Morgunblaðið - 25.10.1977, Blaðsíða 26

34 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. OKTÓBER 1977
Skýrsla um rannsóknir á laxa-
og silungsstofnunum á Laxalóni
AÐ ÓSK Skúla Pálssonar á Laxalóni birtist hér skýrsla,
sem Frank Bregnballe fiskeldisfræöingur sendi honum
eftir veru sína hér á landi og rannsóknir í fiskeldisstöð-
inni að Laxalóni í júlí s.l. Í bréfi til Skúla vekur
Bregnballe athygli á, að hann hafi starfað sem fiskeldis-
fræðingur í 16 ár, verið ráðunautur við fiskirækt og
stjórnað tilraunum á vegum ríkisins s.l. 6 ár. Þá hafi
hann og verið lektor við Árósarháskóla í 9 ár og einnig
starfað við Landbúnaðarháskólann i Kaupmannahöfn,
þar sem hann hefur verið prófdómari í fiskisjúkdóma-
fræði.
Fiskeldisstöðin var skoðuð 1—2
sinnum á dag dagana 7—11. júli
1977. 8. júli var framkvæmd með
smásjá mjög ítarleg rannsókn á
laxi, silung og regnbogasilungi, og
tók rannsóknin á laxinum um 6
tíma, silungi 1 tíma og regnboga-
silungi 'A tíma.
1. Almennt heilbrigðisástand
verður að telja ágætt. Dauði er
óverulegur, og aðeins örfáir fisk-
ar eru óeðlilegir í útliti og hátt-
um.
Nær allir fiskar í kerunum hafa
þó of stutta kviðarugga — fyrir-
brigði sem er mjög vel þekkt við
uppeldi í kerum, en ekki verður
þó talið tíl kvilla. Laxinn og regn-
bogasilungurinn eru ekki eins vel
fóðraðir og best verður á kosið, en
ástæðuna álít ég vera þá, að fiska-
fjöldinn er mjög mikill með tilliti
til vatnsrennslisins, og er þá eðli-
legt að fóðrun sé í hóf stillt.
Einkanlega virðist mun þrengra
um laxinn en venja er í öðrum
löndum.
2. Fiskur með óeðlilegt útlit og
hátterni.
Laxaseiði: 10 stk. voru rannsök-
uð. Engin sníkjudýr fundust á
roði, í tálknum eða þörmum. Á
öllum voru kviðaruggar trosnaðir
eða vantaði með öllu, og baktería
varð vart í blóði. Þrjú seiðanna
vantaði auk þessa annað auga, og
í blóði þeirra var fjöldi baktería,
einnig voru lifur og tálkn föl, eins
og oft er ef um bakteríusmit er að
ræða.
Sjúkdómnum er ekki lýst í bók-
um um fiskisjúkdóma, sennilega
vegna þess að hann veldur yfir-
leitt engum verulegum dauðsföll-
um. I þau 16 ár, sem ég hef verið
ráðunautur 300 danskra fisk-
ræktarstöðva um fisksjúkdóma,
hef ég þó séð sjúkdóminn oft, og
skal því gera grein fyrir áliti
mínu um orsakir hans. Upprauna-
lega orsökin er skemmd á roðinu
á uggunum, t.d. við þrengsli eða
vanfóðrun. Narta þá fiskarnir
hvor í annars ugga, og þegar roðið
hefur skaddast, geta bakteriur átt
leið í fiskinn. Bakteríugróður er
oft að finna í botni kerjanna, þar
sem eru fóðurleifar og saurindi
og þess vegna eru þær fisktegund-
ir, sem mest leita til botns, svo
sem silungur og lax, í mun meiri
hættu hvað þetta varðar en t.d.
regnbogasilungur, sem heldur sig
ofar í kerjunum. Sé hreinlætis
gætt, er lítið um seiðadauða, og ég
hef aðeins orðið var verulegs
dauða, þar sem hreinlæti er ekki
nægilegt. Lyf hafa venjulega ekki
áhrif, en sé fiskurinn fluttur i
hreinar tjarnir, þar sem rýmra er
um hann en í kerunum, tekur
fljótt fyrir dauða. Þarna er þvi
um að ræða kvilla, sem skapast af
aðstæðum, og ekki hefur veruleg
áhrif á Laxalóni, þar sem fyllsta
hreinlætis er gætt.
