Morgunblaðið - 30.04.1978, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. APRÍL 1978
25
veyna œðstu stjórnar landsins,
veyna utanríkisþjónustu, veyna
maryháttaðra mannvirkja oy
þarfa, að yreiða miklu hœrri
upphæð heldur en maður, sem býr
í þéttbýlu stórlandi. Enyu að síður
höfum við af eiyin raun fundið
það, að það borgar siy miklu betur
fyrir Islendinya að yreiða mikiðfé
til þess að hafa æðstu stjórn inni
x landinu oy sína eiyin utanríkis-
þjónustu heldur en að boryu ekkeil
fyrir æðstu stjórn landsins sitjandi
úti í Kaupmannahöfn oy utanríkis-
þjónustu i höndxim erlends ríkis.
Ein, að visu einunyis ein, en ein
af ástœðunum fyrir kyrrstöðu á
íslandi í 1000 ár var sú, að menn
löyðu ekki fé í kostnað við eiyin
æðstu stjórn, heldur lutu annarra
forsjá. En i beinum útyjöldum oy
á fyrsta stiyi, þá kostar það mikið
fé að halda uppi sjálfstæðu ríki
fyrir jafnfámenna þjóð og ís-
lendinya. Menn vei'ða um það að
velja, hvoii þeir viljá taka á siy
þessar byrðar eða kasta þeim af
sér, hætta að vera sjálfstœðir oy
taka afleiðinyunum af því, Enyinn
Islendinyur mundi velja síðari
kostinn.
Ekki er nóy með, að á okkur
komi maryfaldur beinn kostnaður
með þessum hætti miðað við aðra,
heldur bætist />ar ofan á, hversu
atvinnuveyir okkar eru fáir og
einhæfir. Við vitum, að við lifum
hér fyrst.og fremst á sjávarútvegi,
á landbúnaði oy smáiðnaði. Þetta
eru okkar undirstöðuatvinnuveyir.
Aðrar stærri oy öfluyri þjóðir hafa
fjötbreyttari fiskveiðar. Þær hafa
miklu fjölbreyttari landbúnað. Þær
hafa óendanleya fleiri oy öfluyri
iðnyreinar heldur en við. Þess
veyna varðar þær ekki ýkjamiklu,
þó að einn þessara atvinnuveya
breyðist. Þó að illa yanyi akuryrkja
x einhverjum hluta Noreys, svo að
við tökum ekki stœrra land, þó að
síldveiðar við Noreysstrendur
breyðist, þó að Lofotenfiskirí yanyi
verr en skyldi, þó að einhver
iðnfyrirtæki x Noreyi þurfi að
yefast upp, þá stendur norskur
þjóðarhayur nokkurn veyinn jafn-
réttur eftir sem áður. Við vitum
aftur á móti, að hér riðar allt, ef
síldveiði yenyur misjafnleya. Ef
hraðfrystihúsin fá ekki þá efni-
vöru, sem þarf, þá er það ekki
einunyis þeirra óyæfa oy þeirra,
sem við þau vinria, heldur er það
einniy merki þess, að sjómennimir
fá ekki sitt. Stundum yetur land-
búnaður að vísu yenyið vel í éinum
landshluta, þó að hann yanyi verr
x öðrum, en oft hafa einniy yenyið
um allt land harðindi, sem hafa
orðið allri þjóðinni til mikils baya.
Iðnyreinarnar eru svo fáar oy lítt
meynuyar hver um siy, að minna
máli skiptir, þó að hæyt sé að halda
þar framleiðslu með meira öryyyi
heldur en í hinum atvinnuveyun-
um. Önnur óvissuatriði koma þar
á móti. Hver þeirra út affyrir siy
meynar að minnsta kosti ekki að
bæta upp skakkaföll, hvorki af því,
að aðrar iðnyreinar breyðast né
hinir stóru atvinnuveyir, sem éy
taldi áður.
Atvinnuveyirnir eru einhæfir.
En þeir eru líka háðir stórkostley-
um sveiflum."
