Morgunblaðið - 20.06.1978, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. JÚNÍ 1978
Listahátíðarlok
Listahátíð lauk á tvo vegu,
með hefðbundnum píanótónleik-
um þar sem glæsihljómur
evrópskrar hámenningar var
sleginn með viðhöfn á slaghörpu
og með mjóróma söng þeirrar
kynslóðar sem erfa mun landið
og varðveita sögu okkar ef henni
finnst þá taka því. Barnakórar
frá Danmörku, Finnlandi, ís-
landi, Noregi og Svíþjóð sungu
fólki söngva sína, sem spönnuðu
allt frá sálmalögum til
skemmtitónlistar. Daginn áður
hafði íslenzkum tónmennta-
kennurum verið gefinn kostur á
að kynnast vinnu barnanna og
stjórnenda þeirra á æfingum í
Skálholti og hlýða á stutta
fyrirlestra stjórnenda og dóm-
ara um starfsaðstöðu og
kennsluaðferðir í uppbyggingu
kóra á Norðurlöndunum.
Starfsemi tengd barnakórum
hér á landi er á algjöru byrjun-
arstigi en mikil bjartsýni ríkir
í herbúðum tónmenntakennara,
því mikil gróska hefur á síðustu
árum verið í uppbyggingu
barnakóra hér á landi. Heim-
sókn barnakóranna á eftir að
verða söngmennt í landinu mikil
lyftistöng og vekja menn til
umhugsunar um menntunarþátt
slíkrar starfsemi. Á Norður-
löndunum er kórstarfsemi við-
urkennd að tíma og umfangi til
jafns við starf barnalúðrasveita,
en hér á landi er hún aukastarf,
í tengslum við kennslu auka-
námsgreinar, með söng á skóla-
skemmtun sem næstum eina
markmið starfsins. Tónleikarnir
hófust á söng finnska kórsins
undir stjórn Eila Leipsto. Kór-
inn söng mjög fallega tvö finnsk
lög og eitt lag frá Úkraínu.
Annar var íslenzki kórinn, undir
stjórn Egils Friðleifssonar og
söng hann tvö ísl. þjóðlög og eitt
tónverk eftir Pál P. Pálsson,
Búlúlala, skemmtilegt lag við
texta eftir Stein Steinarr.
Norski kórinn söng undir stjórn
Per Skjölsvik lög eftir Rolf
Nyhus, Grieg og Knut Nystedt.
Sænsku sigurvegararnir undir
stjórn Bo Johansson sungu þrjú
lög úr Petete vox, eftir Poulene,
lag eftir Kodaly og The abba
dabba dú, gamalt dægurlag, sem
kórinn flutti mjög skemmtilega
og vel. Sænski kórinn er góður
enda úrval stúlkna 'úr tón-
menntabekkjum Stokkhólms-
borgar. Danski kórinn undir
stjórn Jörgen Bremholm söng
mjög skemmtilega syrpu yfir
lagið Det var en lördag aften, í
ýmsum stíltegundum danslaga,
fallegt japanskt þjóðlag og
Around the world, syrpu laga
sem tengd eru ýmsum borgum.
Tónleikunum lauk svo með
samsöng kóranna og stjórnaði
hver kórstjóri einu lagi. Þar með
lauk listahátíð, sem fyrir
margra hluta sakir verður eftir-
minnileg. Eitt er þó í fram-
kvæmd hennar, sem gæti hafa
Tðnllsl
á Listahátíð
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
verið betra og það er prentun
efnisskrár. Glæsileg efnisskrá
getur bæði verið auglýsing og
tekjulind auk þess sem hún er
heimild og gefur aðra mynd af
hátíðinni en forljótir og illa
útfærðir sneplarnir sem lista-
hátíðin lét sig hafa að henda
fjármununum í.
Þá kom það fyrir að boðið var
upp á tónleika án þess prentuð
efnisskrá fylgdi, en sem tón-
leikahaldararnir sjálfir reyndu
að bæta úr með fjölrituðum
blöðum eins og notuð eru í
skólum. Þessi þáttur og auglýs-
ingar á ýmsum atriðum hátíðar-
innar var mjög kauðalegur í
framkvæmd og rétt eins og
ýfnislegt tengt hátíðinni væri
það aðeins að nafninu til og
skipti ekki máli hvernig til
tækist.
