Morgunblaðið - 03.08.1978, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. ÁGÚST 1978
fMtagmtfrliifeife
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveínsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúí Þorbjörn Guómundsson.
Fróttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvín Jónsson
r
A harðahlaupum
undan ábyrgð
Þegar skyggnzt er um í íslenzku þjóðfélagi í dag ber skugga á
velferð samtímans og horfur næstu framtíðar. Þeir, sem líta
þjóðfélagið í ljósi og með yfirsýn langrar mannsævi, hafa orðið vitni
að því, hvern veg frumstætt bændaþjóðfélag, þar sem öryggisleysið
bjó við hvert fótmál, hefur þróazt yfir í tæknivætt velferðarþjóðfé-
lag, þar sem atvinnu- og afkomuöryggi og félagslegar framfarir hafa
verið svo að segja áþreifanlegar staðreyndir. En þeir hafa einnig séð,
hvern veg vaxandi lífsgæðakapphlaup hefur smám saman höggvið úr
burðarsúlum afkomuöryggis þjóðarinnar; hvern veg óðaverðbólgan
hefur leikið rekstrargrundvöll atvinnuveganna, kaupgildi gjaldmið-
ils okkar og launa og skekkt siðferðismat manna; hvern veg
stjórnmálaflokkar og hagsmunahópar hafa deilt um keisarans skegg
meðan þjóðarhagsmunir — og þar með framtíðarhagsmunir
einstaklinganna í þjóðfélaginu — hafa vegið salt á hengibrún sjúks
efnahagslífs.
Sá vandi, sem nú blasir við íslenzkum atvinnuvegum og íslenzku
efnahagslífi, er svo augljós, að enginn neitar tilvist hans lengur, þótt
hagsmunahóparnir hafi reynt að horfa fram hjá honum í lengstu
lög. Hins vegar hefur gengið treglega að virkja áhrifaöfl í
þjóðfélaginu til nauðsynlegrar samstöðu um lausn vandans. Þótt
deilt sé um leiðir, í orði kveðnu, er undirrót sundurlyndisins einkum
tvíþætt, að því er virðist. Hver hagsmunahópur út af fyrir sig vísar á
þann næsta sem burðaraðila óhjákvæmilegrar samfórnar. Og
tímabundnar óvinsældir hugsanlegra efnahagsaðgerða hafa blásið
að eldum ábyrgðarleysis hjá stjórnmálaflokkunum, ekki sízt hjá
Alþýðubandalaginu, sem er á harðahlaupum undan hvers konar
ábyrgð í þjóðfélaginu í dag. Allt að því aumkunarverð öfundsýki út í
óvænt kosningafylgi Alþýðuflokksins virðist reka þann flótta með
þeim hætti, að jafnvel hinir grafalvarlegustu menn fá brosgrettu á
andlit.
Flótti Alþýðubandalagsins undan ábyrgð í þjóðfélaginu er,
gamanlaust, athyglisvert fyrirbæri, sem vert væri nánari athugunar,
þótt ekki verði nánar farið ofan í þá sauma að sinni. Hitt er þó hálfu
alvarlegra þegar Alþýðubandalagið treður þessu flokkslega
ábyrgðarleysi inn á íslenzka launþegahreyfingu, sem mest á í húfi,
hvort tekst að tryggja rekstrargrundvöll atvinnuveganna — og þar
með áframhaldandi atvinnuöryggi — og vinna bug á verðbólgunni,
sem ætíð leikur þá verst, er minnst mega sín í þjóðfélaginu. Þeir
einir, sem hafa aðgang að ódýru fjármagni, þ.e. með vöxtum sem
ekki eru í samræmi við verðþróun í landinu, geta hagnazt á
svokölluðum verðbólgugróða. Allur almenningur, ekki sízt þeir er
standa undir sparifjármyndun í landinu, hafa hins vegar borið
skarðan hlut frá borði, svo ekki sé kveðið sterkara að orði. — Dæmi
um þetta ábyrgðarleysi, tilorðið í Alþýðubandalaginu en fram komið
í nafni verkalýðshreyfingar, skal nú nefnt.
