Morgunblaðið - 07.05.1978, Blaðsíða 17
17
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. MAÍ 1978
Verður Bjamaborg Mðlýst?
Borgarstjórn Reykjavikur hefur
sampykkt að friölýsa meö svo-
nefndri B-friðun eöa utanhúss 10
gamlar og merkar húseignir, sem
eru í eigu borgarinnar sjálfrar.
Hafði umhverfismálaráö borgar-
innar haft 11 gamlar byggingar
borgarinnar til umsagnar meö
tilliti til friðunar aö beiðni borgar-
stjóra, og mælt meó B-friólýsingu
á Þeim öllum, eftir að borgar-
minjavörður haföi gert úttekt á
þeim. Ellefta húsiö er Bjarnaborg,
sem borgarráö hikaöi við og
frestaði ákvörðun, en baó um
frekari úttekt en gerð haföi verió
á ástandi hússins.
Sumum gömlum Reykvíkingum
mun vafalaust finnast skörin vera
farin aö færast upp í bekkinn,
þegar lagt er til aö friöa gömlu
Bjarnaborg, sem lengi var talin meö
Selbúðum, Suðurpól og Norðurpól
til fátækrahíbýla. En svo var ekki
alltaf. Bjarnaborg var eitt voldug-
asta stórhýsi höfuðstaöarins fyrstu
ár aldarinnar. Þótti umhverfismála-
ráöi borgarinnar ekki síöur ástæöa
til aö vernda eitt eintak af fyrstu
stóru fjölbýlishúsunum, sem byggö
voru til aö leigja því fólki er
streymdi úr sveitum, til að flytja á
mölina og byggja upp Reykjavík, en
villur og glæsihús efnafólks frá
þeim tíma. Bjarnaborg er þannig
nokkuó annars eðlis en hin húsin,
sem friðlýst veröa, einstæö bygging
og þáttur í sögu Skuggahverfisins
og borgarinnar í heild. En það var
einmitt á fyrsta áratug aldarinnar
aö Reykvíkingum fjölgaöi hraðast,
nálægt 6% á ári allt tímabilið
1893 —1914,sem svarar til tvöföld-
unar á 11 —12 árum.
„Ég sá Reykjavík kasta af sér
moldarkofunum. Ég sá Bjarnaborg,
voldugasta stórhýsi höfuöstaöarins
fyrstu ár aldarinnar, rísa af grunni,“
segir Jón Bjarnason, sonur Bjarna
Jónssonar, dannebrogsmanns,
snikkara og árum saman fátækra-
fulltrúa í Reykjavík, sem einmitt
byggöi Bjarnaborg, í viðtali í
bókinni „Viö sem byggöum þessa
borg".
„Bjarnaborg er járnvarið timbur-
hús og skiptist í fimm hús, þrjú í
miðbyggingu og eitt í hvorri þver-
byggingu fyrir sig,“ segir í úttekt
borgarminjavarðar. „Á miðri fram-
hlið hússins eru svalir með útskuröi
og byggingarnar hvor til sinnar
handar eru eins. Þaö stendur við
Vitatorg og nýtur framhlið þess sín
vel, enda var torgið ráðgert þegar
húsið var byggt. Þar sem húsið var
ætlað hundrað manns og vatnsból
voru fá, lét Bjarni grafa brunn
austan við húsið. Þar var enn
fremur geymsluskúr, hólfaður í tíu
rúm, eitt fyrir hverja íbúð. í húsinu
hefur alltaf búiö mikill fjöldi fólks.
T.d. bjuggu þar 150 manns árið
1920, en eftir það hefur íbúum farið
fækkandi, 1950 voru þeir 50 og 42
skv. manntali 1976."
í umræðum kom það fram, að
jafnframt því sem friðun yrði komiö
á húsið að utan, þarf það mikillar
viðgeröar. Gangar eru þröngir og
einkum þarf að bæta snyrtiaðstööu
og böð með þessum litlu íbúðum,
og er það einkum kostnaðarsamt.
Á útskurði framan á Bjarnaborg
stendur ártalið 1902. Bjarni
Jónsson, snikkari, sem húsið er
kennt við, byggði það og hefur
sjálfsagt teiknað það sjálfur. Um
þetta segir Jón sonur hans í
fyrrnefndu viðtali: „Það er of langt
mál að telja upp öll hús, sem faðir
minn byggði með sveinum sínum
og nemendum, en þau báru nær öll
annan svip en gömlu húsin og settu
því algerlega nýjan svip á hinn
verðandi höfuðstað. Hann teiknaði
húsin sjálfur og sá um allt, frá því
smæsta til hins stærsta. Man ég
það, að mjög snemma fór ég að
hjálpa honum með teikningarnar,
enda lá ég yfir honum öllum
stundum .. . Meðal húsanna, sem
hann byggði, og stærsta stórvirkið
var Bjarnaborg. Fékk hún fljótt það
nafn og var kennd við hann. Ég er
sannfærður um, að þó einhver
réðist nú í það að reisa skýjakljúf
hér í Reykjavík, þá mundi það ekki
vekja meiri athygli heldur en
bygging Bjarnaborgar árið 1902.
