Morgunblaðið - 07.05.1978, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. MAÍ 1978 29
banka að kaupa þessa afurðavíxla
og þá verður að binda fé á móti,
alveg eins og viðskiptabankarnir
eru háðir því við útlán hvað þeir
fá af innlánum. Eitt ráðið til að
fjármagna endurkaupin er að taka
hluta af sparifé viðskiptabank-
anna. En einnig gæti maður
hugsað sér þessa bindiskyldu, sem
tæki til þess að takmarka útlán.
— Á Seðlabankinn að hafa
þessa lánastarfsemi með hönd-
um?
— Öll sjálfkrafa útlán eru ein
af skýringunum á því að peninga-
málastefnan hefur ekki getað
verið eins virk og æskilegt væri.
— Ertu þá þeirrar skoðunar,
að það beri að afnema þessi
sjálívirku útlán?
— Ég held, að það sé erfitt með
stuttum fyrirvara. Það er eðlilegt
sjónarmið atvinnuveganna, ef þeir
eiga að missa af þessum lánum,
verði þeir að fá annað í staðinn.
— En af hverju sjá viðskipta-
bankarnir ekki um þessa útlána-
starfsemi?
— Seðlabankinn hefur stundum
sagt, að lækka mætti bindiskyld-
una, en þá yrðu viðskiptabankarn-
ir sjálfir að annast þessi útlán. Ég
álít, að það ætti að afnema þetta
fyrirkomulag með öllu. Þessi útlán
eiga algjörlega að vera í höndum
viðskiptabankanna og bindiskyld-
unni á eingöngu að beita til þess
að hafa áhrif á almenna útlána-
stefnu bankanna.
— Ilvers vegna hefur okkur
gengið svo erfiðlega að byggja
upp verðjöfnunarsjóði, sem þú
minntist á í upphafi?
— Þeir aðilar, sem um þessi mál
hafa fjallað hafa ekki haft nægi-
legan skilning á nauðsyn þessara
sjóða, segir Olafur Björnsson
prófessor. Það er mannlegt, þegar
afli hefur aukizt eða verðlag farið
hækkandi, að menn vilji fá sinn
hlut af því og aðrir vilja samræm-
ingu við þá, sem slíkan tekjuauka
hafa fengið. Þegar þessum kröfum
hefur verið fullnægt er ekki
nægilega mikið afgangs til þess að
leggja í þessa sjóði. Það þarf meiri
skilning á nauðsyn þess én hingað
til hefur verið fyrir hendi.
Ég held, að allir hafi verið
ósammála um það fyrir 2 árum, að
verðjöfnunarkerfið væri orðið
óeðlilega flókið og til bóta að
stokka það upp. Ég held, að
fyrirkomulagið sé ekki aðalatriðið
heldur hitt, að hægt sé að safna
nægilegum sjóðum til þess að
standa undir áföllum.
— Þú sagðir fyrr í þessu
samtali. Ólafur. að þú teldir. að
kjarasamningar og kröfur verka-
lýðssamtaka a*ttu ekki jafn mik-
inn þátt í verðbólguþróuninni og
margir vildu vera láta. Nú var
verðbólgan komin niður í 2fi% á
miðju ári 1977. Þá voru gerðir
kjarasamningar. sem að flestra
dómi leiddu til aukinnar verð-
bólgu. Ert þú ósammála því mati
á þeim samningum?
— Ég tel ekki vafa á því, að
samningar 1977 hafi verið óraun-
hæfir. Þar átti að taka of stórt
stökk í einu. En ég held, að ein af
grundvallarástæðunum til átaka
milli ríkisvalds og launþegasam-
taka sem alltaf eiga sér stað sé sú,
að stjórnvöld vilja halda meiru af
óskiptu hjá sér til fjárfestinga á
vegum opinberra aðila og annarra
heldur en svarar til þeirra fórna,
sem launþegasamtökin eru tilbúin
til að taka á sig. Það verða átök
um skiptingu kökunnar milli
neyzlu og fjárfestingar. Megnið af
þeirri fjárfestingu, sem við höfum
ráðizt í er nytsöm í sjálfu sér, en
hún verður að vera í samræmi við
það, sem fólk vill á sig leggja. Ef
koma á til móts við kröfur um
bætt kjör eða aukna neyzlu
svokallaðs láglaunafólks verða þau
verðmæti, sem til þess ganga að
koma einhvers staðar frá. Þau
geta komið með þrennum hætti. I
fyrsta lagi, ef þjóðarframleiðslan
hefur vaxið, þá er hægt að
ráðstafa þeim vexti til láglauna-
fólks. I öðru lagi er hugsanlegt að
fjármagna lífskjarabætur með
auknum halla á utanríkisviðskipt-
um og í þriðja lagi er hægt að
fjármagna lífskjarabata með
minni fjárfestingu. Allir voru
sammála um, að skuldasöfnun
erlendis væri óæskileg og þess
vegna hljóta kjarasammningarnir
að verða á kostnað fjárfestingar.
