Morgunblaðið - 30.07.1977, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. JULl 1977
19

„Alþýðubandalagsmenn eiga úr vöndu að ráða vegna norðurálfustefnunnar.
Þeir verða að endurskoða utanríkisstefnu sína og almenna hugmyndafræði."
eftir HANNES GISSURARSON
HVAÐ VAR ALÞÝÐU-
BANDALAGIÐ?
Alþýðubandalagið á úr vöndu að
ráða vegna norðurálfustefnu Italskra,
franskra og spænskra kommúnista,
„evrópukommúnismans": Hættir það
trúarlegri andstöðu sinni við Atlanz-
hafsbandaiagið, varnarsamtök vest-
rænna þjóða, og tekur upp aðra afstöðu
skynsamlegri eins og suðrænu
kommúnistaflokkarnir? Verður það að
endurskoða hugmyndafræði sína? Ég
ætla að fara fáeinum orðum um
Alþýðubandalagið I ljósi norðurálfu-
stefnunnar í þessari grein, enda er
„allnáinn skyldleiki" með því og
ítalska kommúnistaflokknum, eins og
Kjartan Ölafsson ritstjóri segir I grein
sinni í Þjóðviljanum 17. júlí (og eru
ummæli hans athyglisverð, því að
Alþýðubandalagið hefur mjög reynt
sfðustu árin að má af sér þrælsmark
sameignarstefnunnar). Alþýðubanda-
lagsmenn segja, að norðurálfustefnan
sé þeim ekki mýmæli, því að þeir hafi
tekið hana upp fyrir löngu síðan, rofið
öll tengsl við ráðstjórnirnar í austri og
orðið að sósíalískum lýðræðissinnum
vinstri hreyfing á tslandi eftir dr.
Arnór Hannibalsson lektor, sem kom
út 1964, og Rauða bókin, leyniskýrslur
S.Í.A.-manna (S.Í.A. var Sósialistafélag
Íslendinga austantjalds), en í þær náði
Heimdallur og gaf út árið 1963, eru
fróðlegar heimildir um hugsun og at-
höfn islenzkra kommúnista á þessum
árum. Árið 1968 var Sósíalistaflokkur-
inn lagður niður og Alþýðubandalagið
gert að stjórnmálaflokk, og eftir innrás
Varsjárbandalagsins í Tékkóslóv^kíu
voru tengslin við kommúnistaflokkana
i austri rofin. Uppgjöf ráðstjórnarlepp-
anna var fullkomin. Nýir menn, Lúðvík
Jósefsson og Magnús Kjartansson tóku
við völdum i flokknum. Og stjórnmála-
stefnan varð áþekk hinni nýju stefnu
italskra og franskra kommúnista, sem
kennd er við Norðurálfu — að endur-
skoðun varnarmálanna undantekinni.
En sama tviræðnin var þá i máli
íslenzkra sameignarsinna og er nú I
máli samherjanna I suðri: I bók dr.
Jóhanns Páls Arnasonar, Þáttum úr
sögu sósfaiismans, sem kom út árið
1970 sem tilraun til að reisa nýja hug-
myndafræði úr rústum stalfnskrar
sameignarstefnu, er kenning Leníns að
vísu gagnrýnd, en henni ekki hafnað.
En allir sannkallaðir lýðræðissinnar
verða að hafna kenningu Leníns, hvort
sem þeir kalla sig „sósíalista" eóa
hefur að engu öll ráð visindamanna.
Formaðurinn Ragnar Arnalds tekurl
ekki heldur stefnuna á fyrirmyndar-
lönd sameignarinnar, heldur siglir full-
um seglum á fengsæl mið atkvæðanna.
Magnús Kjartansson, stjórnmála-
afkvæmi Einars Olgeirssonar, er lik-
lega eini kommúnistinn i hópnum, þótt
hann sé ekki lengur kremllyndur, hann
hallast að draumórakenndri aftur-
haldsstefnu, sér „þjóðfrelsisbarátt-
una“ í þróunarlöndunum í hillingum,
eins og margir ungu róttæklinganna.
