Morgunblaðið - 28.07.1978, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. JULI 1978
15
artekna almennings á grundvelli
efnahagsbatans og með lækkun
ríkisútgjalda. Fari þeir samn-
ingar úr böndum, þannig að enn
verði haldið áfram á braut koll-
steypuaðferðarinnar, reynir á
það, hvort stjðrnin sé nægilega
sterk til að þora að leggja málið f
dðm þjððarinnar sem fyrst.“
En Ríkisstjórnin sat. Gerðir
voru samningar, sem hvort
tveggja í senn voru varðir gegn
verðlagsbreytingunum með vísi-
tölutryggingu og gerðu að auki
ráð fyrir grunnkaupshækkunum
síðar, rétt eins og aukinn afli og
hærra markaðsverð byggðust á
ákvörðunum rikisvaldsins. Síðan
komu samningar við opinbera
starfsmenn með nýfenginn, ónot-
aðan en hárbeittan verkfallsrétt
og í rökréttu framhaldi af því
hlaut fiskverð að hækka til að
bæta kjör sjómanna.
Ríkisstjórnin hafði því lokað
öllum öðrum leiðum en þeim sem
farnar voru með febrúarlögunum.
Þar voru gerðar nauðsynlegar
ráðstafanir, þótt deila megi um
útfærslu og hvernig staðið var að
samráði við aðila vinnumarkaðar-
ins. Bráðabirgðalögin í maí virk-
uðu hins vegar eins og staðfesting
eða viðurkenning á áróðri vinstri
flokkanna gegn febrúarlögunum.
Eg mun ekki frekar fjalla um
þátt rfkisstjórnarinnar f þessu
máli þótt ærin ástæða sé til, en
bendi á, að rfkisstjórnin hafði
þegar fyrir rúmu ári sfðan lagt
grunninn að þeirri slæmu stöðu í
efnahagsmálunum, sem nú hefur
komið upp.
Alltof lftil
samráð
og kosninga-
undirbúningur
f molum
Ef leita á hugsanlegra skýringa
á óförunum f flokknum og flokks-
forystunni vil ég benda á eftirfar-
andi atriði til fhugunar:
1 fyrsta lagi er það afmælt, að
meðaf forystumannanna sé skort-
ur á trúnaðarsambandi, sem er
nauðsynlegur grundvöllur veru-
legs árangurs. Þvf er hafdið fram,
að samráð formanns og varafor-
manns þekkist varla nema í und-
antekningartilvikum.
t öðru lagi hefur verið bent á,
að forysta flokksins hafi of mikið
borið keim af málamiðlun og um-
gengnishópurinn verið of þröng-
ur og einskorðaður við embættis-
menn, en sambandsleysi við
flokksmenn. Þingmenn og ráð-
herrar hafa t.d. ekki notfært sér
málefnanefndir flokksins og aðr-
ar flokksstofnanir. — Fremur
hafi verið leitað til embættis-
manna rfkisins um hugmyndir og
ráð.
I þriðja lagi hafi kosninga-
undirbúningurinn verið f molum f
veigamiklum atriðum t.d. varð-
andi áróðursmál. Hlutverk fram-
bjóðenda hafi ekki verið nægilega
skipulagt og þeir hafi stundum
virzt hræddir við fólkið, lokað sig
inn f vindlareyk f stað þess að
fara út til almennings.
Þá hafi yfirstjórn kosninga-
undirbúningsins verið f höndum
manna, sem sjálfir voru f fram-
boði og þessvegna í slæmri stöðu
til að taka ákvarðanir, er vörðuðu
áróðursmál og hlutverk frambjóð-
enda. Ennfremur hafi kosninga-
ávarp og stefnuskrá flokksins
komið of seint fram og kynning á
nýjum málum eins og vegaáætlun
verið of lítil og fálmkennd.
I fjórða lagi vil ég nefna próf-
kjörin sem hluta vandans. Um
þau hefur verið rætt og ljóst er,
að kanna þarf hugsanlegar breyt-
ingar á reglunum, sem snfða af
verstu agnúana.
Þessi fjögur atriði og mörg
fleiri úr sjálfu flokksstarfinu
hafa án efa haft einhver áhrif, en
minni heldur en þáttur ríkis-
stjórnarinnar að mínu viti.