Ég get tekið undir það með
verkalýðsforystunni, að ýmiss
konar fjárfesting er ónauðsynleg.
En við verðum að hafa hugfast, að
verðbólgufjárfesting verður ekki
stöðvuð nema með því að stöðva
verðbólguna. Hún fylgir verðbólg-
unni eins og skugginn húsbónda
sínum. En ef skera á fjárfestingu
verulega niður, fer ekki hjá því að
það geti rýrt atvinnuöryggi mjög
verulega.
— Þau verðmæti, sem ganga til
kjarabóta verða eins og áður sagði,
að koma einhvers staðar frá. En
mér hefur virzt skilningur verka-
lýðsforystunnar á nauðsyn minnk-
andi fjárfestingar vera að aukast,
a.m.k. hjá hinum skynsamari
verkalýðsleiðtogum. En það sem
setur þessu takmörk er bæði
verðbólgufjárfestingin og hitt, að
ef það er gert skyndilega mundi
það skapa hættu á atvinnuleysi.
— Ég er í sjálfu sér ekki að
segja, að sú stefna að leggja mikið
í fjárfestingu sé óæskileg. Hér er
margt ógert og það þarf að búa í
haginn fyrir ungu kynslóðina. En
það verður að vera samræmi milli
fjárfestingarinnar og vilja fólks-
ins til að axla þær byrðar, sem
fjárfestingin leggur því á herðar.
Það þarf ekki alltaf að vera, að
sjónarmið forystunnar séu í sam-
ræmi við vilja hins óbreytta
meðlims í verkalýðshre.vfingunni.
En í þessu sambandi held ég, að
verkalýðsforystan hafi hina
óbreyttu meðlimi á bak við sig.
— En er það ekki mótsagna-
kennt hjá verkalýðshreyfingunni
að vilja hæði niðurskurð á fjár-
festingu. fulla atvinnu og enga
skerðingu samneyzlu?
— Það er auðvitað af og frá.
Helzt vill maður bæði geta borðað
kökuna og átt hana til góða. En
það er nú einu sinni þannig, að
slíkt er ekki hægt.
Þegar fólk vill fá meira til
ráðstöfunar en aukning þjóðar-
tekna nemur og menn vilja ekki
aukna skuldasöfnun, stöndum við
frammi fyrir því, að kjarabætur
geta ekki komið til nema á kostnað
fjárfestingar og þá er spurningin,
hverju á að fórna.
— Ilvað viltu segja um þróun
efnahagsmála á þessu kjörtíma-
bili?
— Þegar deilt er um þetta á
hinum pólitíska vettvangi og sagt
er, að allt hafi verið ómögulegt,
þegar pólitískir andstæðingar
voru við völd og nú sé skárra, er
gott að hafa í huga, að þegar borin
er saman hin almenna stefna í
peningamálum, fjárfestingarmál-
um og launamálum held ég, að
ekki sé mikill munur á Viðreisnar-
stjórn, vinstri stjórn og þessari
stjórn. Það sem er sameiginlegt
þessum stjórnum er mikilvægara
en það sem skilur þær í sundur.
Mesta afrek Viðreisnarstjórnar-
innar var, hvernig henni tókst að
koma þjóðarfleytunni í gegnum
brimið á árunum 1967—69. Vinstri
stjórnin átti því láni að fagna, að
viðskiptakjörin fóru batnandi og
1973 var mikið veltiár, eins og
öllum er kunnugt. Vandræðin
komu 1974, og þá réð vinstri
stjórnin ekki við neitt og það var
sá arfur sem núverandi ríkisstjórn
tók að sér að leysa. Ég tel, að
verulegur árangur hafi orðið af
því, sem stjórnin hefur gert, en
ástæðan f.vrir þvi, að verðbólgan
hefur verið svo mikil er hin
geysilega verðhækkun 1974, sem
skapaði verðbólguöldu, sem ekki er
hjörnuð enn. Við þetta bætist, að
þessari stjórn hefur ekki gengið
mikið betur en öðrum að ná tökum
á peningamálum og þriðja atriðið
eru þeir óraunhæfu kjarasamning-
ar, sem gerðir voru 1977.
— Ilvað telur þú mikilva'gast
að gera i efnahagsmálum á
næstunni?