Birgit Nilson
Birgit Nilson er ein af mestu
söngkonum aldarinnar. Það er
með ólíkindum hve Svíar eiga
mikið af góðum söngvurum og
er söngskóli þeirra talinn raun-
vöruleg undirstaða velgengninn-
ar og svo hversu frami sænskra
söngvara um heim allan hefur
verið notaður til að ala upp
söngstolt Svía, sem aftur hefur
verið ungu fólki hvatning til
stórra átaka.
Það var undirrituðum nokkur
vonbrigði að ekki skyldi nást
samkomulag um flutning á
Wagner og hefði mátt gera
undantekningar um fjölgun
hljómsveitarmanna, af-sVo sér-
stæðu tilfelli sem heimsókn
Birgit Nilson er. Öðru eins er nú
brölt í. Þá setti það tónleikana
í lægri klassa en búast hefði
mátt við, að hljómsveitarstjór-
inn Gabriel Chmura kunni
aðeins að stjórna með lokuð
augun og áheyrendur sáu aðeins
verkið í sterkum leik hans, en
heyrðu allt annað og oft á tíðum
hræðilega ósamtaka leik.
Forleikurinn að Rómeö og
Júlia eftir Tsjaikovský og Finn-
gálknaforleikurinn eftir Men-
delssohn voru einskonar milli-
þáttarslys, sem áheyrendur
kunnu ekki að meta. Forleikur-
inn að Vald Örlaganna var þó
tengdur viðfangsefnum söng-
konunnar, þó hræðilega væri
farið með hann á köflum. Þrátt
fyrir að hljómsveitin næði ekki
samspili með hljómsveitarstjór-
anum, og Súðin gamla blési til
brottfarar, brá stundum til betri
hlutaeinkunl í undirleiksköfium
með söngkonunni. Annars má
bæta því við, að flutningur
óperutónlistar er sérgrein og
frægar konserthljómsveitir
taldar standa sig illa, miðað við
hljómsveitir, sem mótazt hafa
af þeirri sérstöku vinnuþjálfun
sem leikhústónlist útheimtir.
Þess vegna ekki nema von að
hatti fyrir í leik hljómsveitar-
innar okkar, að viðbættu því, að
þurfa að leika í þessu leiðinlega
vöruhúsi sem Laugardalshöllin
er. Höllin er sannkallað ryk-
mettað naannapakkhús en ekki
staður fyrir stefnumót við lista-
gyðjuna.
Fyrir hlé söng Birgit Nilson
tvær aríur úr Grímudansleikn-
um eftir Verdi og mátti heyra aö
söngkonan kunni verkin vel, en
þurfti að halda aftur af sér. í
Birgit Nilson
aríunum úr Vald Örlaganna,
einnig eftir Verdi gat hún gefið
meira en sú Birgit Nilson sem
hlustendur áttu von á var heft
í viðjar þeirra verkefna, sem
ekki leyfðu henni að gera stóra
hluti. Söngur hennar var alla
tónleikana gæddur þeirri reisn
sem mikilli söngkonu hæfir en
flutningur hennar á Wagner var
það sem átti að stefna að svo
Islendingum gæfist kostur á að
heyra tónlist hans með þeim
tilþrifum sem hefur gert hana
svo eftirsóknarverða, tilþrifum,
sem aðeins örfáir söngvarar
eins og Birgit Nilson ná og geta
túlkað af reisn og mikilleik.
France Clidat
1f>. júní. föstud.. Háskólabíó.
Píanótónleikar France Clidat.
Efnisskrá>
Liszti Etudes transcendantes nr. 10.
4 ok 12.
Ileilagur Frans gengur á vatninu,
Gosbrunnar hjá Villa d’Este. Ung-
versk rapsodía nr. 12.
Skrjabínt Sex etýður op. 8 nr. 1. 2.
3, 5, 8 og 12.