Silungsseiði (fjeldörred) 3 stk.
rannsökuð. Einkenni og greining
sú sama og á laxaseiðum.
Eins árs lax: 13 stk. rannsökuð.
Einkenni og greining sú sama og
á laxaseiðum.
Auk þessa voru 3 fiskar með
sníkjudýr af tegundinni Trieho-
dina. Þessi snikjudýr er hvar-
vetna að finna, og eru því aðeins
hættuleg fiskum að fjöldi þeirra
sé mjög mikill. Auðvelt er að
vinna bug á þeim með formalíni
eða malakitgrænu.
Á tálknum tveggja fiska varð
vart myglusvamps af tegundinni
Saprolegnia. Svampur þessi er
einnig til um mest allan heim, en
er auðvelt að útrýma með mala-
kitgrænu, og er þvi ekki talinn
hættulegur.
2. ára regnbogasilungur. Áðeins
tveir voru rannsakaðir, þar sem
ekki tókst, þrátt fyrir itrekaðar
athuganir, að finna einn einasta
fisk, sem bæri nein sjúkdómsein-
kenni. Fiskurinn er hress og heil-
brigður, aðeins ber dálitið á að
uggar séu nartaðir, þar sem mjög
þröngt er í tjörninni og fóðrun
ekki nóg.
Það verður því niðurstaðan, að
ég hef ekki, á meðan á heimsókn
minni stóð, getað fundið þess nein
merki að sjúkkómsfaraldur sé
kominn upp.
3. Varðandi nýrnaveiki að völdum
bakteríu.
Þar sem ég fékk í hendur bréf
Tore Hásteins til yðar 22.9.1976,
áður en rannsókn mín hófst, hef
ég að sjálfsögðu haft sérlegar gæt-
Frank Bregnballee
ur á nýrum, lifur og milta. Ekki
gat ég samt fundið að þessi líffæri
væru óeðlileg í neinum þeirra
fiska, sem ég rannsakaði. Þær ó-
eðlilegu breytingar, sem Tore
Hástein fann í nokkrum löxum
1976, er ekki lengur að finna.
Spurningu yðar um hvernig
hægt sé að komast að því hvort
um nýrnaveiki af völdum bakter-
íu sé að ræða á Laxalóni, verð ég
því að svara á eftirfarandi hátt:
Nú sem stendur er ekki að finna í
fiski á Laxalóni merki um slíkan
nýrnasjúkdóm. Taka yrði sýnis-
horn af hinum heilbrigða fiski, og
reyna að einangra Corynabakter-
íur úr þeim, og reyna að rækta
þær. Líkur á að þetta takist tel ég
mjöglitlar. . .
Hins vegar vil ég benda á, að ef
sjúkdómur þessi kemur upp á
Laxalóni öðru hverju, þá getur
hann aðeins hafa borist þangað úr
hinum íslenzku laxveiðiám. Hann
getur ekki hafa borist með regn-
bogasilungshrognum þeim, sem
flutt voru inn frá Danmörku 1951,
þar sem sjúkdómurinn hefur
aldrei fundist þar. Þar sem um
300 greiningar á silungssjúkdóm-
um fara fram þar árlega, er það
óhugsandi að hin sérstæðu ytri
einkenni hefðu farið fram hjá
okkur. (Þessa veiki er, samkvæmt
bókum, einnig að finna í silung og
regnbogasilungi.)
Það sem beinast virðist liggja
fyrir, til þess að fá sýni til rann-
sókna, er því að rannsaka lax úr
öllum íslenzkum fiskeldisstöðv-
um, sem nota hrogn úr laxveiðián-
um. Taka ætti lax, sem er af-
brigðilegur útlits, og athuga með
tilliti til einkenna sjúkdómsins.