— Sú ríkisstjórn, sem nú situr,
og það á við um allar íslenzkar
ríkisstjórnir, er ekki almáttug i
efnahagsmálum, kannski sem bet-
ur fer. Ég tel, að það sem mestu
máli skiptir sé meira samræmi í
beitingu hinna mismunandi hag-
stjórnartækja. Það sem ráðið
hefur úrslitum eru peningamálin
allt frá stríðslokum. Það virðist
vera auðvelt að ræða við stjórn-
málamenn, atvinnurekendur og
forystumenn launþegasamtakanna
um gengismál, launamál, fjármál
hins opinbera, en peningamálin og
samhengi þeirra við aðra þætti
efnahagsmála er erfiðara að koma
inn hjá fólki og jafnvel þótt menn
skilji það finnst þeim ómögulegt
að gera tillögur um skynsamlega
skipan mála. I nágrannalöndum
okkar er meira samræmi þarna á
milli, og vera má, að það eigi
einhvern þátt í því að atvinnuleysi
hefur verið meira þar en hér. Ég
tel að það sé hægt að samræma
skynsamlega stefnu í peningamál-
um og atvinnuöryggi, en skilyrðið
er, að allir aðilar hafi einhvern
skilning á þeim málum.
— Telur þú. að við eigum enn
að halda áfram að hækka vexti
eða taka fremur upp verðtrygg-
ingu fjárskuldhindinga?
— Ég held að það sé óraunhæft
að ætla að hækka nafnvexti
verulega frá því sem nú er. En
verðtrygging þýðir hækkun á
raunvöxtum frá því sem nú er. Ég
tel að hugmyhdin um verðtrygg-
ingu fjárskuldbindinga hafi ekki
verið skoðuð eins vel og æskilegt
væri. Ef hægt væri jafnframt að
lækka nafnvexti, mundi sú leið
eiga meiri skilningi að fagna.
— Er einhver efnislegur mun-
ur á því að hafa háa vexti eða
verðtryggingu?
— Reiknað í raunvöxtum er
munurinn ekki svo mikill. Ég
þekki ekki neina þá hagfræðinga,
sem taka undir það sjónarmið, að
háir vextir ýti undir verðbólgu.
Það sjónarmið er andstætt því,
sem allir hagfræðingar eru sam-
mála um, óháð stjórnmálaskoðun-
um. Vextir af rekstrarlánum eru
tiltölulega lítill þáttur í kostnaði
fyrirtækja og vega ekki á móti
áhrifum vaxta á eftirspurnina.
— Ilverjir eru meginkostir
verðtryggingar?
— Hinn kunni hagfræðingur
Milton Friedman telur skynsam-
legustu stefnuna í verðbólgumál-
um vera að verðtryggja allt, bæði
kaup og fjárskuldbindingar. Ef
það væri gert, mundi margt
breytast. Ef enginn græðir lengur
á verðbólgunni, er það þá ekki
bezta leiðin til þess að valdaaðilar
í þjóðfélaginu muni einn góðan
veðurdag sameinast um að gera
það sem þarf til þess að stöðva
verðbólguna? Mér finnst það mikil
spurning, hvort Friedman hafi
ekki alveg rétt fyrir sér að þessu
leyti hvað sem annars má um
skoðanir hans segaa.
— Ma*Iir þú þá með verðtrygg-
ingu?
— Frá sjónarmiði hagfræðinn-
ar ættu mismunandi leiðir til að
hækka raunvexti að koma út á eitt,
en stjórnmálalega séð ætti að vera
meiri möguleiki á að ná samstöðu
um verðtrvggingu en háa vexti.
— Ilvað viltu segja um ástand-
ið í efnahagsmálum nú?
— Ég álít, að það hafi verið
skynsamleg ráðstöfun, þegar verð-
bólgunefndin var sett á stofn, þótt
menn hafi ekki vænzt þess, að
samstaða tækist innan hennar.
Hefði það átt að vera nokkur
trygging fyrir því, að umræður
yrðu málefnalegri en ella. Það
hefur valdið mér miklum von-
brigðum, að þrátt fvrir þessa
nefndarskipan hafa umræður
sjaldan verið minna málefnalegar
en nú. Allir nefndarmenn voru
sammála um, að ekki yrði hjá því
komizt að gera eitthvað. Fulltrúar
stjórnarandstæðinga og verkalýðs
gerðu ákveðnar tillögur um úr-
ræði. Hvers vegna voru þær
tillögur ekki brotnar til mergjar
og það lagt fyrir, hvernig það hefði
komið út, ef sú leið hefði verið
farin? Þeirra tillögur höfðu þann
kost, að þá þurfti ekki að breyta
Framhald á hls. 31
Þýskaland
Austurríki
Sviss
Hópferð
15. ágúst.
íslenzkur fararstjórj
USA
Florida
Jersey
sólskinseyjan
í Ermasundi
Hópferö 9. júní
íslenzkur fararstjóri
Hagstæðustu Kaup-
mannahafnar-
ferðirnar.
Fjölskyldu-fargjöld.
Skipuleggjum
einstaklings- og
hópferðir
hvert sem er.
almenn
feröapjónusta
Iðnaöarmannahúsinu
Hallveigarstíg 1,
símar 28388 og 28580.