Og ennfremur:
,Ein m itt þessi einhæfni
atvinnuveyanna oy hversu þessir
einhæfu atvinnuveyir eru sveiflu-
kenndir yerir það að þjóðarnauð-
syn fyrir íslendinya, ef við viljum
nýta land okkar oy lifa hér farsæl
til frambúðar, að nota öll landsins
yæði til þess að skapa meira öryyyi
°U jafnvæyi. Þess veyna mun það
lenyi þykja í frásöyur færandi, að
nokkrir menn skyldu snúast á móti
virkjun Þjórsár oy byyyinyu ál-
bræðslu. Hvoil tveyyja markar
tímamót, ekki veyna þess, að livort
um siy sé svo stóil verk. Það
varðar ekki öllu, þótt 500—600
manns fái til frambúðar fasta oy
öruyya vinnu við dlbræðstuna, eða
þó að meira oy ódýrara rafmayn
komi til almenninysnota heldur en
við áður höfum þekkt. En þarna er
ruddur veyurinn, þarna er stefnt í
þá átt að láta ekki þessar miklu
auðlindir vera farartálma í stað
þess að mala verðmæti til yæfu
fyrir íslenzku þjóðina. Þessi úr-
ræði yeyn okkar einhæfu atvinnu-
veyum oy til þess að losna við
sveiflurnar eru ekki fljótvirk. Þau
verka fyrst eftir lanyan tima
I þessum köflum hefur Bjarni
Benediktsson rætt um verðbólgu og
atvinnuleysi, einmitt þau vandamál,
sem við höfum þurft að horfast í
augu við. Og nú, eins og á dögum
Viðreisnarstjórnarinnar, höfum við
farið þá leið að gera allt, sem unnt
hefur verið, til að koma í veg fyrir
atvinnuleysi. En munurinn er sá, að
okkur hefur ekki tekizt eins og þá
að halda verðbólgunni niðri, enda
voru kaupgjaldskröfur ekki jafn
gífurlegar þá eins og nú, né innflutt-
ar vörur jafn dýrar vegna aukinnar
verðbólgu í nágrannalöndum okkar.
Sumir eru jafnvel þeirrar skoðunar,
að varla sé unnt að halda niðri
verðbólgu nema með því að nota
atvinnuleysi sem eins konar hag-
stjórnartæki, því að það skapi
jafnvægi á vinnumarkaði og haldi
verðlagi og kaupgjaldi í skefjum.,
Sumir forystumenn jafnaðar-
manna, bæði í Þýzkalandi, Dan-
mörk og Bretlandi og raunar víðar
hafa um nokkurt árabil stjórnað
löndum sínum með slíku atvinnu-
leysi og getað haldið verðbólgunni
niðri, m.a. vegna þess að yfirboð
mannafla á vinnumarkaði hefur
komið í veg fyrir óhóflegar kaup-
gjaldskröfur. Vinnuaflsskortur
hefur aftur á móti kallað á miklar
kaupgjaldskröfur hér á landi, eins
og kunnugt er, og er ekki að sjá, að
það breytist, svo mikil atvinna, sem
er um allt land.
Þá hefur Bjarni Benediktsson
einnig fjallað um önnur og almenn
atriði, eins og minnzt var á,
skyndilega uppbyggingu og hvernig
hún kallar á verðbólgu. Hann
bendir á, hve mikill kostnaður
hleðst á hvern einstakan Islending
vegna fámennis okkar. í raun og
veru eiga þessar forsendur enn við
vegna þess, hve við höfum þurft að
byggja allt frá grunni og erum enn
að vinna að framkvæmdum, sem
aðrar og stærri þjóðir luku við fyrir
áratugum, jafnvel öldum. Við höf-
um ekki einu sinni byggt nauðsyn-
legar, opinberar byggingar, hvað þá
ýmislegt annað, sem aðrar þjóðir
hafa ekki þurft að kosta til á
síðustu áratugum eins og við, s.s.
helztu atvinnufyrirtæki, bæði til
lands og sjávar, vegi o.s.frv.
Þá bendir hann einnig á, hve lítið
má fara úr skorðum hér í atvinnu-
málum, svo allt sé ekki á heljar-
þröminni, en með stærri þjóðum
haggist efnahagslífið ekki, þó að
eitthvað fari úrskeiðis, erfiðara sé
að halda litlum bát á réttum kili en
hafskipum; stóriðja auki öryggi og
jafnvægi i þjóðarbúskapnum og
hann fjallar einnig um tvö mál, sem
nú eru mjög til umræðu, samkeppn-
isaðstöðu iðnaðar og landbúnað og
niðurgreiðslur vegna hans.
Iðnaður
Bjarni Benediktsson segir m.a.
um iðnaðinn:
„Við skulum einniy horfa á
iðnaðinn. Það yefur auya leið, að
hinn íslenzki smáiðnaður á mjöy
erfitt með að standast samkeppni
við erlenda fjöldaframleiðslu.