Faðir minn mun hafa ráðist í þá
byggiii gu 1901 og lokiö henni árið
eftir. Það þótti miklum tíðindum
sæta að byggja hús með 15
íbúðum. Það er að vísu ekki hátt í
loftinu, en þá fór helmingi meira
fyrir því en nokkru öðru húsi í
Reykjavík. Faðir minn byggði
Bjarnaborg fyrir eigin reikning, eins
og líka mörg hús önnur og þá þau
stærstu eins og Laugaveg 18 og
Laugaveg 30. Eg man vel þegar
faðir minn var að vinna að frum-
teikningu Bjarnaborgar — og hann
var ekki lengi að því. Ég held mér
sé óhætt að segja, það það hafi
verið fyrsta teikningin, sem ég hafi
hjálpað honum dálítiö með, en þá
var ég aðeins 13—14 ára gamall.
Lóðin, sem húsið átti á standa á,
var þá fyrir innan bæ, og ég man
aö það var eitt áhyggjuefni föður
míns, að langt yrði að sækja vatn
í brunn. Hann gerði sér því lítið fyrir
og lét grafa mikinn brunn, einn hinn
mesta í bænum, hlaöa hann og
fullgera á ótrúlega skömmum tíma
og var þetta um langt árabil helzti
brunnurinn fyrir íbúana í innan-
verðu Skuggahverfi."
Þessi forsjálni Bjarna átti eftir að
koma sér vel, því íbúar Bjarnaborg-
ar voru einu íbúar Skuggahverfis-
ins, sem sluppu við taugaveikina,
þegar taugaveikifaraldurinn var
rekinn til vatnsins í Móakotslind
1906, eins og segir frá í bók Knuds
Ziemens, „Úr borg í bæ“. En hann
segir að svo stórt vatnsból sem
Bjarnaborgarbrunnurinn hafi aldrei
verið gert í Reykjavík fyrir eitt hús.
„Margir menn unnu að bygging-
unni," segir Jón Bjarnason, „undir
stjórn föður míns. Fyrst hófst hann
handa um að láta höggva svokall-
aða álnarsteina upp í holti og láta
draga þá á sleðum að vetrinum.
Þeir voru notaðir í grunn hússins og
eru þessir álnarsteinar undir því
öllu. Að vetrinum voru allar hurðir
og gluggar, og einnig ýmsar
innréttingar, smíðaðar á verkstæð-
inu í Grjóta, en á sumrin var svo
unnið að því að reisa húsið. Efnið
sjálft fékk hann að mestu úr
gömlum húsum. Þá hafði verið
ákveðið að rífa öll gömlu húsin. sem
stóðu við Strandgötuna (Hafnar-
stræti) allt frá núverandi Ingólfs-
hvoli og að Búnaðarbankanum.
Faðir minn keypti þessi hús til
niðurrifs, en viðir í þeim voru mjög
góðir, og notaöi hann þá í Bjarna-
borg. Þannig fékk hann viði ódýrari
en annars staðar hefðu verið til
byggingarinnar."
Bjarni færðist líklega of mikið í
fang, var í útgerð og rak timbur-
verzlun. Og Jón segir frá því að
þegar hann var búinn að tapa fé
Framháld á bls. 30
fundum hafa hvað eftir annað
orðið tilefni til stefnumótunar og
framkvæmda á vegum borgarinn-
ar og mætti nefna fjölmörg dæmi
um slíkt. Sýnir þetta bezt, hverja
þýðingu lífrænt samband af þessu
tagi milli borgarbúa og borgar-
stjóra hefur.
I þessum nánu tengslum felst
meginstyrkur meirihlutans í
borgarstjórn. Borgarbúar hafa
með beinum og óbeinum hætti svo
mikil áhrif á val manna í borgar-
stjórn og stefnumótun borgar-
stjórnar, að lengra verður tæpast
komizt í þeim lýðræðislegu stjórn-
arháttum, sem við Islendingar
viljum halda í heiðri.
Farsæll
borgarstjóri
Annan meginstyrk meirihluta
sjálfstæðismanna í borgarmálum
má nefna. Jafnan hefur tekizt vel
til um val borgarstjóra. Birgir Isl.
Gunnarsson er nú að ljúka fyrsta
heila kjörtímabili sínu sem
borgarstjóri. Engum getur lengur
dulizt, að hann hefur haldið
myndarlega á lofti því merki, sem
hann tók við úr höndum Geirs
Hallgrímssonar og fyrirrennara
hans í borgarstjóraembætti, sem
hver af öðrum hafa komið mjög
við sögu borgarmála og þjóðmála
á undanförnum áratugum. Borgar-
stjóri hefur reynzt traustur og
farsæll í starfi og nýtur vinsælda
og hlýhugs meðal borgarbúa.
