Morgunblaðið - 22.06.1978, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. JÚNÍ 1978
25
Matthías Á. Mathiesen, f jármálaráðherra:
Þróun rikisfjár-
mála i tið núver-
andi ríkisstjómar
Hlutur hins opinbera í
þjónustu og
framkvæmdum
Hlutur hins opinbera i
þjónustu og framkvæmdum hef-
ur vaxið í vestrænum ríkjum á
undanförnum áratugum — og
það sums staðar hröðum skref-
um. Þetta kemur fram í því að
hlutfall opinberra útgjalda og
tekna síhækkar miðað við
þjóðarframleiðslu.
Það er einkum tvennt sem
valdið hefur auknum umsvifum
hins opinbera. Annars vegar
brýn nauðsyn þess að sinna
ýmsum mikilvægum sameigin-
legum þörfum þjóðfélagsins á
sviðum menntamála, félags- og
tryggingamála og samgöngu-
mála. Hins vegar sú staðreynd
að samfélagið hefur vegna hag-
vaxtar getað staðið straum af
þeim útgjöldum.
Opinber umsvif hér á landi
eru ekki eins mikil og í
nágrannalöndum okkar en vax-
andi andstöðu gætir gegn frek-
ari útþenslu. Af hverju? Jú, hið
opinbera er farið að sinna æ
fleiri verkefnum sem það er alls
ekki hæfara en aðrir um að
leysa. Þeir sem greiða fyrir
þjónustuna eru oft aðrir en þeir
sem njóta hennar. Skattborgar-
arnir vita stundum ekki eða
finna hvað þeir greiða fyrir.
Auk þess verður ekki hjá því
komist að auka skattheimtu
samfara útþenslu kerfisins.
Við þetta bætist að hið
opinbera er hvorki alsjáandi né
óskeikult og mönnum virðist oft
að þörfunum sé ekki sinnt eins
og til er ætlast og framkvæmdir
séu ekki nægilega arðbærar.
Vegna þessara sjónarmiða hefur
Sjálfstæðisflokkurinn einn allra
flokka í landinu viljað fara að
með mikilli gát í útþenslu hins
opinbera. Sjálfstæðisflokkurinn
vill beinlínis stefna að því að
útgjöld lækki að tiltölu við
verðmætasköpun. Nokkur
árangur hefur náðst í því efni.
Þannig voru útgjöld ríkisins 29,6
% af þjóðarframleiðslu 1974,
31,4 % 1975, 24,4 % 1976 og 27,2
% á síðasta ári. Engum vafa er
undirorpið að árangur hefði
orðið enn meiri ef núverandi
ríkisstjórn hefði ekki erft mikl-
ar fjárskuldbindingar gagnvart
erlendum og innlendum aðilum
frá fyrrverandi stjórn og hin
ytri áföll þjóðarbúsins
1974—1975 ekki komið til.
Aðhald í ríkisfjármálum
og raunhæfari
fjárlagagerð
Ljóst er að verðbólgan hefur
áhrif á tekjur og gjöld ríkis-
sjoðs. Tekist hefur að færa
niðurstöður útgjalda fjárlaga
mun nær raunverulegum
reikningstölum en áður. Þannig
urðu gjöld ríkisreiknings 37,1 %
umfram fjárlög 1974 en munur-
inn var 10,2 % árið 1977.
Það hefur að vísu ekki mikið
farið fyrir því út á við hvað
unnið hefur verið á undanförn-
um árum að bættu aðhaldi og
upplýsingastreymi í ríkisfjár-
málum.
Á árinu 1976 var í fyrsta sinn
beitt heilsteyptum áætlunum
um streymi útgjalda og tekna
ríkissjóðs innan ársins. Gerð
þessara áætlana hefur verið
endurbætt og nær nú til all-
flestra stofnana ríkisins og
hefur leitt til minnkandi út-
gjalda.
Hafin hefur verið gerð fjár-
lagaáætlana til lengri tíma en
eins árs sem taka mið af
þjóðhagslegu svigrúmi til neyslu
og fjárfestinga. Vonir standa til
að áætlunargerð af þessu tagi
stuðli að betra samræmi í þróun
einstakra málaflokka en verið
hefur og verði þannig til að
koma í veg fyrir ýfingar og
missætti og stuðti að raunhæf-
ari kröfugerð og meiri ein-
drægni við gerð og afgreiðslu
fjárlaga hverju sinni.