Alþýðubandalagið er þó ekki full-
kominn lýðræðisflokkur. Harðsnúin
kommúnistaklika hefur umtalsverð
völd í flokknum, hún ræður miklu um
ritstjórn Þjóðviljans, en stundum fer
allur lýðræðissvipur af þessu málgagni
Alþýðubandalagsins. Þjóðviljinn
studdi til dæmis tilraunir moskvu-
kommúnistans Cunhals til þess að taka
völdin i Portúgal, og árásir blaðsins á
forvigismenn undirskriftasöfnunarinn-
ar undir kjörorðinu „Varið Iand“ árið
1974 eru ekki til vitnis um hugarfar
umburðarlyndis — heldur um þá veikl-
un vitsmunanna, sem kölluð er
„ofstæki". Afellisdómar blaðsins um
stjórnarfarið i kommúnistarikjunum
eru bersýnilega ritaðir af hálfum hug,
en allar ávirðingar á vegum „borgara-
Atlanzhafsbandalaginu. „Rússagrýlan"
gamla er síður en svo dauð. Hún er
bráðlifandi. og hefur öll færzt í aukana
vegna norðurálfustefnunnar. Til þess
eru tvær ástæður: Önnur er sú, að
„evrópukommúnistar" taka undir það
með okkur, að Ráðstjórnarríkin verði
að telja til stórvelda, fjandsamlegra
norðurálfurikjunum (eða a.m.k. með
hagsmuni, sem rekast á hagsmuni
þeirra). Norðurálfurikin verða því að
tryggja aðstöðu sína, varnir sinar og
viðskipti. Sá, sem skilur það ekki, skil-
ur ekki alþjóðastjórnmál (eða er á
valdi einhverrar óskhyggju). Að þessu
hafa bæði ítalskir og kínverskir
kommúnistar komizt: Ef vandinn er
greindur án trúarlegra hleypidóma,
visað einungis til stjórnmálahagsmuna,
er Atianzhafsbandalagið nauðsynlegt
vestrænum þjóðum. Hin ástæðan er sú,
að í sögu kommúnistarikjanna er fólg-
in reynsla mannanna af sósialisman-
um. Rússagrýlan er i rauninni grýla
sósíalismans, hún hræðir frá sósíalism-
anum. Verkefni alþýðubandalags-
manna er ekki lengur að verja kastala-
herrana í Kreml, þvi að þeir eru sam-
mála okkur um þá, heldur að sanna, að
sósíalisminn þurfi ekki að verða eins
og i sósialistaríkjunum. Er kúgun óum-
flýjanleg, ef gerð er slík valdbundin
Vandræði Alþýóubandalagsins
(þó að þeir vilji reyndar ekki verja
lýðræði Vesturlanda).
„Má segja, að flokkar evrópu-
kommúnismans séu nú að þoka sér með
mjög eindregnum og ákveðnum hætti
inn á þá braut, sem stjórnmálasamtök
sósíalista á íslandi hafa áður fetað,“
segir Kjartan drýgindalega. Það er að
minnsta kosti rétt í ræðu hans, að
tengsl voru á milli islenzkra
„sósialista" og Kremlverja og að þeir
voru alls ekki lýðræðissinnar. Nægar
heimildir eru til um það.
Saga þessarar fylkingar, sem hefur
gengið undir ýmsum nöfnum í íslenzk-
um stjórnmálum, kallað sig „kommún-
ista“, „sósíalista" og „alþýðubandalags-
menn“, er í þremur eða fjórum þátt-
um: 1930—1946 var harðsnúinn ráð-
stjórnarvinaflokkur i anda Lenins og
Stalíns I sókn vegna kreppu og heims-
styrjaldar, en 1946 — 1956 I vörn vegna
kalda stríðsins, 1956 — 1968 breyttist
hann með miklum harmkvælum úr ráð-
stjórnarvinaflokk i róttæklingaflokk,
„tengslin" rofnuðu, og frá 1968 hefur
Alþýðubandalagið verið slikur stjórn-
málaflokkur. Kommúnistaflokkurinn
gamli (1930 — 1938) var einungis
deild í Komintern, alþjóðasambandi
kommúnistaflokka. Og kommúnistarn-
ir kremllyndu voru alls ráðandi i „Sam-
einingarflokk alþýðu — sósíalista-
flokknum" (1938 — 1968). Nafnbreyt-
ingin hafði í för með sér fyl’gisaukn-
ingu, en ekki stefnubreytingu, þó að
Kjartan segi annað i grein sinni: frá-
sögn hans er uppspuni. Utanrikis-
stefna flokksins var algerlega undir
Kremlverjum komin (eins og Benedikt
Gröndal sýnir fram á i bókinni Storm-
um og strfðum).Ræða Krúsjeffs á 20.