Menn verða að yera upp sinn
huy um það, hvort þeir styðji hinn
íslenzka smáiðnað til að halda lífi
yeyn þessari erlendu fjöldafram-
leiðslu. En þá verður i fyrsta layi
að yæta þess, að jafnt iðnaður sem
aðrir hefur yott af vissu aðhaldi.
Hæt/ er við of miklum kostnaði, ef
aðili verðirr aðhalds- eða sam-
keppnislaus. En ef við viljum, eins
oy yert hefur verið, veita innlend-
um iðnaði vernd, þá kostar sú
vernd það, að við verðum að borya
hærra. verð heldur en eUa fyrir
vöruna. Sumir, sem býsnast yfir
verðbólyunni seyja, að verðbólyan
sé að drepa iðnaðinn. En einmitt
iðnaðurinn á sinn þátt í okkar háa
verðlayi.
Litið sumræmi er í því að seyja,
að erlend samkeppni sé að drepa
iðnaðinn oy /iess veyna verði að
yera ráðstafanir til þess að halda
iðnaðinum við með þvi að halda
venidartollum eða hækka þá, þ.e.
veita honnm sérréttindaaðstöðu til
verðákvörðunar, oy heimta jafn-
framt, að verðlay lækki. Þeir
menn, sem með þessu móti þykjast
vera málsvarar iðnaðarins, ern í
raun oy veru að berjast fyrir háu
oy hækkandi verðlayi í landinu —
að berjast fyrir verðbólyu, ef svo
má seyja. Jafnframt seyi éy alvey
hiklaust: Reynslan er búin að
kenna okkur, að við verðum að
hafa marys konar iðnað í landinu,
Við lærðum það á millistriðsánm-
um, að atvinnuöryyyi krefst þess,
að hérsé marybreytileyur iðnuður.
Þess veyna er mikið á siy leyyjandi
til þess að hafa iðnað. Við lærðnm
það lika á stríðsárunum, að það
yetur verið okkur lífsnauðsyn að
liafa eiyin iðnað. Við sjáum það
einniy af tilteknum dæmum, að ef
islenzkur iðnaðurfellur x rústir, þá
liækka erlendirframleiðendur sina
vörn, þanniy að við verðum að
borya meira en ella. Þess veyna er
íslenzkur iðnaður einn þáttur í því
að halda hér uppi sérstöku oi/
sjálfstæðu þjóðfélayi. En hann
kostar það, að við verðum að hafa
liærra verðlay en ella. Mennirnir,
sem annars veyar skamma ríkis-
stjórnina fyrir vefðbólyu oy seyja
liins veyar, að það sé verið að
drepa iðnaðinn með erlendri sam-
keppni, heimta meiri verðbólyu;
þeir heimta meiri verðhækkanir
heldur en ríkisstjórnin hefur talið
verjanleyar. Menn verða að yera
sér yrein fyrir afleiðinyum þess,
sem þeir halda fram. Ey seyi það
enn oy aftur, að sjá/fsayt er oy
eðlileyt að halda iðnaðinum við, en
það kostar, að við hljótum að hafa
hærra verðlay en ella. Við verðum
að leyyja á útflutninysframleiðslu
okkar meiri byrðar Ixlutfallsleya
Ixeldur en aðrir til þess að það
verði yert."
