Morgunblaðið - 02.04.1978, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. APRÍL 1978
37
Iminningu Svöfu
Þórleifsdóttur
Fregnin um andlát Svöfu Þór-
leifsdóttur hefði ekki þurft að
koma vinum hennar mjög á óvart.
Hún hafði legið rúmföst undan-
farnar vikur og þeim var ljóst að
hverju dró. Ævin var líka orðin
löng, 91 ár og nokkrum mánuðum
betur. — Þó að orðtakið segi:
Ungur má en gamall skal, mun það
oftast svo, að umskiptin miklu,
sem við nefnum dauða, komi
eftirlifendum nokkuð í opna
skjöldu ef í hlut eiga vinir og
vandamenn. Að venjulegum skiln-
ingi getur undirritaður ekki talist
í hópi vandamanna Svöfu Þórleifs-
dóttur. En atvik höguðu því svo, að
ég var kennari við skóla hennar á
Akranesi um árabil (1925—1933)
og héldust með okkur góð kynni
upp frá því.
Svafa fluttist til Akraness árið
1919 frá Bíldudal eftir sex ára
skólastíórastarf þar. — Heldur
var fátití á þeim-tímum að konur
skipuðu skólastjórastöður, a.m.k.
við hina fjölmennari skóla í
kaupstöðum og sjávarþorpum,
þótti jafnvel mörgum hin mesta
fjarstæða að fela þeim yfirboðara-
störf á opinberum vettvangi.
Vorið 1920 auglýsti fræðslu-
málastjóri allar kennara- og
skólastjórastöður á landinu lausar
til umsóknar með sama umsóknar-
fresti í öllum skólahéruðum. Mun
sú ráðstöfun hafa staðið í sam-
bandi við ný launalög, sem gengu
í gildi um þetta leyti. Svafa sótti
því aftur um stöðuna.
Að auglýstum fresti liðnum hélt
skólanefndin með sér fund til að
kanna umsóknir. Svafa var eini
umsækjandinn um skólastjóra-
stöðuna. Kom henni því nokkuð á
óvart þegar hún frétti strax eftir
fundinn, að þar hefði orðið ágrein-
ingur um umsókn hennar. Einn
nefndarmanna lagði til, að mælt
yrði með henni. Annar stakk upp
á, að nefndin reyndi að fá tiltekinn
kennara norður í landi til þess að
taka að sér skólastjórnina. —
Lauk fundi með því, að meiri hluti
skólanefndar samþykkti að senda
þessum manni skeyti og bjóða
honum stöðuna. Að þessum upp-
lýsingum fengnum vatt Svafa sér
á fund formanns skólanefndar og
sótti umsóknina.
Þessi gangur mála síaðist út og
mun hafa vakið nokkra undrun
þorpsbúa, áem ekki vissu til að
neitt hefði farið úrskeiðis í störf-
um skólastjóra. Sjálf hafði hún
ekki orðið vör óánægju og „öll
hennar samskipti við kennara og
skólanefnd, foreldra og börn geng-
ið snurðulaust".
Daginn eftir fundinn átti vin-
kona Svöfu viðtal við skólanefnd-
armann, sem stóð að meiri-
hluta-samþykktinni pg spurði
hann hvort eitthvað hefði verið
athugavert við skólastjórn Svöfu
veturinn áður. „Nei,“ svaraði hann.
„Ég held að hún sé fæddur
stjórnandi. — En okkur finnst það
bara viðkunnanlegra, að skóla-
stjórinn sé karlmaður.“
Framanritað sagði Svafa mér
sjálf. Auk þess hefur hún rakið
atburðarásins í tímariti Kven-
félagasambands íslands (4. hefti
1970). Að vísu talar hún þar ekki
í „fyrstu persónu", en kunnugum
dylst ekki við hvern er átt. Þetta
hreinskilna svar skólanefndar-
mannsins talar sínu máli og hefur
trúlega orðið Svöfu nokkur hvatn-
ingarauki þá og síðar í þjóðkunn-
um störfum hennar í samtökum
kvenna í baráttu fyrir jafnrétti til
menntunar og starfa.
Um skólastjórastöðuna er það
annars að segja, að fyrir tilstuðlan
vissra aðila féllst hún á að skila
umsókninni aftur. Lauk svo þessu
máli með því, að hún var skipuð í
stöðuna. Því starfi gegndi hún til
ársins 1944. Á þeim aldarfjórðungi
átti hún ríkan þátt í þróun félags-
og menningarmála staðarins og
valdist þá oft til forustustarfa.