Lánsfjáráætlun
Ríkisstjórnin beitti sér fyrir
gerð lánsfjáráætlunar fyrir árið
1976. Lánsfjáráætlun fyrir árið
1978 er því þriðja árlega heild-
aráætlunin um lánastarfsemina
í landinu sem ríkisstjórnin
leggur fram. Áætlunin gerir ráð
fyrir talsvert minna svigrúmi í
peninga- og lánsfjármálum en
verðlagshækkunin ein felur í
sér. Þá er einnig að því stefnt að
peningaaðgerðum verði beitt til
að halda aftur af veltuaukning-
unni í þjóðarbúskapnum og veiti
þá viðleitninni til að hafa hemil
á verðbólguvextinum meiri
stuðning en ella. Nokkuð hefur
skort á að lánskjör og ýmis
atriði önnur, sem áhrif hafa á
lánahreyfingar, hafi verið
ákveðin með samræmdum hætti
og jafnframt hafa möguleikar
yfirvalda í peningamálum, til að
fylgja áætlunum eftir, verið
fremur takmarkaðir. Á þessu
ári hefur hins vegar verið stigið
stórt skref í samræmingu
lánskjara og tekin upp virkari
og sveigjanlegri vaxtastefna en
fyrr. Lánsfjáráætlunin fyrir
árið 1978 og raunar öll peninga-
stjórn ætti því að vera mun
styrkari en áður.
Greiðsluhalli ríkis-
sjóðs nær
þurrkaður út
Þegar núverandi ríkisstjórn
tók við völdum á árinu 1974 nam
greiðsluhalli ríkissjóðs þremur
og hálfum milljarði króna eða
nær 9 % af tekjum. Þessum
halla hafði nær tekist að eyða á
árinu 1976.
Nokkur greiðsluhalli varð
síðan aftur á síðasta ári enda
urðu gífurlegar launahækkanir
á því ári og launagreiðslur eru
fyrr á ferðinni en tekjuaukning
ríkissjóðs í kjölfar þeirra skilar
sér, ekki síst að því er varðar
tekjuskatt.
Ef litið er til áranna
1974—1977 hefur greiðsluaf-
koma ríkissjóðs á þessu tímabili
verið óhagstæð um 11,2 mill-
jarða króna. Þar af 8,9 milljarða
króna vegna áranna 1974 og
1975, eða um 80 % af þessari
fjárhæð, en 2,3 milljarðar vegna
áranna 1976 og 1977.
Dregið verði úr
sjálfvirkni
Enda þótt þokast hafi í rétta
átt, fer ekki hjá því að herða
verður róðurinn á komandi
Framhald á bls. 27
Gunnar Thoroddsen, iðnaðarráðherra:
Hitaveiturnar
eru stærsti þáttur
orkumálanna
Hitaveita Reykjavíkur
jafnstór orkugjafi
og allar stöðvar
Landsvirkjunar
Ekki er öllum enn ljóst hve
hitaveitur eru veigamikinn þátt-
ur í orkumálum landsins.
Sem dæmi má nefna að
Hitaveitu Reykjavíkur er yfir
400 megavött. Til samanburðar
er allt virkjað vatnsafl Lands-
virkjunar nú 400 megavött (þ.e.
Sogsvirkjanir 90, Búrfell 210,
Sigalda 100 megavött). Hita-
veita Suðurnesja verður um 100
megavött fullgerð.
Á árinu 1974 nutu um 45%
landsmanna jarðvarma til hús-
hitunar.
Nú munu það vera um 60%
landsmanna.
Eins og horfir má gera ráð
fyrir að innan fárra ára njóti
80—90% landsmanna hita-
veitna.
Aukin
jarðhitaleit
Á þessu kjörtímabili hefur
verið Iögð sérstök áhersla á að
leita að og virkja jarðvarma við
helstu þéttbýlisstaði umhverfis
landið. I þessu skyni voru fest
kaup á 2 nýjum jarðborum.
Markar annar þeirra, „Jötunn",
tímamót í jarðhitaleit hérlendis
þar eð hann nær allt niður í 3.6
km dýpi. Hinn borinn, „Nafri“,
sem nær niður í 1.8 km, hefur
reynst mjög handhægur og
afkastamikill víða um land.
Þessar framkvæmdir og jarð-
hitaleit hafa leitt til þess að á
nokkrum stöðum hefur nú fund-
ist jarðhiti þar sem áður var
talið vonlítið eða vonlaust að
nýtanlegan jarðvarma væri að
finna, t.d. á Vestfjörðum, Aust-
urlandi og við Akureyri.