Landbúnaður
Og um landbúnaðinn segir Bjarni
Benediktsson í þessari ræðu sinni
um verðbólgu og vanda íslenzkra
atvinnuvega:
.Alvey hið sama kemur fram
yaynvart landbúnaðinum. Ey tel
eins fráleitt að leyyja niður
íslenzkan landbúnað eða fjand-
skapast við hann oy að fjandskap-
ast við íslenzka þjóð eða íslenzkt
sjálfstæði. íslenzkur landbúnaður
er eitt af því, sem við verðum að
hafa, því að hann er þáttur af
okkur sjálfum. Island án land-
búnaðar, án blómleyra sveíta, er
okkur óhúysandi land. En við
skulum þá lika játa, hvað þetta
kostar. Það kostar mikið, alvey
eins oy það kostar mikið að vera
sjálfstæð þjóð. Við skulum líta á
þær tölur, sem nú liyyjafyrir, oy
við skulum tala um þær í futlri
hreinskilni. íslenzk löyyjöf seyir,
að íslenzkir bændur eiyi að hafa
sambæriley kjör við tilteknar
stéttir, oy allir sannyjarnir menn
hljó/a að viðurkenna, að þar er
hófleya í sakir farið. Ekki er hœyt
að œtlast til þess, að menn stundi
íslenzkan landbúnað, nema þeir
hafi svipuð kjör oy þeim eru
áskilin. En samtímis því, sem
síldarútvegurinn oy þorskútflutn-
inyurinn hafa með litlum tilfœrsl-
um yetað staðið undir því inn-
lenda verðlayi, sem hér hefur verið
undanfarið oy hefur orðið til þess,
að sn uppbyyyiny hefur verið
framkvæmd, sem éy áður lýsti, —
samtímis /rvi sem þessar atvinnu-
yreinar liafa yetað staðið nndir
verðlayinu, þá eru yöyn fyrir því
nú, að ef við þurfum að selja
mjólkurframleiðslu á erlendum
markaði, þá fáum við bara tíunda
hluta, sem þarftil þess að btendur
yeti haft sambæriley kjör við aðra,
oy sauðfjárafurðirnar veita eitt-
hvað þriðjuny þess verðmœtis. Nú
er þetta ekki einyönyu veyna þess,
að Islands sé svo miklu verra
tandbúnaðarland heldur en önnur
lönd, heldur líka af því, að önnur
lönd borya mikið niður landbúnað
hjá sér oy yera þess veyna sam-
keppni þar i þessum efnum enn
erfiðari. En við komumst aldrei
fram hjá þvi, að landbiinaðurinn
framleiðir þeim mun minna af
verðmætum heldur en afkasta-
mestu yreinar sjávarútveysins, að
ef rið eiyum að halda við íslenzk-
um landbnnaði, eins oy við verðum
að yera, þá hlýtur /mð að leiða til
stórliækkandi verðlays innanlands.
Þetta er óhjákvæmileyt.
Þetta er alvey Ijóst, oy bændur
meya ekki villa um fyrir sjálfum
sér eða láta lýðiesinyamenn villa
um fyrir sér með /rví að seyja, að
ef verðbólyan væri læknuð, þá
væru vandamát íslenzks land-
búnaðar þar með læknuð. Slxkt
er lítil leiðbeininy um lausn
vundans. Þeyar talað er um
verðbólyu í svo viðtækri merkinyu,
er verðbólyuheitið orðið innantómt
stayorð. Þvílíku verðbólyuhjali er
farið að fela. meyinhluta allra
íslenzkra i’andamála: Vandamál
þess, að íslenzka þjóðin yeti verið
sjálfstæð oy lialdið sinni tilvem.
Þetta eru staðreyndir, sem við
komumst ekki hjá að viðnrkenna.
Vandamál, sem ekki verða leyst í
neinni skyndinyu með neinu einv
úrræði, heldur á lönyxim tima, með
því að taka hveil mál xít af fyrir
siy til athuyunar oy leysa það.
■ Hvað er hæyt að yera til þess að
íslenzkur landbiínaður verði sam-
keppnisliæfari, þanniy, að ekki sé
liæyt aðsýnafram á, að það mnndi
verka meira til verðlækkunar
innanlands að flytja inn erlendar
landbúnaðarvörur heldur en nokk-
uð annað, jafnvel þótt hinar
erlendu vörur Væru hajðar i hæsta
tollajlokki{ Þetta verða menn að
. rannsaka til hlítar. Auðvitað er
alvey fráleitt, sem stundum ersayt,
að /mð eiyi að minnka framleiðsl-
una. Slíkt er enyin lausn. Lausnin
hlýtur að vera sú að auka frum-
leiðsluna hjá /H'im, sem ódýrast oy
bezt yeta framleitt, en láta hina,
sem lítt eða ekki yeta framleitt oy
bxia við sult oy seyni — oy veyna
ytri aðstæðna hljóta að búa við sult
oy seyru,Ja aðra atvinnu, En þetta
verður ekki yert i day eða á
moryun. Þetta tekur heila kynslóð
oy á að taka heila kynslóð, veyna
þess að þarna erum við ekki Jýrst
oyjremst að tala um peninyaverð-
mæti. Islenzka þjóðin er nóyu rík
tit þess að ráðsta,fa þessu skynsam-
leya. Þarna er verið að tala um
yæfu J’ólksins, lij' oy menninyu
þjóðarinnar. En við verðum að
átta okkur á því, í hveiju vandinn
er fólyinn, oy síðan horfast x auyu
við hann. Þá fyrst er voxx til /iess,
að við yetum ráðið við það mikla
verkejni, sem fyrir liyyur.“
Og í lok ræðunnar kemst hann
svo að orði:
.Enyinn vaj’i er á því, að hér
þttrf að jafna miklu fé á milli
atvinnuveya til þess að halda
jafnvæyi. Meðal unnurs þess veyna
höfum við nú ráðizt í hinttr
stórfelldu niðuryreiðshtr, sem yerð
hefxtr verið yrein fyrir. En það
þarf að halda þanniy á /tessitm
ráðstöfunitm, að /xer leiði ekki til
■ þvinynnar, ekki til hafta, ekki til
aðyeröurleysis, á sama vey oy
heildurþróunin frá 19.11 þanyað til
1959 leiddi. Það þarj'aö komast hjá
þeim annmörkum, sem afhafta- oy
nefndakerfinu leiddi, um leið oy
við viðurkennum, að veyna /wss
hversxi íslenzkir atvinnuveyir yeftt
misjafnleya af sér, en þjóðarheUd-
in er ein, komumst við ekki hjá
meiri jöj'nun með tilj'ærslu Jjár á
milli atvinnnveya heldur eix i
sjálfu sér væri teskiley."
