólablói.
Þunnur þrettándi—
B jartara f ramundan?
ÞEGAR þetta er skrieað er
runnin upp þréttándi i
sjónvarpsleysi og heldur er
myndaúrval kvikmyndahús-
anna af lélegri endanum. En ef
til stendur það til bóta, þvi
Háskólabió er nú farið að sýna
úr mynd Roegs, The Man Who
Fell to Earth (með David
Bowie í aðalhlutverki) og
Stjörnubíó er farið að sýna úr
Robin and Marian eftir Richard
Lester, svo túlega verða þessar
myndir sýndar bráðlega.
Russian Roulette (am. 1975,
leikstjóri Lou Lombardo) er
,,þriller“ í miðiungsgæðaflokki.
Lombardo var áður klippari hjá
Altman, en í þessari fyrstu
mynd sinni, sýnir hann lítinn
skyldleika við lærimeistara
sinn. George Segal leikur hér
lögregluforingja í kanadíska
riddaraliðinu, sem hefur verið
leystur frá störfum um stundar-
sakir. Honum er falið það vafa-
sama (og ólöglega) verkefni að
fjarlægja Rússa nokkurn um
stundarsakir, meðan opinber
heimsókn Kosigyns stendur yf-
ir. Segal mistekst hins vegar,
því einhver verður á undan
honum að fjarlægja Rússann,
sem hann kemst að, að er i
þjónustu CIA. Hér eru þvi á
ferðinni fleiri og stekari öfl en
Segal var látinn halda í fyrstu.
Takmarkið er að myrða
Kosigyn, og Segal kemst i hann
krappan við að reyna að bjarga
honum. Eina augnablik léttmet-
is í myndinni er gamla konan,
sem getur ómögulega borið
nafn Kosigyns rétt fram.
The Food of the Gods (Am.
1976, leikstjóri Bert I. Gordon)
er blygðunarlaust auglýst undir
stórum stöfum sem „H.G.
Wells’ Masterpiece", en í upp-
hafi myndarinnar er þó viður-
kennt, að hún sé aðeins byggð á
„portion” hluta úr bók hans.
Sennilega er grunnhugmyndin
að þessari framtiðarhrollvekju
fengin að láni hjá Wells en trú-
lega mundi hann vilja afneita
því að vera á nokkurn hátt
tengdur þessari mynd, sem er
ótrúlega grunnfærnislega gerð.
Leikur og persónusköpun er
hlægilegur afkáraskapur og all-
ir effektar (risabroddflugur,
risahani, risarottur og risaorm-
ur) eru hreinasta klám eins og
þeir eru framkvæmdir i mynd-
inni. Nóg um það.
Confessions of a Driving
Instructor (Brezk, 1976, leik-
stjóri Norman Cohen) er þriðja
myndin í þessum nýbyrjaða,
breska myndaflokk, sem er eins
konar arftaki Carry On —
myndanna. Fyrsta myndin,
Confessions of a Window
Cleaner hefur þegar verið sýnd
hér, en mig rekur ekki minni til
að hafa séð mynd no 2. auglýsta
hér, en hún heitir Confessions
of a Pop Performer. Munurinn
á Confessions- myndaflokknum
og Carry On — flokknum er
tímanna tákn: I Carry On
myndunum færðist það æ meir
i vöxt, að leikararnir töluðu 1
tvíræðum tón um kynlifið, í
Confessions-flokknum fram-
kvæma þeir hið talaða orð, og
fyndnin er horfin með tviræðn-
inni. Robin Askwith (Timmy
Lea) er ótrúlega ósannfærandi
í hlutverki sinu og fráhrind-
andi vegna takmarkaðra leik-
hæfileika sinna og svipað má
segja um svila hahs, sem leik-
inn er af Anthony Booth. Þeir
komast ekki með tærnar þar
sem Sidney James & Co. hafði
hælana, og er þá mikið sagt.
Síðast en ekki sist er vert að
minnast á það lofsverða fram-
tak Nýja Biós að endursýna í
búnka nokkrar af sinum best
stóttu myndum á siðustu árum.
Vafalitið kunna margir vel að
meta þetta tækifæri til að sjá
myndir, sem þeir hafa misst af
eða fá að endurnýja kunnings-
skap við skemmtilegt verk.
Vafalítið er þetta einnig arð-
samt fyrir kvikmyndahúsið og
þegar arðsemi og gagnsemi
geta farið saman, verður þess
vonandi ekki langt að bíða, að
önnur kvikmyndahús taki sér
Nýja Bíó til fyrirmyndar i
þessu efni. Það væri heillaspor,
þvi kvikmyndir, eins og önnur
listaverk eru ekki bara gerð til
þess að njóta þeirra einu sinni.
Góð visa verður aldrei of oft
kveðin. SSP.