Hjá henni fóru saman sívakandi
á.hugi á mannbótamálum, glögg-
skyggni á meginatriði, markviss
málafylgja og síðast en ekki síst
frábær starfsvilji. Málflutningur
hennar á mannafundum var rökvis
og skýr, og ef í odda skarst, munu
fáir hafa sótt gull í greipar hennar
á þeim vettvangi. — Fyrir gat það
komið, að einhverjum þætti hún
ráðrík. En ef að var hugað,
reyndist þáð ráðríki góðrar ættar.
Því að það var borið uppi af
hiklausum og einlægum umbóta-
vilja til að stuðla að heill sam-
ferðafólksins og fegra mannlifi. —
Ekki verður þess freistað að telja
hér upp öll þau trúnaðarstörf, sem
Svöfu voru falin á Akranesi, auk
aðalstarfsins við barnaskólann.
Nefni aðeins forgöngu hennar að
stofnun unglingaskóla og iðnskóla,
en þeim veitti hún síðan forstöðu
um margra ára skeið. Ótalin eru
félög, nefndir og ýmis samtök, sem
allt talar sínu máli um það traust,
er hún eignaðist í hugum sam-
borgara sinna.
Eins og áður var sagt var ég átta
ár kennari við barnaskóla Akra-
ness og hefði styttri tími en það
nægt til að staðfesta þá skoðun
skólanefndarmannsins, að Svafa
væri „fæddur stjórnandi". Hún
hélt uppi aga án ofstjórnar eða
tíðra predikana. Bæri svo til, að
nemendur gerðust tilþrifagjarnir
og fasmiklir úr hófi fram, datt allt
i dúnalogn þegar skólastjóri kom
á vettvang og renndi fránum
augum yfir athafnasvæðið. En bak
við þann stranga svip vottaði
kannski fyrir skilningsríku brosi.
Og það kunnu nú svona ólátabelgir
að meta. — Ég segi stundum, bæði
í gamni og alvöru, að fyrsta
veturinn minn á Akranesi hafi ég
hlotið eldskirn mína sem kennari.
Þó að ég hefði kennt tvo vetur í
fámennri sveit vestur við Djúp,
hafði ég lítið komist í kast við
agavandamál, sem nú velgdu mér
stundum undir uggum. Þá var gott
að eiga skilningsríkan og hollráð-
an yfirmann.
Þegar Svafa tók við stjórn
barnaskóla Akraness árið 1919 var
lögboðin skólaskylda miðuð við 10
ára aldur, og gert ráð fyrir að börn
kæmu læs í skólann. Víða vildi
verða misbrestur á því. Fljótlega
kom Svafa á fót hjálpar- og
lestrarkennslu fyrir þessi börn
(innan 10 ára). Til þess starfa réð
hún unga bóndadóttur nýflutta í
bæinn með foreldrum sínum, en
hafði nýlokið gagnfræðaprófi frá
Flensborgarskóla. Samvinna
þeirra tókst með ágætum og varð
upphaf gagnkvæms trúnaðar og
ævilangrar vináttu. Svafa hvatti
vinkonu sína mjög til að afla sér
fullra kennararéttinda og sækja
um inngöngu í kennaraskólann.
Gagnfræðaprófið mundi trúlega
duga henni til að komast í 2. bekk.
Seint á hausti 1921 kom ég
gangandi norðan úr Skagafirði til
Reykjavíkur. Framundan var ann-
ar veturinn minn í Kennaraskól-
anum. Við skólasetningu sá ég að
ný stúlka var komin í hóp
bekkjarsystkinanna frá í fyrra.
Þarna sáumst við Málfríður í
fyrsta sinn. Og nánari kynni
leiddu til samfylgdar, sem varaði
meir en hálfa öld. — Á efri árum
ræddum við oft og fitjuðum upp
fyrstu kynni og þá gifturíku
fararheill, sem okkur gafst á
langri samleið. Þá var Málfríður
vön að segja: Ef hún Svafa hefði
ekki drifið í því, að ég færi í
Kennaraskólann, hefðum við lík-
legast aldrei sést.“ Og það er
hverju orði sannara. Og hitt er
jafnsatt, að þá afskiptasemi Svöfu
Þórleifsdóttur fékk ég aldrei, né
fæ nokkurn tíma fullþakkað.
— Þegar Svafa lét af skóla-
stjórastarfinu á Akranesi eftir 25
ár, fluttist hún til Reykjavíkur.