En það eru fleiri atriði en þau,
sem flokkurinn ræður einn yfir,
sem hafa haft stórkostleg áhrif á
niðurstöður kosninganna og mun
ég nú nefna nokkur dæmi þess:
Ekkert
málgagn en
góður aðgangur
að þremur
dagblöðum
I fyrsta lagi var stefna sósíal-
isku flokkanna og áróður einfald-
ari og beittari en Sjálfstæðis-
flokksins og kom við pyngju
hvers og eins. Segja má til viðbót-
ar, að Alþýðuflokkurinn hafi yfir-
boðið okkur í frjálslyndisátt
þannig að ýmsir sáu engan mun á
okkar stefnu og þeirra. Með öðr-
um orðum þýðir þetta, að flokkur-
inn hafi brugðist svo stefnu sinni
að undanförnu, að ungt, frjálslynt
og borgaralega þenkjandi fólk —
blaðamennska — einkum síðdeg-
isblaðanna — hafi haft veruleg
áhrif á þróunina í stjórnmálum
sfðustu ára. Um þetta mál hefur
mikið verið rætt og ritað, þannig
að óþarft er að bæta miklu við
þær umræður.
Mestu máli skiptir, að flokkur-
inn skilji og bregðist rétt við
þeirri bláköldu staðreynd, að
hann á ekkert málgagn, en hefur
góðan aðgang að þremur dagblöð-
um. t þessu sambandi vil ég sér-
staklega undirstrika, að þótt
Morgunblaðið hafi ætíð stutt
Sjálfstæðisstefnuna sem slíka og
gert flokknum ómælt gagn með
þeirri afstöðu sinni, þá er blaðið
ekki málgagn flokksins og hefur
tilhneigingu til að styðja einstaka
menn I flokknum fremur en
Fundarsalurinn f Valhöli var þéttskipaður...
dæmigert stuðningsfóik floksins
— kaus Aþýðuflokkinn i kosning-
unum.
1 öðru lagi held ég að hin mikla
sveifla, sem varð f kosningunum,
hafi stafað meðfram af þvf, að
almenningur var að kjósa gegn
rfkjandi öflum f stjórnmálum og
kerfinu. Prófkjörsúrslit virtust
einnig vera til marks um þetta,
og, þegar talað er um rfkjandi öfl,
þá er innifalið f þvf hugtaki for-
ystulið verkalýðshreyfingarinnar.
Um þetta ritaði ég grein í Mbl. á
sfnum tíma af gefnu tilefni þegar
Mbl. mistúlkaði niðurstöður próf-
kjörsúrslitanna. En ég vil bæta
því við, að mér hefur verið sagt,
að Alþýðubandalagið hafi ekki
efnt til prófkjörs m.a. af ótta við,
að verkalýðsarmurinn þurrkaðist
út úr efstu sætum listans. Andúð
almennings nær þvf ekki ein-
göngu til stjórnmálamanna, held-
ur einnig verkalýðsforystu og em-
bættismanna.
Ég skal ekki fjölyrða um ástæð-
ur fyrir þessu ástandi, en lfklega
hefur verðbólgan og öryggisleysið
f efnahagsmálunum þessi áhrif.
Mér hefur því stundum komið til
hugar, hvort ekki sé rétt að efna
til verðbólgusýningar í Laugar-
dalshöllinni og leigja félagasam-
tökum sýningarbása. Sýningar
eru vel sóttar hér á landi og slfk
sýning vséri eflaust áhrifarfkasta
áróðursbragðið gegn verðbólg-
unni, sem allir tala gegn, en marg-
ir blóta á laun.
I þriðja lagi vil ég nefna áhrif
fjölmiðla. Ég tel, eins og margir
aðrir, augljóst að ný og breytt
forsetakosningar inn f dæmið.
Kosningar eru einskonar þrýsti-
mælir og ef þrýstingurinn fær
ekki útrás nægilega ört vex hann
og verður að gosi.
Endurskoðun
á stefnumótun
Þá kem ég loks að því, til hvaða
ráða eigi að grfpa í stöðunni. Ég
hefi reyndar í ræðu minni komið
inn á fjölmörg atriði sem lýsa
afstöðu minni til þess, en vil þó
leggja áherzlu á nokkra mikil-
væga þætti.