Hitaveitu-
framkvæmdir
víða um land
Unnið er við hitaveitufram-
kvæmdir á eftirtöldum stöðum,
eða þeim er nýlega lokið:
Reykjanesi (Hitaveita
Suðurnesja)
Akureyri
Siglufirði
Blönduósi
Suðureyri við
Súgandafjörð
Vestmannaeyjum og á
höfuðborgarsvæðinu
(stækkun Hitaveitu
Reykjavíkur).
í undirbúningi eru þessar
hitaveituframkvæmdir:
Hitaveita Borgarfjarðar
— Akranes, Borgarnes,
Hvanneyri,
Egilsstaðir — Lagarfell,
Þorlákshöfn.
Stækkun og endurbætur eru
fyrirhugaðar á þessum stöðum:
Sauðárkróki
Ólafsfirði
Dalvík
Hveragerði og
Selfossi.
Þá er verið að gera sérstaka
athugun á hitaveitu fyrir Álfta-
neshrepp, annað hvort með
tengingu við Hitaveitu Reykja-
víkur eða með borun.
Staðir, þar sem verið er að
rannsaka líkur á öflun jarð-
varma til hitaveitna, eru m.a.:
Hella — Hvolsvöllur,
Eyrarbakki — Stokkseyri,
Grundarfjörður,
Stykkishólmur og ýmsir
staðir á Vestfjörðum.
Minnkandi inn-
flutningur olíu
Nýting jarðvarmans er mjög
gjaldeyrissparandi. Svo dæmi
sé tekið af Hitaveitu Suðurnesja
þá mun stofnkostnaður hennar
fullbúinnar verða milli 7 og 8
milljarðar en sú framkvæmd
mun afla og spara í erlendum
gjaldeyri yfir einn milljarð á
ári, hvort tveggja miðað við
gildandi verðlag.
Þrjú síðustu ár hefur inn-
flutningur olíu til húshitunar
minnkað verulega.
Jarðhitaleit
haldið áfram
Nokkrir þéttbýlisstaðir á
landinu njóta ekki jarðhita-
veitna og Ieit hefur ekki til
þessa skorið úr um, hvort svo
geti orðið í framtíðinni. Líkur
eru mismunandi og nokkur ár
getur tekið að ljúka rannsókn-
um.
Vegna þess hve húshitun með
jarðvarma er þjóðhagslega hag-
kvæm er mikilvægt að fundin sé
sú lausn á húshitunarmálum
þessara staða að nýting jarð-
varma sé ekki útilokuð í fram-
tíðinni.
Þegar hugað er að hagkvæmri
lausn á húshitunarþörf þessara
staða með innlendum orkugjöf-
um að verulegu leyti beinist
athyglin að tveim kostum,
heinni rafhitun og
fjarvarmaveitum með vatns-
dreifikerfum.
Hin hæpnaraf-
hitunarstefna
Fyrir nokkrum árum var
hafinn mikill áróður fyrir
beinni rafhitun án athugunar á
því hvar og hvenær sú leiö væri
þjóðhagslega hagkvæm miðað
við aðra kosti.
Afleiðing þessarar stefnu var
stóraukin eftirspurn eftir raf-
orku til húshitunar víðsvegar
um landið sem hefur reynst
öflunar- og dreifikerfum raf-
orku ofviða og haft í för með sér
gífurlega orkusóun vegna flutn-
ingstaps sem numið hefur í
flestum tilvikum 25—30% af
framleiddri orku, en það ætti, ef
vel er á málum haldið að vera
minna en 15%.
En þessi stefna hefur einnig
leitt til mikillar fjárfestingar í
dísilrafstöðvum og til kaupa á
rándýrri erlendri olíu til að
sinna húshitunarþörfinni.
Afleiðing þessarar stefnu í
húshitunarmálum hefur komið
glöggt í ljós í hallarekstri og
skuldasöfnun Rafmagnsveitna
ríkisins á umliðnum árum og er
meginskýring á þeim vanda,
sem þar er við að glíma.
Það er alvarlegt, að með
þessari rafhitunarstefnu hefur
víöa verið gert erfiðara fyrir um
nýtingu jarðvarmans. Um það
höfum við nærta'k dæmi frá
Akureyri, Suðurnesjum, Egils-
stöðum, Þorlákshöfn og víðar
þar sem talsverður hluti húsa er
með þilofnahitun*
Fjarvarmaveitur
— merk nýjung
í stað beinnar rafhitunar er
nú talið, að húshitun í þéttbýli,
þar sem ekki hefur enn fundist
Framhald á bls. 27