Ekki settist hún þar í helgan stein,
en gerðist mikilvirk og vinsæl í
samtökum kvenna. Var m.a. for-
maður Kvenfélagasambands ís-
lands um skeið og ritstjóri Hús-
freyjunnar í mörg ár, allt til
áttræðisaldurs. Eftir það dvaldist
hún lengst af á Elliheimilinu
Grund, hafði fótavist og hélt
andlegri reisn fram á 92. aldursár.
Þar heimsóttum við Málfríður
hana oft. Enn var minnið trútt,
hugsunin skýr og gamalkunn
leiftur vöktu í augunum þegar
hugðarmál hennar bar á góma. Og
söm var hugarhlýjan og grunnt á
glettnu brosi ef þær vinkonurnar
rifjuðu upp skopleg atvik frá löngu
liðnum árum. — Nú hafa þær
báðar hlýtt kallinu þar sem enginn
„kaupir sig frí“. En við, sem enn
bíðum þeirra boða, dirfumst að
vona, að á landi lifenda eigi þær
nú fegnisfund.
Ég og mitt fólk sendum vinum
og vandamönnum Svöfu Þórleifs-
dóttur hugheilar samúðarkveðjur.
Frímann Jónasson.
Þakkarkveðja
Svafa Þórleifsdóttir frá Skinna-
stað, fyrrv. skólastjóri barnaskól-
ans á Akranesi, andaðist í Borgar-
spítalanum þann 7. mars síðastlið-
inn á 92. aldursári.
Svafa fæddist á Skinr.astað 20.
okt. 1886. Foreldrar hennar voru
hjónin Sesselja Þórðardóttir frá
Mosfelli í Moslellssveit og Þórleif-
ur Jónsson, prestur á Skinnastað,
og ólst Svafa upp í foreldrahúsum.
Skömmu eftir fermingu fór
Svafa á mjólkurskóla, sem starfaði
á Hvanneyri, og árið eftir í
gagnfræðaskólann í Flensborg í
Hafnarfirði (1904) og þar á eftir
var hún nemandi við kvennaskól-
ann á Blönduósi í nokkra mánuði.
Af framanrituðu er ljóst, að Svafa
hefur notið margþættrar
menntunar eftir "fermingu —
miðað við það er þá gerðist — enda
var hún fengin til þess að annast
heimiliskennslu á ýmsum stöðum
í átthögum sínum og víðar, bæði
áður og eftir að fræðslulögin, sem
sett voru árið 1907, komu til
framkvæmda.
Kynni Svöfu Þórleifsdóttur af
skólum í uppvexti hennar og
kennslustörfum urðu henni hvatn-
ing til þess að fara í Kennaraskóla
Islands, þegar hann tók til starfa
1908 og lauk hún þar kennaraprófi
vorið 1910. Um þessar mundir má
telja, að auk fastra skóla í
kaupstöðum og þorpum hafi verið
komið á farkennslu eða eftirlits-
kennslu víða í sveitum landsins.
Þetta þótti mikil framför frá því,
sem gerðist um skólahald í sveit-
um — og víðar — um síðustu
aldamót.
Og Svafa Þórleifsdóttir var ekki
í vafa um það að loknu kennara-
prófi, hvar hún ætlaði að hasla sér
starfssvið. Fyrstu 3 árin kenndi
hún börnum og unglingum í
átthögum sínum í Öxarfirði, en
haustið 1913 varð hún skólastjóri
við barnaskólann á Bíldudal og
gegndi því starfi í 6 ár, eða þar til
hún varð skólastjóri við barna-
skólann á Akranesi haustið 1919
og gegndi þeirri stöðu þar til hún
lét af skólastjórn að eigin ósk
haustið 1944 til þess m.a. að taka
að sér framkvæmdastjórn Menn-
ingar- og minningarsjóðs kvenna,
Kvenfélágasambands íslands,
barnaverndarmál, sumardvalir
barna ofl. ofl.„ sem aðrir kunna
betri skil á en undirritaður.
Þess skal getið hér, að auk
skólastjórnar og starfa Svöfu í
þágu barnaskólans á Akranesi,
hafði hún á hendi um árabil stjórn
unglinga- og iðnskóla á Akranesi,
sem síðar þróuðust upp i að verða
sjálfstæður gagnfræðaskóli og
sjálfstæður iðnskóli.
Undirritaður kynntist Svöfu
Þórleifsdóttur skólastjóra haustið
1930, þegar ég gerðist starfsmaður
í skrifstofu fræðslumálastjóra í
Arnarhvoli. Þá var Svafa um 44
ára og hafði verið skólastjóri
barnaskólans á Akranesi í 11 ár.