Áður en ég lýsi eigin skoðunum
vil ég tilfæra nokkur orð úr
ágætri skýrslu sem tekin var sam-
an í tilefni kosningaúrslitanna af
flokkinn f heild. Við þessu er akk-
úrat ekkert að segja. Að mfnu
áliti eru það eðlileg viðbrögð
flokksins f þessari stöðu að hann
setji á stofn innan flokksins
nefnd, sem á hverjum tíma vinni
að þvf að koma flokkssjónarmið-
um á framfæri við alla fjölmiðla
og dragi þannig inn f flokkinn
þau völd, sem áður voru staðsett á
ritstjórnarskrifstofum málgagn-
anna og túlkuðu stefnu flokksins
frá degi til dags. Með þessum orð-
um er ekki verið að kasta rýrð á
þá menn, sem ritstýra Morgun-
blaðinu — heldur þvert á móti
verið að koma til móts við þau
sjónarmið, sem þeir hafa lýst að
undanförnu f blaði sfnu.
t fjórða lagi er rétt að benda á,
að sú breyting hefur átt sér stað í
íslenzku þjóðfélagi, að fólk er orð-
ið óháðara stjórnmálaflokkum en
áður var, þegar höft og bönn sköp-
uðu tækifæri til fvilnana og
undanþága fyrir pólitíska gæð-
inga. Þessi ánægjulega þróun er
árangur af frjálslyndri stefnu
Sjálfstæðisflokksins, en hún hef-
ur nú orðið til þess, að hann hefur
um sinn minna hlutfall meðal
kjósenda en áður. Frjálsir og
óhaðir kjósendur veita stjórn-
málaflokkum aðhald, en ættu að
gefa frjálslyndum flokki gífurleg
tækifæri, þegar á lengri tíma er
litið og flokkurinn finnur stefnu
sfna á ný.
1 fimmta og sfðasta lagi, undir
þessum lið, vil ég benda á, að
sfðustu f jögur árin er lengsti tfmi,
sem liðið hefur á milli kosninga
og tek ég þá borgarstjórnar- og
þeim Jónasi Elíassyni verkfræð-
ingi og Kjartani Jónssyni við-
skiptafræðingi f Hlfða- og Holta-
hverfi. Þar eru nefnd 5 atriði,
sem lýsa jákvæðum hliðum á
flokknum í núverandi stöðu:
1. Flokkurinn er stór flokkur
með vfðtæka stefnuskrá sem höfð-
ar til allra landsmanna.
2. Gifuriegur fjöldi fólks hefur
vilja og hæfileika til að starfa
fyrir flokkinn.
3. Flokkurinn hefur starfandi
félagsdeildir þar sem hægt er að
ná til svo gott sem allra lands-
manna, þegar vilji er fyrir hendi.
4. Flokkurinn hefur góða aðstöðu
til að koma skoðunum sfnum á
framfæri við f jölmiðla.
5. Tæknileg framkvæmd starfs-
ins á kjördag virðist í góðu lagi.
Undir þessi sjónarmið vil ég
taka. I þeim felst að tækin eru í
lagi, það þarf bara að nýta þau
rétt.
Eins og fram hefur komið í
blöðum voru fyrstu viðbrögð mið-
stjórnar og þingflokks eftir kosn-
ingar að skipa sjömannanefnd,
sem hefur víðtækt umboð til að
gera tillögur til breytinga á mál-
efnalegri stefnumótun, skipulags-
legri uppbyggingu, útbreiðslu-
starfi, fjármögnun, starfsmanna-
haldi og rekstri flokksins. Nefnd-
in sem starfar undir forystu Birg-
is tsleifs Gunnarssonar á að skila
niðurstöðum í næsta mánuði.
Að sjálfsögðu gera flokksmenn
sér vonir um að nefndin skili til-
lögum, sem geti orðið góður
grundvöllur að endurreisnar-
starfi flokksins. Þá hefur Ragnar
Kjartansson verið kosinn formað-
ur skipulagsnefndar flokksins og
rifjast þá upp málrækið Nýir
vendir sópa bezt.