Einnig mætti fylgjast með veidd-
um laxi, hvort umrædd líffæri
eru óeðlileg, sérstakiega nýrun,
og þá taka þau tii rannsóknar.
Jafnvel þó tekist hafi að fá líf-
færi með greinilegum sjúkdóms-
einkennum, er erfitt að fá ský-
lausa sjúkdómsgreiningu með
ræktun, eins og Hástein bendir á!
Það væri því öruggast að fá sýnin
í hendur fiskmeinafræðingi, sem
hefði langa reynslu og þekkingu á
þessum sjúkdómi, sérlega hvað
varðar ræktun sýna. Mér vitan-
lega er engan slíkan sérfræðing
að finna i Evrópu, trúlega vegna
þess að þessi sjúkdómur hefur
ekki valdið hér umtalsverðum
skaða síðan á árunum milli 1930
og 1940. Ég þekki ekki til sérfræð-
inga í öðrum heimsálfum, en mér
þykir líklegt að Eastern og/eða
Western Fish Disease Laboratory
í U.S.A. geti bent á þann sérfræð-
ing í Norðurameríku, sem kunn-
ugastur er nýrnasjúkdómum af
völdum bakteria. Ef þannig væri
hægt að fá greinilega sýktan fisk í
hendur sérfræðingi um ræktun
Corynebakteríanna, væri hægt að
sanna eða afsanna hvort sjúk-
dómurinn er til á Islandi.
Það liggur i augum uppi, að
sannist að bakteríur þær, er valda
þessum sjúkdómi sé að finna í
islenskri fiskeldisstöð eða á, þá
eru allar líkur á því að smitun sé
einnig á Laxalóni. Stöðin hefur
fengið hrogn úr mörgum ám, og
athuganir Tore Hásteins verður
að taka með í reikninginn.
Skynsamlegra virðist að rannsaka
hvort sjúkdóminn sé að finna á
íslandi en að takmarka rannsókn
þessa við Laxalón. Það geta liðið
ár og dagar áður en þar koma
aftur fram þau einkenni, sem
Tore Hástein varð var við. Verði
öllum laxi á Laxalóni eytt, eins og
talað hefur verið um, takmarkar
það möguleika á rannsókn, sem
næði til allra fiskeldisstöðva.
Ég lít svo á, að eftir athugun
Tore Hástein hafi hann réttilega
bent á þann grun sinn að um
nýrnasjúkdóm af völdum bakter-
ia gæti verið að ræða á íslandi. En
grunur og vissa er tvennt ólíkt, og
ég get ekki túlkað áðurnefnt bréf
Tore Hásteins öðru vísi en svo, að
hann sé þar að setja fram tilgátu.
Eðlilegt væri að fá skýringu hans
sjálfs á þessu atriði.
Eftir að ég fékk í hendur niður-
stöður af rannsóknum á vatnssýn-
um frá Laxalóni, er ég ekki hissa
á því að þar verði stundum vart
töluverðs fiskdauða. Stundum er
PH stig vatnsins nálægt þeim
mörkum, sem engum laxfiski er
líft í. Einnig má benda á að „Soft
water disease“ hefur nokkur ein-
kenni, sem líkjast nýrnaveiki af
völdum bakteríu, og gæti hugsan-
lega komið til greina. Höjby, fisk-
ræktarmaður á Laxalóni, hefur
enn fremur lýst athugunum sin-
um, sem benda til þess að öðru
hvoru hafi orðið vart „Gas bubble
disease“. Öll þessi atriði orsakast
af aðstæðum, og ætti að mega
forðast með nokkuð aukinni fjár-
festingu og reksturskostnaði.
Niðurstaða min er þvi sú, að ég
hefi ekki, þrátt fyrir miklar
athuganir, fundið ótvíræð merki
um nýrnaveiki af völdum bakter-
ía. Athuganir Tore Hástein geta
vakið grun um að finna megi
sjúkdóm þennan á Laxalóni, en
siikt er aðeins hægt að sanna með
ræktun sýna. Komi það i ljós,
hlýtur hann að hafa borist með
laxi úr veiðiám, og getur þvi verið
í öllum fiskrætarstöðvum á land-
inu. Þó slíkt yrði sannað, er enn
mikill vafi á að sjúkdómurinn
hafi þar nokkur áhrif.