Hér var um röskleikamanneskju
að ræða, að hverju sem hún gekk,
ráðholl, stjórnsöm og velvirk var
hún og þóttu ráð hennar og
leiðbeiningar gefast vel, hvort
heldur í hlut áttu nemendur,
kennarar eða annað starfsfólk
viðkomandi skóla. Það sagði mér
einu sinni fyrrverandi nemandi
Svöfu, að hún væri snareygð eins
og örn, en þegar einhver ætti bágt,
þá geislaði mildi úr andliti skóla-
stjórans.
Við Svafa Þórleifsdóttir spjöll-
uðum margt um skólamál þau 14
ár, sem við áttum erindi á Akranes
eða Arnarhvol í Reykjavík. Einna
minnisstæðastar eru mér frásagn-
ir hennar af námsárum hennar og
kennarareynslu og þá einkum
fyrsta þriðjung þessarar aldar.
Viðhorf nemenda var annað þá, en
síðar varð. Hið sama mátti segja
um kennarana og aðstöðu þeirra.
Svafa sagðist eiginlega ekki hafa
áttað sig á því, hvernig og hvenær
sér hafi dottið í hug að taka að sér
skólastjórastöðu við fastan barna-
skóla. Það hlyti að vera karl-
mannsverk en ekki kvenna að hafa
slík störf á hendi. En hún sagðist
hafa áttað sig á „þessum ósköpum"
og menn hafi verið sér ráðhollir og
skilningsgóðir.
Svafa Þórleifsdóttir greindi mér
einu sinni frá því, að hún hafi
orðið hálffeimin, þegar nokkrir
„mektarmenn“ úr hópi barnakenn-
ara, sem beittu sér fyrir því um
1920, að barnakennarar á öllu
Islandi stofnuðu með sér félag eða
samtök, er borið gæti heitið
Samband íslenskra barnakennara,
fóru þess á leit við hana að hún
gæfi kost á sér í stjórn umrædds
sambands barnakennara. Svafa
var ófús til þess að takast slíkt
starf að sér, en áhugi hennar fyrir
málum í þágu barna og málflutn-
ingur kennaranna eyddi feimni
minni sagði hún og árangurinn
varð víst sá, að ég var kosin í
fyrstu stjórn Sambands íslenskra
barnakennara (S.ÍB.) 17. júní 1921
ásamt þeim Bjarna Bjarnasyni ,
Hafnarfirði (form.), Hallgrími
Jónssyni, Rvík (ritari), Sigurði
Jónssyni, Rvík (gjaldk.), Hervaldi
Björnssyni, Borgarnesi, Guðmundi
Jónssyni, Rvík, og Steingrími
Arasyni, Rvík.
Þarna var um vel valinn og
áhugasaman hóp íslenskra barna-
kennara að ræða, sem aðstöðu
gátu haft til stjórnarfunda í
Reykjavík og nágrenni. Svafa
Þórleifsdóttir sagðist hafa haft
ánægju og lærdóm af því að starfa
með þessum ágætu mönnum, en
annríki í þágu skólanna á Akra-
nesi og fleiri málum í þágu
uppeldis- og menningarmála þar
og víðar torvelduðu Svöfu fundar-
sóknir í Reykjavík á starfstíma
Framhald á bls. 33.
DOLSKI
Til afgreiðslu strax.
aÍV
Er hann
góður
þægilegur
Kraftmikill
Sparneytinn
W
Hann er allt þetta og mikið meira. Pólski Fíatinn hefur nú
verið seldur á islandi í nokkur ár með góöum árangri. Sem
dæmi um þaö sem fylgir meö í kaupunum þegar þú kaupir
Pólska Fíatinn má nefna:
Kraftbremsur með diskum á öllum hjólum, radial dekk,
tvöföld framljós með stillingu, læst bensínlok, bakkljós,
teppi horn í horn, öryggisgler, 2ja hraða miðstöð, 2ja
hraða rúöupurrkur, rafmagnsrúðusprauta, kveikjari, Ijós í
farangursgeymslu, 2ja hólfa karprator, synkromeseraður
gírkassi, hituð afturrúða, hallanleg sætisbök, höfuðpúðar
o.fl.
laglega unninn og pægílegur.
Ótrúlega lágt verð.
Fólksbíll kr. 1.720.000. — Til öryrkja 1.290.000-
Station kr. 1.840.000.- Til öryrkja 1.420.000.-