Debussyi Pour le piano.
Raveli Gosbrunnar, Úr Miroirsi
Bátur á hafinu. Ilnípnir fuglar og
Morgunsöngur trúðsins.
Lokatónleikar Listahátíðar
voru að þessu sinni píanótónleik-
ar franska píanóleikarans, ung-
frú France Clidat. Fyrir um það
bil þremur árum vakti France
Clidat á sér athygli, er fyrstu
hljómplötur hennar með píanó-
verkum Franz Liszts komu út.
Ekki vakti það minni athygli er
það fréttist að ungfrúin ætlaði
sér að leika öll píanóverk hans
inn á plötur. Ekki mun það nú
samt ætlun hennar að leika alveg
hvert einasta verk heldur ætlar
hún að velja úr hið markverðasta,
en eftir Liszt liggja hvorki meira
né minna en 1200—1300 verk alls,
rúmlega 700 upprunaleg píanó-
verk og 550 fantasíur og útsetn-
ingar. Hefur hún byrjað vel því
að þegar eru komin út 6 albúm
(24 plötur) með rösklega 200
verkum. Undirritaður heyrði
fyrsta albúm hennar skömmu
eftir að það kom út og kynnti
reyndar nokkrar plötur hennar í
útvarpsþáttum um athyglisverða
unga píanóleikara samtímans.
Stuttu síðar hlaut Clidat Franz
Tðnllst
á Listahátíð
eftir HALLDÓR
HARALDSSON
Liszt-verðlaunin í Budapest.
Vakti hingaðkoma hennar því
mikla eftirvæntingu þeirra, sem
með henni höfðu fylgzt úr fjar-
lægð.
Sannaðist það þegar í fyrstu
verkunum eftir Liszt á tónleikun-
um í Háskólabíói, að ungfrú
Clidat býr yfir afburðagóðri
tækni. Samt virkuðu hinar þræl-
erfiðu etýður á mig persónulega
næstum eins og þær „færu fyrir
lítið." Þegar píanóleikari býr yfir
tæknikunnáttu og leikni á borð
við Clidat kemyr skýrar í ljós en
ella hvort hann hefur eitthvað að
segja hlustandanum eða ekki.
Tækni getur aldrei verið keppi-
kefli ein og sér í lagi, heldur sem
tæki til að geta tjáð það sem fyrir
listamanninum vakir. Að þessu
leyti var margt mjög fallega gert,
dregnar voru fram stórar línur
megininntaks verkanna í allri
nótnamergðinni og fram kom
skýr heildarhugsun. Virkaði þessi
meðferð Clidat á verkum Liszts
eins og hún væri að túlka
einhvern impressionistanna,
Debussy eða Ravel. Vert er að
minna hér á að stór hluti verka
Liszts eru myndræn, eins konar
málverk í tónum eða að þau segja
einhverja sögu þó með öðrum
hætti sé en „myndir" Frakkanna.
Þetta viðhorf ungfrú Clidat var
sannfærandi að vissu marki.
Verk Liszts bjóða einmitt upp á
það að þau séu túlkuð á ýmsa
vegu og persónulegt mat hvers og
eins hvaða sjónarmið ráði. (I
raun og veru er ekki til nein ein
rétt túlkun á neinu verki).
Túlkandinn aflar sér að sjálf-
sögðu allra upplýsinga um höf-
und og verk hans. Hins vegar
virkaði þessi meöferð Clidat
fremur einhliða til lengdar.