Hins yegar er það víst að gera
verður ráðstafanir á Laxalóni til
að lækka PH í vatninu, sem oft er
allt of hátt, til dæmis með notkun
kalks eða með því að blanda salt-
sýru í innrennslisvatn.
Reykjavík 12. júlí 1977
Frank Bregnballe,
tilraunastjóri
Tilraunastöðvarinnar í Bröns,
Danmörku.
Afmæliskveðja;
Þóra Jónsdóttir og
Pétur Björnsson
Tveir leiðtogar í félagsmálum
Siglfirðinga á 3., 4. og 5. áratugn-
um eiga merkisafmæli um þessar
mundir, hjónin frú Þóra Jónsdótt-
ir og Pétur Björnsson erindreki.
Frú Þóra varð 75 ára 20. þ.m. og
Pétur er áttræður i dag.
Oft hefur verið á það minnst
hversu ólíkur Siglufjörður var
öðrum íslenskum kaupstöðum á
fyrri hluta þeirrar aldar er nú
lifir tæpur fjórðungur af. Á
sumrin var bærinn heimsborg.
Utlendingar af mörgum þjóðerni
gegnu þar um stræti. Þangað
streymdu Islendingar í von um
skjótan gróða. Glaðir sjómenn,
gamlir bændur og slungnir kaup-
sýslumenn hlýddu kalli silfur-
fisksins, að ógleymdum sildar-
stúlkunum. Og ungir námsmenn
sóttu fast að komast í sumarvinnu
til Siglufjarðar. Mörgum varð
hún sá styrkur sem þeim dugði til
að geta stundað nám.
En þegar haustaði tók Sigiu-
fjörður hamskiptum. Heimsborg-
in breyttist í kyrrlátt og afskekkt
þorp milli hárra snævi þakinna
fjalla. Siflfirðingar urðu einir •
eftir í heimkynnum sínum. Marg-
víslegt félagslíf reís úr sumar-
dvala. Vetraríþróttir voru stund-
aðar enda gerðust Siglfirðingar
þrfiutryðjendur ! .»,s.Itíðaíþrótturo.
hérlendis, einkum svonefndum
norrænum greinum. — Menning-
arlíf var ekki. með neinum þorps-
eða útkjálkabrag. Tveir skólar
voru við lýði allt þetta tímabil og
þrír frá miðjum fjórða áratugn-
um. Lestrarfélagi var breytt í
bókasafn sem i ýmsum greinum
varð óvenju vel búið er fram liðu
stundir. Þar kom við sögu Pétur
Björnsson og það á þann veg að
hans mun jafnan minnst sem eins
merkasta velgerðarmanns sigl-
firskra mennta. Hann var for-
maður stjórnar bókasafnsins í
áratugi og átti manna drýgstan
þáttinn í að efla safnið og afla því
ýmislegs fágætis.
Fjölmörg félög störfuðu af
þrótti og sýndi starfsemi þeirra
margra að ekki var smátt hugsað.
Áður hefur verið minnst á skiða-
íþróttirnar. Karlakórinn Visir
lifði blómaskeið á þessum árum.
Enn hlýnar mörgum gömlum Sigl-
firðingi um hjartarætur þegar
raddir Vísismanna frá því fyrir
stríð hljóma í útvarpi. Þar heyrist
skýrt að Siglfirðingar tóku mið af
því besta, lutu ekki að lágu, gerðu
kröfur til sjálfra sín um listræn
vinnubrögð og menningarlega
reisn.