Tími minn leyfir ekki að fjallað
sé ítarlega um þá f jölmörgu hluti,
sem huga þarf að í endurreisnar-
starfinu.
Gjörbreyta þarf skrifstofu
flokksins og taka upp deildaskipt-
ingu eins og gert er hjá flokkum
erlendis. Upplýsingar um þessi
atriði eru til í fórum flokksins.
Sérstaka áætlun þarf að gera til
að tryggja góð tengsl við ungt fólk
og Sjálfstæðismenn í launþega-
hreyfingunni bæði með fræðslu-
starfi og auknu svigrúmi fyrir
þessa hópa í flokksstarfi og
stefnumótun. Miðstjórn hefur
þegar samþykkt slíka áætlun fyr-
ir ungliðastarfið, en ekkert fjár-
magn hefur verið til að fjármagna
hana.
Eitt langstærsta verkefnið, sem
blður úrlausnar er endurskoðun á
allri stefnumótun. Að sjálfsögðu
eru grundvallaratriðin í Sjálf-
stæðisstefnunni I fullu gildi. Okk-
ur hefur hins vegar ekki tekizt að
tryggja framgang hennar í þeim
mæli, sem eðlilegt og æskilegt
getur talizt.
t þessu sambandi er hollt fyrir
okkur að líta aftur til fyrstu ára
viðreisnarstjórnarinnar, þegar
stefnan var sett fram í auðskild-
um, framkvæmanlegum búningi.
Það er lífsnauðsyn fyrir flokkinn
að virkja sem flesta flokksmenn
til starfa á næstu vikum og
mánuðum og hefja óhikað harða
sókn, sem skilar okkur áleiðis til
frjálslyndari þjóðfélagshátta. Að-
eins þannig getum við endur-
heimt tiltrú frjálshuga tslendinga
á Sjálfstæðisflokknum.
Við þurfum
prófsteina á
styrkleikahlutföll
manna
Að lokum vil ég beina þeim
tilmælum til miðstjórnar flokks-
ins, að boðað verði til landsfundar
sem fyrst — eða ekki sfðar en I
nóvember. Landsfundur er æðsta
valdið ( málefnum flokksins og
það er nauðsynlegt að mínu áliti
að hann verði kallaður saman til
að hreinsa það andrúmsloft, sem
nú svífur yfir vötnum flokksins
og er lævi blandið. Við þurfum að
endurmeta stöðu flokksins I fs-
ienzkum stjórnmálum og endur-
skipuleggja okkar störf og stefnu.
Forysta flokksins hefur sjálf-
sagt aldrei verið eins veik eins og
um þessar mundir, og það er þvf
eðlilegt, að hún verði styrkt,
hvort sem það gerist með breyt-
ingu á forystumönnum eða með
staðfestingu á umboði þeirra. Þá
kemur fyllilega til greina að
fjölga kosnum trúnaðarmönnum
og gefa nýjum mönnum mögu-
leika á því að spjara sig f forystu-
sveit flokksins.
Mér er það fyllilega Ijóst, að
þessi ráðstöfun getur kostað tals-
verð átök og jafnvel flokkadrætti.
En í trausti þess að Sjálfstæðis-
menn hafi í huga orð Jóns
Sigurðssonar: Sameinaðir stönd-
um vér og sundraðir föllum ver,
held ég að betur verði unað við
niðurstöður landsfundar en það
óvissa ástand, sem nú rfkir, þar
sem sffelldar getgátur eru á
kreiki um styrkleikahlutföll
þeirra manna, sem tilgreindir eru
manna á meðal sem æskilegustu
forystumenn flokksins.
Opnar og hrein-
skilnar umræður
Staða flokksins I framtíðinni er
komin undir því, hvernig við
verður brugðizt á næstu vikum og
mánuðum. Það er von mfn, að
opnar og hreinskilnar umræður
eins og hér eiga að fara fram í
kvöld, verði framlag til þess
endurreisnarstarfs, sem fram
undan er.
Ef við leggjumst á eina sveif og
verðum hugsjónum okkar trú,
munum við ekki einungis endur-
heimta hlutdeild okkar f atkvæða-
magni — heldur ná betri árangri
en nokkru sinni fyrr.