Alþingi
og þjóðlífið
Það ætti ekki að vera úr vegi að
benda hér í lokin á það, sem Bjarni
Benediktsson sagði um tengsl Al-
þingis við þjóðlífið, svo mjög sem
þau mál hafa verið til umræðu, en
hér i Morgunblaðinu hefur m.a.
verið skrifuð forystugrein um þing-
fararkaup og kjör alþingismanna,
mál sem mjög hefur verið til
umræðu manna á meðal og vakið
hefur mikla athygli. Hafa þing-
menn verið gagnrýndir fyrir af-
stöðu sína í því máli, eins og
kunnugt er, m.a. hér í blaðinu. En
gefum Bjarna Benediktssyni orðið.
Hann segir m.a. i ræðu á Alþingi 27.
nóv. 1968 við umræður um þings-
ályktunartillögu Eysteins Jónsson-
ar um endurskoðun á starfsháttum
Alþingis:
J>að má vel vera, að ætíð hafi
nokkur hópitr þinymanna mjöy
stuðzt við þinymannalaun um s/na
ufkomn. En þó hyyy éy, að það httj'i
ætið talizt til undantekninya, oy
það er að visu svo nú. að
þinymannslann eru orðin þanniy,
að nxenn yeta dreyiö J'rttm líj'ið á
þeim laxtnum. það skal viðurkennt.
En /hí verðitr einniy að haj'a í
huyu, að maryj'utdur kostnaður er
þinymennsku samj’ara, sem þtir
kemur til J'rádráttar. En þiny-
maðurinn lætnr sér þetta ekki
næyja, heldur telur, að launakjör
oy starj'stiðstaða þinymanna þurfi
að breytast svo, að það verði
meyinreyla, að þinymenn sinni
ekki öðrxtm störj'um, þ.e.tt.s. þá á
ekki að næyja að halda uppi hinu
t'asta embaltiskerfi, stjórnarkerf-
inu oy ríkisstjórn, heldur ættum
viö til viöbótar að J'á 60 manna
hóp, sem sæti hér á Alþinyi oy
hefði yfirleitt ekki öðrum störfum
að sinna. Vitanleya yrði mjöy að
hækka laun þinymanna J'rá því,
sem nú er, ef þeir ættu ekki að
sinna öðrum störfum.
En hvað sem kostnaðarh/iðinni
Itður. oy éy álít, að hxín sé
aukuatriði, þá tel éy, að hér sé xnn
mjöy varhiiyaverða breytinyu að
ræða. Ey hyyy, að þtið sé nánast
suyt lífsskilyrði J'yrir Alþinyi, ttð
/mð sé í sem nánustum tenyslum
við liið almVnna starfslífí landinu,
að það skapist ekki sérstök stétt
stjórnmálamanna. Látum vera, að
þttö eru að vísu til nokkrir
atvin n ustjórn m tíla m enn, t.d.
starfsmenn flokka, en eftil viðbót-
arslíkiim undantekninyum ætti að
koma. að hér vær "9 manna hópur
eða J'ast að því, sem J'yrst oyfremst
stundaöi stjórnmál sem sitt lifs-
uppihald oy liijði sínar tekjur af
því, þá mundi /mð verða til þess að
veikja mjöy Alþinyi J'rá þvi. sem er.
bæði í skoðun almenninys oy í
möyuleika þinyiiiaiiiiti til /h’ss að
sinnti siiiitm störfnm."