Morgunblaðið - 25.10.1977, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ..ÞRIÐJUDAGUR 25. OKTÓBER 1977
Hér fer á eftir framsöguræða Víglunds Þorseinssonar,
framkvæmdastjóra, á fundi Landsmálafélagsins Varðar í sl.
viku, um einkaframtakið og Sjálfstæ ð isflokkinn.
Staða einka-
framtaksins —
hlutverk Sjálf-
stæðisflokksins
Ég mun ekki freista þess hér að
gera einhverja allsherjar úttekt á
stöðu einkaframtaksins i atvinnu-
lífinu, enda liggja upplýsingar
um það ekki beint á lausu, þannig
er t.d. erfitt að afla upplýsinga
um hlutdeild einkafyrirtækja í
þjóðarframleiðslu, hlutdeild
þeirra í mannafia, eða annarra
töluiegra upplýsinga sem að gagni
sinum af atvinnurekstrinum, og
ber þar hæst afskipti af fjár-
festingarmálum og verðlagsmál-
um, þó sjá megi ríkisafskipti nú
orðið í flestum málefnum at-
vinnuveganna.
Sjálfstæðis-
flokkurinn og
einkaframtakið
Það hefur ávallt verið grund-
vallarstefna Sjálfstæðisflokksins
,,Að hefja til vegs og virðingar
frjálsan einka- og félagarekstur í
samanber t.d. iðnþróunarstefnu
núverandi rikisstjórnar. Ekki
verður annað séð en að sú stefna
miðist við það að skapa nýiðnaðar-
tækifæri fyrir rikið að fram-
kvæma, má þar benda á járn-
blendið, þang ævintýrið, perlu-
steinsframleiðsiu sem nú hefur
verið eftirlátin einstaklingum eft-
ir að sérfræðingar rikisstjórnar-
innar sannfærðust um að stór-
framleiðsia á perlusteini væri
óarðbær, tilraunaverksmiðja um
saltvinnslu á Reykjanesi er fyrst
og fremst í eigu ríkis og sveitarfé-
iaga. Nú kann einhver að segja
sem svo að ríkið verði að gera
tæki í eigu eins manns eða þröng
fjölskyldufyrirtæki, stór og öflug
fjöidahlutafélög eru undantekn-
ing. Við verðum að gera okkur
grein fyrir þeirri staðreynd að
þær smáu fyrirtækjaeiningar sem
nú eru alisráðandi í íslenzku þjóð-
félagi munu ekki standast i tim-
anna rás. Það er óhjákvæmilegt
fyrir íslenzkt einkaframtak að
byggja upp fjöldaféiög til þess að
standa af sér þá hórðu samkeppni
sem framundan er við vaxandi
fríverzlun. A þessu á einkafram-
takið nokkra sök og verður að
breyta hér um baráttuaðferðir. 1
því efni getum við lært nokkuð af
þeim mikla árangri sem sam-
vinnuhreyfingin hefur náð. Þeir
hafa skapað sér stórkostleg skatt-
fríðindi fyrir sin fyrirtæki fyrst
og fremst vegna fjöldaþátttöku
fólks i samvinnufélögunum. Það
er ekki við því að búast meðan að
islenzkt einkaframtak beitir ekki
hliðstæðum aðferðum í rikum
mæii til þess að skapa grundvöll
fyrir fjöldahlutafélög, að það nái
jafnrétti við samvinnuhreyfing-
una. Að visu hefur ríkisvaldið
ekki staðið hér i stykkinu eins og
Víglundur Þorsteinsson, framkvæmdastjóri:
Staða einkaframtaksins —
hlutverk Sjálfstæðisflokksins
mættu koma. Hinsvegar er ég viss
um að við erum öll sammála um
að grundvöllur islenzks efnahags-
lífs eigi að hvíla á þessu einka-
framtaki, þeirra grundvallar-
stefnu Sjálfstæðisflokksins að
einstaklingarnir og félagasamtök
þeirra njóti fulls frelsis i atvinnu-
lifinu. Stefna þessi eða liberism-
inn öðru nafni hóf göngu sína á
seinni hluta 18. aldar og var jafnt
og þétt i sókn alla þá 19. og fram á
öndverða 20. öld, en með tilkomu
heimskreppunnar varð stefnan
fyrir alvarlegu áfalli og má með
sanni segja að hún hafi átt i vök
að verjast hér á landi æ siðan, þó
nokkuð hafi rofað til síðustu ára-
tugina með tilkomu frjálsari
miilirikjaverzlunar og friverzlun-
arbandaiaga. Hinsvegar virðist
hægar ganga að fá ríkisvaidið til
þess að draga úr öðrum afskiptum
atvinnuiífi, heiibrigða sam-
keppni, frjálst markaðskerfi og
stóraukna þátttöku almennings í
atvinnulifinu" eins og þetta er
oftast orðað i stjórnmálayfirlýs-
ingum landsfunda flokksins. Ég
ætla hér að fjalla nokkuð um
stöðu máia á grundvelli þessara
yfirlýsinga flokksins. í því sam-
bandi er rétt að hafa í huga að
Sjálfstæðisflokkurinn hefur setið
í ríkisstjórn á íslandi i 30 af sið-
astiiðnum 40 árum.
Upphaf fyrrgreindrar ályktun-
ar er „að hefja tii vegs og virðing-
ar frjálsan einka- og félagarekst-
ur“.