Þegar Benedikt Gröndal, formaður Alþýðuflokksins, vann að
myndun meirihlutastjórnar, þ.e. svokallaðrar „vinstri" stjórnar,
snéri hann sér til Snorra Jónssonar, starfandi forseta ASI, og óskaði
viðræðna milli flokks síns og forystumanna sambandsins. Að sögn
Alþýðublaðsins taldi forsetinn öll tormerki á slíkum viðræðum. Á
sama tíma sátu þeir forystumenn ASÍ, sem hallir eru undir
Alþýðubandalagið, fundi með formanni þess. Að sögn Alþýðublaðs-
ins var ósk Benedikts um þessi samráð aldrei borin undir miðstjórn
ASÍ. Með hliðsjón af því, hverja áherzlu verkalýðshreyfingin hefur
lagt á samráð við hana um hugsanlegar aðgerðir í efnahagsmálum,
verður þessi afstaða vart skilin á annan veg en sem liður í refskák
Alþýðubandalagsins, sem nú hefur .útilokað tvenns konar
stjórnarmyndun undir forsæti formanns Alþýðuflokksins, þ.e.
nýsköpunarstjórn og „vinstri" stjórn. Þessi afstáða ber a.m.k. meiri
keim af flokkspólitík en faglegri afstöðu forystumanns í víðfeðmum
launþegasamtökum. Þetta afmarkaða dæmi er nefnt hér sem
samnefnari fyrir, hvern veg á ekki að standa að samskiptum
áhrifaafla í þjóðfélaginu, þegar sameiginlegir þjóðarhagsmunir
krefjast samráðs og samstöðu. Undir slíkum kringumstæðum — og
raunar öðrum líka — á Alþýðusambandið að fagna og taka opnum
örmum öllum tilraunum til að koma á skoðanaskiptum, hvaða
stjórnmálaflokkur sem á í hlut. Það er áreiðanlega vilji hinna
almennu meðlima verkalýðsfélaganna, sem of sjaldan eru spurðir
ráða.
Meginmáli skiptir nú, að horfa fram en ekki aftur. Hvetja verður
til sem víðtækastrar samstöðu áhrifaafla í þjóðfélaginu,
stjórnmálaflokka og hagsmunahópa, til að þjóðarskútan steyti ekki
á skeri stöðvunar atvinnuveganna og þar með atvinnuleysis. Það er
framleiðslan í þjóðfélaginu sem endanlega ber uppi lífskjör
þjóðarinnar. Stöðvun hennar er því tilræði við þessi sömu lífskjör.
Það að höggva á þegar knýttan efnahagshnút er fyrstá skrefið til að
tryggja áframhaldandi atvinnuöryggi í landinu. Það verður þó ekki
gert til frambúðar nema í því höggi felist vegur til verðbólguhjöðn-
unar. Flestar nágrannaþjóðir okkar hafa sigrazt á verðbólguvandan-
um, komið verðbólgunni niður í um og undir 10% á ári. Öll 12
viðreisnarárin var verðbólguvöxtur hér á landi af svipaðri
stærðargráðu. Og á fyrri hluta nýliðins kjörtímabils tókst og að
koma verðbólgu niður úr 54% í endaðan feril vinstri stjórnarinnar í
u.þ.b. 27% á miðju ári 1977, þó þá sigi á ný á ógæfuhliðina. Vandinn
er því viðráðanlegur — en því aðeins að þjóðin leggi áf flokkadrætti
um sinn og sameinist um viðfangsefnið. Oft var þörf en nú er
nauðsyn.
Geir Hallgrímsson
á blaðamaraiafundi:
Horfur á þjóðstj<
en þó möguleiki s
TAKIST að koma á þjóðstjórn hér á landi verður meginverkefni hennar að vinna að lausn
efnahagsvandans og ráðast gegn verðbólguógnvaldinum. Hins vegar er ekki eðlilegt að
f jögurra flokka stjórn af þessu tagi sitji nema skamman tíma eða í kringum tvö ár, vinni á
því tímabili einnig að stjórnarskrárbreytingu um kjördæmaskipan í landinu og breytingu
á kosningalögum í samræmi við samþykkt Alþingis en að þeim tíma liðnum verði efnt til
nýrra kosninga eða mynduð ný ríkisstjórn.