þingi Kommúnistaflokks Ráðstjórnar-
rikjanna árið 1956 skipti sköpum fyrir
íslenzka sameignarsinna. Krúsjeff kom
upp um marga glæpi Stalins, en Einar
Olgeirsson, formaður Sósíalistaflokks-
ins, hafði sagt (í Þjóðviijanum 7. marz
1953), að þessi afkastamesti fjölda-
morðingi sögunnar hefði verið „til síð-
ustu stundar sami góði félaginn, sem
mat manngildið ofar öllu öðru“. Þjóð-
byltingin i Ungverjalandi, sem Rauði
herinn barði niður blóðrauðri hendi,
varð ekki til að bæta um fyrir íslenzk-
um kommúnistum. Og mér er sagt, að
vonbrigðum sanntrúaðs sameignar-
sinna eins og Jóhannesar úr Kötlum
árið 1956 hafi varla verið lýsandi:
Heimsmyndin hrundi.
Alþýðubandalagið varð til árið 1956
vegna fyrirsjáanlegs fylgismissis
kommúnista. Þeir sáu þann kost vænst-
an að bjóða fram með óflekkuðum
„vinstri" mönnum í kosningunum það
árið. Og næstu tólf árin var Alþýðu-
bandalagið að breytast í mörgum erfió-
um áföngum úr kosningabandalagi rói-
tækra ráðstjórnarvina og ráðstjórnar-
andstæðinga I stjórnmálaflokk ráð-
lausra róttæklinga. Kommúnismi og
frjálslynda menn. Jóhann Páll kemur
ekki að kjarna málsins: hann gagnrýn-
ir stjórnarfarið í kommúnistaríkjun-
um, en ekki stjórnkerfið og hagkerfið.
HVAÐ ER ALÞÝÐU-
BANDALAGIÐ?
Alþýðubandalagið er ekki kommún-
istaflokkur í fyllstu merkingu orðsins
eins og forverarnir. Gömlu
kommúnistarnir áttu völ tveggja kosta:
að verða að fámennum rétttrúnaðar-
söfnuði eða að fá lýðræðissinna til liðs
við sig, og þeir tóku seirini kostinn. Og
flestir kjósendur Alþýðubandalagsins
og þingmenn eru ekki kommúnistar.
Ég held, að flokkurinn sé umfram allt
hópur manna, sem eigi einungis sam-
eiginlega andstöðuna við það, sem gef-
ur vestrænni menningu gildi: hagkerfi
frelsis og framtaks, einstaklingshyggju
og virðingu fyrir vfsindunum. Og her-
stöðin á Miðnesheiði, einn hlekkurinn í
varnarkeðju vestrænna þjóða, vest-
rænnar menningar, er neikvætt sam-
einingartákn þessa sundurleita hóps.
Foringjarnir ráða ferðinni í Alþýðu-
bandalaginu: Lúðvík Jósefsson treystir
á brjóstvitið, en ekki kenninguna.
Hann heldur, aó búhyggindin, sem
nota mátti í útgerðinni á Austurlandi,
komi einnig að gagni á þjóðarbúinu, en
Magnús Kjartansson
legs lýðræðis" margfaldaðar, í því fylg-
ir hugur máli.
Öll söguskoðun blaðsins er einkenni-
leg, og enn er það, að Hjörleifur
Guttormsson, Hjalti Kristgeirsson,
Arni Bergmann, Vilborg Harðardóttir,
Árni Björnsson og fleiri alræmdir
S.Í.A.-menn hafa mikil áhrif í Alþýðu-
bandalaginu, en i Rauðu bókinni má
sjá, hver var (og er?) sannleiksást
þeirra og virðing fyrir skoðunum ann-
arra en „sósialista". Hjörleifur Gutt-
ormsson sagði orðrétt í einni leyni-
skýrslunni, sem birt er í Rauðu bók-
inni: „Við álitum, að rétt sé og sjálfsagt
að leyfa ekki umræður né gefa fólki
kost á að velja um neitt nema á grund-
velli sósíalismans." Það var þessi mað-
ur, sem samdi (m.a. með Hjalta Krist-
geirssyni, sem kenndur er við Ung-
verjaland af alkunnum sökum) núver-
andi stefnuskrá Alþýðubandalagsins.