Ég verð að láta i ljós það álit að
Sjálfstæðisflokknum hefur ekki
tekist að ná þessu markmiði og
það sem meira er, að útlit er fyrir
að fiokkurinn sé á góðri leið með
að missa sjónar á þessu takmarki,
þetta sjáift, þar sem einstakling-
arnir hafi ekki boimagn til þess
að fjármagna slik fyrirtæki og
reyndar hefur því verið haldið
fram fullum fetum af iðnþróunar-
sérfræðingum núverandi ríkis-
stjórnar að einstaklingar væru
ekki færir um að fjármagna ný-
iðnaðar fyrirtæki sem færu fram
úr 150—200 milljónum í stofn-
kostnaði. Fyrst skulum við átta
okkur á þvi að það eru einstakl-
ingarnir sem fjármagna ríkisfyr-
irtækin. á enga peninga
aðra en þá sem þeir kreista út úr
skattborgurum. Spurningin er þvi
sú hvort ekki er vilji stjórnvaída
tii þess að skapa umhverfi sem
hvetur einstakiinga til beinnar
þátttöku í atvinnurekstri. Sjáif-
stæðisflokkurinn reyndi að skapa
slíkt umhverfi á timum viðreisn-
arstjórnar með þvi að heimiia við-
Skatttekjur hins opinbera
sem hlutfall af:
1969 197o 1971 1972 1973 1974 1975 1976
Þjóðarframleiðslu 29,1 29,6 31,2 32,5 32,9 33,o 34,8 34,5
Þjóðartekjum 34,4 36,1 38,o 39,7 4o,8 41,7 44,4 44,4
F'1 11............ ..............................
Tafla II
Framlög ríkisins í fjáriögum
til fjárfestingalánasjóða atvinnuvega 1976-1978.
( milljánir króna )
1976 1977 1978
8o 2o4 3o4
3oo 338 537
414 493 8o3
0 0 0
41 25 4o
Samtals kr. 835 lo6o 1684
Tekjuskattur félaga 1742 2889 3131
Iðnaður
Landbúna ður.
Sjávarútvegur
Verzlun
Þjónusta
töku 10% einskattaðs arðs af
hlutafé, svo og að heimila tak-
markaða útgáfu jöfnunarhluta-
bréfa. 1970—1971 var reynt að
víkka þetta nokkuð með því að
heimila viðtöku 15% einskattaðs
arðs, það ákvæði kom aidrei til
framkvæmda svo sem kunnugt er.
Þegar svo að skattalagafrumvarp
kom fram haustið 1976, frumvarp
sem samið var að frumkvæði fjár-
málaráðherra Sjálfstæðisfiokks-
ins, varð ekki annað séð, en orðið
hefði nokkur stefnubreyting þar
sem ekki var lengur gert ráð fyrir
þvi að heimila viðtöku einskattaðs
arðs, að vísu tókst fyrir velvilja
nokkurra þingmanna að fá þessu
örlitið hnikað til i meðferð fjár-
hagsnefndar á frumvarpinu, en
þó er ljóst að skattafrumvarp
þetta sýnir litla viðleitni til þess
að örva einstaklinga til þátttöku i
atvinnurekstri. En þetta er sem
betur fer aðeins frumvarp svo
enn má úr bæta og ég vil skora á
þingmenn flokksins að beita sér
nú fyrir nauðsynlegum endurbót-
um á frumvarpinu í þá átt.
Nú er það svo að ekki er hægt
að kenna stjórnmálamönnum um
ailar ófarir þó margt megi að
þeim finna. 1 þessum málum eiga
einstaklingarnir sjálfir nokkra
sök með aðgerðarleysi sínu og ef
tii viil fyrst og fremst vegna þess
aað þeir hafa brugðist því hlut-
verki sinu að koma hér á fót öfl-
ugum rekstri einkaframtaks. Það
hefur nefnilega orðið reyndin að
flest fyrirtæki á Islandi eru fyrir-
ég lýsti áðan í sambandi við mót-
un umhverfis fyrir fjöldafélög.
Einnig hefur rikisvaldið brugðist
einu af grundvallarstefnuatriðun-
um við inngönguna i EFTA, þ.e.
að beita sér fyrir aðgerðum tii
samruna fyrirtækja. í þeim efn-
um hefur ekkert verið gert og
ýmis ákvæði skattlaga hindra
beinlinis slíkan samruna.
Afstaða
sveitarfélaga
1 sambandi við það markmið
flokksins að hefja einka- og
félagarekstur til vegs og virðing-
ar get ég ekki látið hjá iiða að
minnast nokkuð á afstöðu sveitar-
félaga til einkareksturs. Um að-
stöðugjald hefur mikið verið rætt
og ritað og ætla ég litiu við það að
bæta, ég vii þó aðeins benda for-
ráðamönnum sveitarfélaga á
nauðsyn þess að mismuna ekki
lengur atvinnugreinum í inn-
heimtu aðstöðugjalda.
Athyglisverð er sú staðreynd að
sveitarfélög innheimta langhæstu
gatnagerðargjöldin af atvinnu-
húsnæði og finnst manni stund-
um skjóta þar svolitið skökku við.
Þar sem ég starfa í byggingariðn-
aðinum og er honum þvi best
kunnugur get ég ekki látið hjá
líða að fara nokkrum orðum um
ástandið i þeim efnum hér á
höfuðborgarsvæðinu. Á undan-
förnum misserum hefur mikið