Þetta var megininntakið í máli
Geirs Hallgrímssonar formanns
Sjálfstæðisflokks á fundi með
blaðamönnum, sem hann boðaði til
eftir að hafa gengið á fund forseta
íslands og tilkynnt honum að hann
yrði við málaleitan forseta um að
hafa forystu um viðræöur stjórn-
málaflokkanna um myndun meiri-
hlutastjórnar í landinu.
Efnahagsmálin
meginverkefnið
Geir Hallgrímsson skýrði frá
því í upphafi þessa fundar, að
hann mundi kanna hvort unnt
mundi að koma á samstarfi þeirra
fjögurra stjórnmálaflokka, sem
eiga menn á þingi en meginverk-
efni stjórnarsamtarfs af þessu
tagi yrði að leysa vandann í
efnahagsmálum og ráða niðurlög-
um verðbólgunnar. Markmið
stjórnarinnar yrði í stuttu máli —
að halda verðbólgustigi niðri,
kaupmáttarstigi launa sem hæstu,
atvinnustigi í jafnvægi, og um leið
jöfnuði í viðskiptum við útlönd.
Geir sagði ennfremur, að stefnt
mundi að því að stjórn af þessu
tagi mundi vinna að stjórnar-
skrárbreytingu með tilvísun til
samþykktar síðasta Alþingis um
skipun nefndar er vinni að breyt-
ingu á kjördæmaskipan og á
kosningalögunum, og er þar miðað
við að starfstími þeirrar nefndar
verði tvö ár. Geir bætti því við, að
þar sem hér væri um að ræða 4ra
flokka stjórn væri eðlilegt að
starfstími hennar yrði tiltölulega
skammur og í ljósi samþykkta
Alþingis um stjórnarskrárbreyt-
inguna að miða starfstíma hennar
einnig við tvö ár eða að þeim tíma
liðnum kæmi til nýrra kosninga til
Alþingis ellegar nýrrar stjórnar-
myndunar.
Ljósir annmarkar
þjóðstjórnar
Geir Hallgrímsson sagði, að
honum væru ljósir þeir annmark-
ar sem væru á ríkisstjórn af því
tagi, sem hann hygðist reyna að ná
samstöðu um í fyrstu tilraun, þ.e.
þjóðstjórn. Þingræðisskipulagið
hér á landi gerði ráð fyrir
stjórnarandstöðu og hlutverk
sterkrar stjórnarandstöðu reyndar
mjög mikilvægt. Af þessum sökum
væri ljóst að samstarf af þessum
toga gæti aldrei staðið mjög lengi.
I svari við fyrirspurn sagði Geir
Hallgrímsson raunar, að hann
væri ekki alltof bjartsýnn um
árangur af þeim viðræðum, sem
fyrir dyrum stæðu. Hann kvaðst
virða margar þær röksemdir sem
fram hefðu komið í máli manna
gegn þjóðstjórnarhugmyndinni.
Rætt væri t.d. um að þjóðstjórn
ætti ekki rétt á sér nema þegar
neyðarástand ríkti, t.d. í styrjöld-
um. „Ég er alls ekki þeirrar
skoðunar að neyðarástand ríki hér
um þessar mundir, þvert á móti
búum við við velmegun, en hins
vegar er vissulega vá fyrir dyrum,
þar sem er hinn mikli ógnvaldur,
verðbólgan, og þá staðreynd tel ég
réttlæta samstarf allra flokka."
Stefaníumynstrið
næsti möguleiki
Geir var að því spurður hvaða
möguleika hann teldi koma næst-
an, ef þjóðstjórnartilraunin færi
út um þúfur, og svaraði hann því
til að í fyrri viðræðum hefði
auðvitað komið fram hver væri
afstaða einstakra flokka til tiltek-
inna stjórnarmyndunarmöguleika.