Og þá vitna störf stúkunnar
Ftamsóknar, þar sem frú Þóra og
Pétur yoru.löngum í fþrystú.syétt,
ekki síður um félagsþroska og
menningarviðleitni. Um langan
aldur hélt stúkan Framsókn uppi
leikstarfsemi á Siglufirði. Verk-
efnin voru fjölbreytt, allt frá létt-
um skopleikjum til stórbrotinna
leikhúsverka. — En merkasti
þátturinn í starfi stúkunnar mun
þó sjálfsagt talinn stofnun og
starfræksla Sjómanna- og gesta-
heimilisins á Siglufirði. Pétur
Björnsson var einn aðalhvata-
maðurinn að stofnun þess og í
stjórn rúma tvo áratugi. —
Gamall sjómaður á Akranesi
hafði orð á því við mig fyrir
nokkrum árum að á stríðsárunum
hefði hvergi verið betra að koma
en til Siglufjarðar. „Það var
vegna Sjómannaheimilisins,"
sagði hann. „Þar vorum við alltaf
eins og heíma. Hlýjan og velvildin
voru engin uppgerð.“ — Gjafir
skipshafna og einstakra sjómanna
sýna líka glögglega hvers virði
Sjóinanna- og gestaheimilið var.
Pétur Björnsson gegndi trúnað-
arstörfum fyrir fleiri en Bókasafn
Siglufjarðar og stúkuna Fram-
sókn. Hann var til að mynda fyrsti
ritari karlakórsins Visis. Hann
var og bæjarfulltrúi um skeið og i
sóknarnefnd i áratugi svo að eitt-
hvað sé nefnt. Var á orði haft að
fyrir hverju málefni væri vel séð
sem honum var falið að annast.
„Varðar mest til allra orða,
undirstaðan sé réttleg fundín,“
kvað Eysteinn munkur. Undir-
stöðuna, sem frjótt og f jölskúðugt
félagslíf reis af, lagði frú Þóra i
barnastúkunni Eyrarrós. Undir
stjórn hennar varð Eyrarrós ein
fjölmennasta barnastúkan á
landinu. — Og margur mun sá
sem fyrst kynntist félagsstarfi
undir leiðsögn frú Þóru Jónsdótt-
ur. Sú leiðs.ögn var holl og góð. Sá
vegur, sem frú Þóra benti okkur
á, lá „ofar, hærra'*. Henni var
tamara flestum að beina hugum
ungs fólks aó háleitum mark-
miðum. Mér er hún minnisstæð-
ust sem hinn glæsti æskulýðsleið-
togi. — Og ég hygg mig mæla
fyrir munn flestra jafnaldra
minna siglfirskra þegar ég þakka
henni fóstrið.
Pétur Björnsson hafði verið
kaupmaður á Siglufirði tæpa þrjá
áratugi þegar hann varó erind-
reki Afengisvarnaráðs. Nokkru
fyrr hafði frú Þóra verið kjörin
stórgæslumaður unglingastarfs
Stórstúku tslands. Mátti segja að
eðlilegt væri að þau væru kvödd
til starfa fyrir landsmenn alla.
Slík höfðu störf þeirra á Siglu-
firði verið.
Pétur Björnsson var samstarfs-
maður minn frá miðju sumri 1971
til hausts 1976. Hann var afar
traustur og öruggur í störfum.
Hann hafði ánægju af að leysa
verkefni og greiða úr vanda og
vann því vel. Vini átti hann í
hverri byggð og vissi deili á ótölu-
legum fjölda fólks víðs vegar um
land. Hvefju máli, sem hann tók
að sér, var borgið eins vel og
kostur var á. — Fyrir hönd
Áfengisvarnaráðs og fjölmargra
áfengisvarnamanna víða um land
færi ég honum þakkir fyrir ómet-
anleg störf.
Svo nátengd voru hjónin „á A“,
frú Þóra Jónsdóttir og Pétur
Björnsson, í augum Siglfirðinga
að þá kom jafnan hitt i hug er
annað var nefnt. Við sem notið
höfum samfylgdar þeirra og átt
vináttu þeirra höfum margt að
þakka. Við minnumst þeirra á
tímamötum, starfa þeirra fyrir
bæinn okkar kæra og hugsjónir
heillum vígðar. Og við biðjum
þeim blessunar Guðs um framtíð
alla.
Ólafur Haukur Árnason.