Við hljótum að spyrja i fullri alvöru:
Er slikum mönnum treystandi sem lýð-
ræðissinnum?
HVAÐ VERÐUR
ALÞÝÐUBANDALAGIÐ?
Einkum veróur að tortryggja lýðræð-
isstefnu Alþýðubandalagsins vegna þess,
að það berst gegn því, að lýðræði og
frelsi Vesturlandabúa sé varið af
Lúðvík Jósefsson
eðlisbreyting á stjórnkerfinu og hag-
kerfinu? Sönnunarskyldan er þeirra,
ef svo má taka til orða.
Ráðstjórnarvíman er runnin af
islenzkum sameignarsinnum, en þeir
eiga það eftir, sem fylgir ölæði,
reikningsskilin. Þeir verða að gera upp
við sósialismann, sögu sina og stefnu.
Ef þeir eru menn til þess, getur verið,
að sagan fyrirgefi þeim flest orðin, sem
þeir létu falla í ölæðinu. En langlikleg-
ast er, að'þeir haldi áfram að staupa
sig, fargi ráðstjórninni þegjandi og
flytji sælulöndin til Kúbu, Vietnam —
eða Bolognaborgar á Italiu. Alþýðu-
bandalagsmenn virðast hvorki hafa
viljann né máttinn til þess að brjóta
kenningu sína til mergjar.
Stefnuskrá Alþýðubandalagsins er
óskapnaður, hræringur frómra óska og
„fræðilegrar" skilgreiningar islenzkra
stjórnmála I anda Marxs. Og í greinum
þeirra i Þjóðviljanum um norðurálfu-
stefnuna nýju hefur varla verið komið
að kjarna málsins. Grein Kjartans
Ólafssonar er drýgindaleg, en inni-
haldslitil. Ferðasaga Árna Bergmanns
frá Italíu, sem birtist i blaðinu 30. júni
— 15. júlí, er mjög einfeldnisleg. Hann
segir af mikilli mærð frá Bolognu, en
ibúar borgarinnar eru að sögn hans ein
stór fjölskylda undir föðurlegri stjórn
kommúnista, en kristilegi lýðræðis-
sinninn, sem hann hitti að máli, var
lítill og dálítið flóttalegur til augn-
anna“. Arni greinir ekki stjórnmála-
vanda Italiu, heldur segir sögur að
hætti kommúnista: helgisögur af
kommúnistum og samsærissögur af
„kapltalistum". Hjalti Kristgeirsson
gerir einn tilraun til þess að ræða
norðurálfustefnuna efnislega i grein
sinni 29. júní, hann er enn fylgismaður
Marxs, en hafnar kenningu Leníns. En
þessu efni verða ekki gerð skil í stuttri
blaðagrein. Rækilegri endurskoðunar
er þörf. Auk þessara sameignarsinna
sýndist mér reyndar sjálfur jólasveinn-
inn skrifa grein i Þjóðviljann 21. júli
um norðurálfustefnuna, og kallaði
hann sig að þessu sinni „Óskar
Guómundson". Vonandi tekur hann
aftur til máls um hana, því að alls ekki
var hægt að skilja af fyrstu greininni,
hver skoðun hans var.
Alþýðubandalagsmenn verða að
' endurskoða af alvöru sögu sina og
stefnu i ljósi norðurálfustefnunnar og
fenginnar reynslu af sósialísku stjórn-
kefi og hagkerfi i framkvæmd, ef á að
taka þá góða og gilda sem lýðræðis-
sinna. En þeir gera það varla, reyna
heldur að þegja í hel öll mistökin. Ef
svo fer sem horfir, verður dómur okkar
þungur: tslenzkir sameignarsinnar
hafa öllu gleymt og ekkert lært.