Geir kvaðst sem minnst vilja um
það segja hvaða skref tækju næst
við en því væri þó ekki að leyna að
fyrir hendi væru ákveðnir sam-
starfsmöguleikar, sem lægi þá
næst fyrir að reyna og væri þar
fyrst að nefna samstarf Alþýðu-
flokks, Framsóknarflokks og
Sj álfstæðisf lokks.
Geir var þá spurður hvort hann
teldi stjórn af því tagi mundu geta
Ellert B. Schram alþm.:
S j álfs tæðisflokki
og stjórnarmync
Þegar þetta er skrifað er Geir
Hallgrímsson, formaður Sjálf-
stæðisflokksins að hefja tilraunir
til stjórnarmyndunar. Of snemmt
er að spá nokkru um árangurinn af
þeirri tilraun, en athyglisvert og
ánægjulegt var að verða vitni aö
þeirri samstöðu sem ríkti á fundi
miðstjórnar og þingflokkfe Sjálf-
stæðisflokksins, þegar formanni
var veitt ótakmarkað umboð til að
takast þá tilraun á hendur. Það
var harla ólíkt því andrúmslofti,
sem mest var áberandi innan
flokksins strax eftir kosningar.
Þá voru Iangflestir sjálfstæðis-
menn þeirrar skoðunar að flokkur-
inn ætti undir engum kringum-
stæðum að fara í ríkisstjórn og
þær raddir voru háværar sem
kröfðust áfáagnar forystunnar
eins og hún lagði sig.
Breytt
andrúmsloft
Viðræður vinstri flokkanna,
endalok þeirra og þau hrikalegu
brigslyröi, sem ganga á milli
þessara flokka nú, hafa gerbreytt
öllum viðhorfum. Á ég þá bæði við
að atburðir síðustu daga hafa
þjappað sjálfstæðismönnum betur
saman, og almenningur allur gerir
sér betur grein fyrir þýðingu pg
hlutverki Sjálfstæðisflokksins. Út
á við hafa augu manna opnast
fyrir því, að þrátt fyrir allt verður
þessari þjóð ekki stjórnað af
heilindum og ábyrgð, nema með
þátttöku Sjálfstæðisflokks, og inn
á við hafa menn áttað sig á því,
hversu nauðsynlegt er að flokkur-
inn sé samhentur og heilsteyptur.
Ekki flokksins vegna eingöngu,
heldur þjóðarinnar vegna.
Sjálfstæðismenn gera sér og
grein fyrir því, að styrkur Sjálf-
stæðisflokksins á ekki að ráðast af
því, að stjórn annarra flokka leiði
til ófarnaðar, heldur hinu, að
flokkurinn sjálfur sanni tilveru
sína með framkvæmd stefnumála
sinna í stjórnarandstöðu.
Þetta þýðir auðvitað ekki, að allt
sitji við það sama í flokksmálum.
Ýmsar breytingar eru óhjákvæmi-
legar bæði í forystusveit flokksins
og stefnumótun. Það hefur allt
sinn aðdraganda, enda hafa um-
ræður innan flokksins að undan-
förnu leitt í ljós, að hinn mikli
fjöldi góðra sjálfstæðismanna um
land allt mun ekki lrða neinum
einstaklingi að splundra flokknum
vegna sjálfs sín. Flokkurinn er
þeim meira virði en hver sá maður,
sem vill kasta eign sinni á flokk
eöa forystuhlutverk.
Grundvallar-
stefnunni
ekki hafnað
Sjálfstæðisflokkurinn varð fyrir
verulegu áfalli í þeim kosningum
sem fram fóru á þessu vori.
Ástæðulaust er að draga fjöður
yfir þá staðreynd, að stærsta
skýringin á þeim ósigrum var
getuleysi ríkisstjórnarinnar við
lausn efnahagsvandans og vaxandi
vantrú kjósenda á, að samstjórn
Sjálfstæðisflokks og Framsóknar-
flokks réði við þann vanda.