Birgir Isl. Gunnarsson á að baki
langan feril í borgarstjórn Reykja-
víkur. Hann var fyrst kjörinn í
borgarstjórn, kornungur maður,
1962, og skipaði þá baráttusæti á
lista sjálfstæðismanna. Hann var
þá þegar kjörinn til starfa í
borgarráði og á því að baki 16 ára
starf í borgarstjórn. A þessum
tíma hefur hann safnað mikilli
reynslu og víðtækri þekkingu á
málefnum borgarinnar og borgar-
búa, þekkingu og reynslu, sem
konia honum að góðu gagni nú í
starfi horgarstjóra.
Þessi trausta og örugga forysta,
sent meirihluti sjálfstæðismanna í
borgarstjórn lýtur, er kjósendum í
Reykjavík mikil trvgging. Þeir
vita að hverju þeir ganga, þegar
þeir kjósa Sjálfstæðisflokkinn í
borgarstjórn. Þeir þekkja störf
borgarstjóra og borgarstjórnar-
meirihlutans. Hins^ vegar hafa
borgarbúar enga hugmynd um,
hver taka mundi við forystu í
málefnum borgarinnar, ef sjálf-
stæöismenn misstu meirihluta
sinn. Það væri allt eins líklegt, að
borgarstjórarnir yrðu þrír, einn úr
hverjum minnihlutaflokkanna, því
að vafalaust mundu þeir eiga afar
erfitt með að koma sér saman um
borgarstjóraefni. Þegar þetta er
haft í huga verður ljóst, að einn
helzti styrkur sjálfstæðismanna í
borgarstjórn er traustur og
farsæll borgarstjóri.
Sterk málefna-
leg staða
Sú baráttuaðferð minnihluta-
flokkanna í borgarstjórn að telja
borgarbúum trú um, að sjálf-
stæðismenn séu öruggir um meiri-
hluta sinn er kannski fyrst og
fremst vísbending um, að þeir
telja, að málefnaleg staða Sjálf-
stæðisflokksins í borgarstjórn sé
svo sterk, að þeir muni skammt
komast með málefnalega gagnrýni
á störf borgarstjórnarmeiri-
hlutans. Þetta er áreiðanlega rétt
mat hjá minnihlutaflokkunum.
Meirihluti sjálfstæðismanna
hefur borið gæfu til að endurnýja
málefnalegt starf sitt með þeim
hætti, að vel hefur dugað. Á
borgarstjóraárum Geirs Hall-
grímssonar var mest áherzla lögð
á skipulagsmál, varanlega gatna-
gerð og hitaveituframkvæmdir. Á
síðari árum hefur vaxandi áherzla
verið lögð á margvíslega félags-
lega þjónustu, ekki sízt við aldraöa
og nú að undanförnu hefur borgar-
stjórnarmeirihlutinn beint ath.vgli
að atvinnuuppbyggingu í Reykja-
vík. Miklu fjármagni hefur verið
varið til atvinnuuppbyggingar í
öðrum landshlutum, og telur
enginn það eftir, en Reykvíkingar
hljóta að gera sérstak átak til þess
að halda sínum hlut. Einu gildir
hvort litið er til atvinnumála,
niálefna aldraðra, dagvistunar-
mála, skipulagsmála, uppbygg-
ingar nýrra hverfa eða annarrar
þjónustustarfsemi við borgarbúa.
I öllum þessum málaflokkum er
vígstaða sjálfstæðismanna sterk.
Auðvitað er ekki hægt að gera
allt sem menn hafa áhuga á.
Auðvitað verða fjölmörg málefni
að sitja á hakanum og bíða betri
tíma. Ábyrg fjármálastjórn hefur
einmitt verið eitt aðalsmerki
sjálfstæðismanna í borgarstjórn.
Þess vegna er ekki gengið lengra
en fjárhagurinn leyfir hverju
sinni.
Þegar á heildina er litið, lýð-
ræðislegt val framhjóðenda, náið
samband við borgarbúa, trausta og
örugga forystu borgarstjóra,
sterka málefnalega vígstöðu í
borgarmálum, ætti Reykvíkingum
ekki að veitast erfitt það val, sem
þeir standa frammi fvrir eftir
þrjár vikur. En aðalhættan er í því
fólgin, einmitt vegna þessarar
sterku vígstöðu sjálfstæðismanna,
að margir kjósendur segi við
sjálfa sig, að Sjálfstæðisflokkur-
inn sé öruggur um að halda
meirihluta sínum og sitji þess
vegna heima eða sinni kosningun-
um ekki að öðru leyti. Andvara-
leysið er því hættulegasti and-
stæðingur borgarstjórnarmeiri-
hlutans og aö því þurfa stuðnings-
menn hans aö vinna að vekja
borgarbúa til umhugsunar um
borgarmálefni og hvað við mundi
taka, ef meirihlutinn tapaðist nú
á næstu vikum.