Þarna saknaði ég fleiri þátta í
persónuleika Liszts sem hefðu
auðgað túlkunina með meiri
fjölbreytni og skarpari andstæð-
um. Má hér benda á eins konar
endurskoðun á túlkun verka
Liszts hjá framúrskarandi píanó-
leikurum samtímans, sem leggja
einmitt áherzlu á þessa ýmsu
þætti eins og t.d. Brendel, sem
dregur fram meiri alvöru og dýpt,
en einnig hið galdrakennda og
óhugnanlega, sígaunann í fari
Liszts o.s.frv. Ennfremur Claudio
France Clidat
Arrau og Lazar Berman, sem
draga fram hið hreinmúsikalska
og ljóðræna. Annað var það að
hraðinn hjá Clidat í þessum
verkum, eða öllu heldur það að
gefa sér of sjaldan tíma (hún
gerði það raunar stöku sinnum),
olli einnig einhliða áferð og eins
og það skorti alvöru. Stundum
olli hraðinn hreinlega óná-
kvæmni (t.d. vantaði talsvert af
nótum í „Chasse neige") og hún
varð að „breiða yfir“. I Heilögum
Fransi náði Clidat hins vegar
mjög sterkum áhrifum og byggði
það verk upp á mjög sannfærandi
hátt. Það var mjög fróðlegt að fá
að heyra Gosbrunnana eftir þá
Liszt og Ravel á sömu tónleikum.
Eins og margir vita, skaut Liszt
í áttina að impressionismanum í
síðari verkum sínum, t.d. í
Hallargosbrunnunum við Este-
höll. Þarna er vandi píanóleikar-
ans að túlka vatnshljóð og
vatnsbunur gosbrunna, sem ligg-
ur mjög beint við möguleikum
slaghörpunnar. Þegar nótnarun-
ur eru leiknar mjög hratt verða
áhrifin hörð og kuldaleg. Ef
gefinn er meiri tími, næst fram
meiri mýkt. Hraðinn í leik Clidat
í þessum verkum olli því, að það
sem átti að minna á glitrandi
vatnsbunur gosbrunnanna
minnti mig meira á haglél. Aðra
ástæðu þess hve fyrri hluti
tónleikanna og að sumu leyti öll
efnisskráin hljómaði tilbreyting-
arlaust má rekja til þess hvernig
hún var valin. Etýðurnar í
upphafi eru oftast hápunktur á
tónleikum flestra píanóleikara,
hátindar sem hlustandinn bíður
spenntur eftir og virka þá sem
slíkir, oft á mjög áhrifaríkan
hátt. Þegar hins vegar tónleik-
arnir hefjast á slíkum hátindum
sem koma hver á eftir öðrum
mynda þeir smám saman eina
órofa hásléttu — það er engin
lágslétta að miða við. Með^
mildari og hægari etýðum inn á
milli hefði mátt komast hjá
þessu.
Eftir hlé þótti mér túlkun
Clidat á verkum Ravels mest
sannfærandi, svo og Debussys,
nema hvað hraðinn var það
mikill, að hann gerði túlkuninaj
full keimlika. Sízt af öllu var þól
meðferðin á Skrjabín. Túlkunin á
honum sýndi, svo ekki varð um
villzt, að hún túlkaði öll tónskáld-
in á mjög svipaðan hátt. Mér er
illa við að alhæfa um of en telja
má leik hennar mjög „franskan"
að því leyti að mikið er um hraða
og létta en um leið snotra áferð.
Þótt ég verði að játa hrifningu
mína á franskri tónlist og túlk-
endum að öllum jafnaði þykir
mér hún ekki eiga að öllu leyti við
í Skrjabín og ekki nema að
nokkru leyti í Liszt. Freistandi
væri að benda á framúrskarandi
franska píanóleikara (þeir eru
margir í dag) sem gera þarna
mun á.
Á heildina litið þótti mér
ungfrú Clidat takast bezt upp í
Rapsódíum Liszts (hún lék þá
áttundu sem aukalag) og Heilög-
um Fransi, Hnípnum fuglum
(sem hún lék næst síðast en ekki
eins og ritað var í efnisskrá) og
Morgunsöng trúðsins eftir Ravel
sem hún lék mjög glæsilega. Að
lokum þykir mér ástæða að
þakka þeim sem gerðu það fært
að fá France Clidat hingað til
lands. Þótt undirritaður hafi hér
drepið á nokkur atriði, sem
honum þótti ástæða að ræða um
— en viðhorf eru sem betur fer
ólík — er það yfir allan vafa
hafið að Clidat er mjög glæsileg-
ur píanóleikari og mjög fróðlegt
að fá að kynnast leik hennar hér
á Listahátíð í Reykjavík.