Morgunblaðið - 05.08.1978, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. ÁGÚST J978
GEIMSKUTLAN losnar írá skotpalli. Fastur við skutluna er
eldsneytiskútur og tvær fastefna-eldflaugar, sem losna frá, áður en
skutlan er komin á braut.
stjórnarstofnun og geimtækin eru
svo framleidd víða um lönd, þ.á m.
hjá Messerschmitt. Önnur stofnun
ESTEC (European Space Techno-
logy Center), fylgist með fram-
leiðslu tækjanna. Flestar Vest-
ur-Evrópuþjóðir taka þátt í þessu
samstarfi, en það er einkum fólgið
í smíði gervitungla til fjarskipta,
veðurathugana og fjarkönnunar á
jörðinni.
Hingað til hafa Bandaríkja-
menn sem fyrr segir séð um að
skjóta gervitunglum Evrópu-
manna á loft, en þeir vilja ekki
skjóta á loft fjarskiptatunglum til
almennra nota, fyrir aðra, til að
missa ekki aðstöðu sína á því sviði.
Þess vegna hefur ESA hafið þróun
á eigin eldflaug „Ariane", sem á að
geta borið fjarskiptatungl, sem
vegur 800 kíló, upp á jarðstöðvar-
braut í 36 þús. kílómetra hæð. Það
er verið að smíða þessa eldflaug
núna í Frakklandi undir tækni-
legri yfirstjórn Fransmanna, en
henni verður skotið frá
Frönsku-Gíneu. Það er ljóst að
hafa verður hraðan á, því það er
áætlað að Evrópuþjóðir þurfi að á
halda 30—50 nýjum gervitunglum
á árunum 1980—1990. Þessi gervi-
tungl hafa mikið gildi, bæði í
sambandi við veðurathuganir og
fjarskipti."
„Space-lab”-
áætlunin
— En nú er á döfinni ný áætiun
um geimrannsóknir í samvinnu
Bandaríkjamanna og Evrópu-
þjóða. Hvað er þar um að ræða?
„Þessi áætlun er kölluð „Space-
lab“ og tekur við af nýafstöðnum
„sky-lab“ tilraunum Bandaríkja-
manna. Undirbúningur hennar er
tvíþættur. Annars vegar eru
Bandaríkjamenn að þróa „geim-
skutluna", sem verður notuð til
flutninga á mönnum og búnaði en
hins vegar eru Evrópumenn að
smíða ýmiss konar rannsóknabún-
að til notkunar í geimstöðinni
sjálfri. Farnar verða þá vikulegar
rannsóknaferðir á geimskutlunni,
en framleiðsla hennar er eiginlega
afleiðing af því hve það er dýrt að
nota eldflaugar sem ekki nýtast
nema einu sinni. í þessum ferðum
verða framkvæmdar margvíslegar
rannsóknir, sem nú er verið að
undirbúa. Ekki verða þó gerðar
allar þær rannsóknir sem undir-
búnar verða, heldur þær valdar
sem vænlegastar þykja til árang-
urs, þ.á m. ýmsar sem er sérlega
gott að fást við í þyngdarleysi.
Nú þegar er undirbúningur
þessarar áætlunar það vel á veg
kominn að hafnar eru flugtilraun-
Evrópska tilraunastofan „Space-lab“ í smíðum og prófun.
unar á þessu sviði innan fyrirtæk-
isins. Blm. spurði Þorstein um
starfsemi þessarar stofnunar.
„Við höfum verið að vinna að því
að þróa alls kyns laser-tæki til
ýmissa nota, sérstaklega á sviði
læknisfræði. Okkur tókst til dæm-
is að framleiða eitt fullkomnasta
tæki sem völ er á til notkunar við
opna og innvortis uppskurði. Eins
og nú er ástatt höfum við forystu á
þessu sviði og erum að afla okkur
markaða víða um heim, t.d. í
Ástralíu, Japan og Bandaríkjun-
á loft. Flest hafa þessi gervitungl
verið smíðuð í Frakklandi og
Þýzkalandi og í Þýzkalandi hafa
þau að mestu verið smíðuð hjá
Messerschmitt-fyrirtækinu.
Nákvæmnin sem þörf er við
staösetningar gervitungla og við
tengingar geimskipa er svo mikil
að radarmælitæki nægja ekki og
þar kemur svo laser-tæknin í
góðar þarfir, því hún ræður yfir
nákvæmni sem er langtum meiri
en radartæki geta sýnt.
Það er sérstök sam-evrópsk
GEIMSKUTLAN á braut um jörðu með opið hleðslurúm, þar sem evrópsku tilraunastofunni „Space lab“
hefur verið komið fyrir. Fyrir miðju er klefi þar sem vísindamenn dveljast við rannsóknir. Hægra
megin er opið þilfar þar sem eru ýmis tilraunatæki til jarðrannsókna. Fremst er dvalarklefi áhafnar og
stjórnklefi skutiunnar.
Þorsteinn Halldórsson. (Ljósm.
Mbl. Kristinn).
stofnun, ESA (European Space
Agency), sem samræmir aðgerðir
Evrópulandanna á þessu sviði.
Þessi stofnun er fyrst og fremst
Evrópueld-
flaugin „Ariane,,
Þorsteinn hefur um átta ára
skeið unnið við rannsóknir á sviði
Laser-ljósfræði hjá þýzka fyrir-
tækinu Messerschmitt, Böl-
kow-Blom GMBH og er nú yfir-
maður sérstakrar rannsóknastofn-
um. Eg hef ferðast mikið um þessi
lönd til þess að kynna þessi tæki
og halda fyrirlestra á þingum og
við háskóla."
— En ef við víkjum að geimvís-
indum í Evrópu, hvernig tengist
þessi stofnun þeim málum?
„Evrópumenn hafa um nokkurt
skeið smíðað gervitungl og fengið
Bandaríkjamenn til að skjóta þeim
X
GEIMVÍSINDI eru eitt þeirra fáu mála sem íslendingar hafa ekki fundið sig til knúna
að skipta sér af svo neinu nemi. Það er ef til vill örðugt að útskýra fullkomlega á hverju
þetta byggist, en þó er lfklegt að þar komi einkum tvennt til. í fyrsta lagi eru
Islendingar yfirleitt ánægðir með staðsetningu himintungla og finnst flestum að
spássitúrar í geimnum og tunglferðir séu heldur ónauðsynlegt og dýrt sport fyrir
stórveldi, en í öðru lagi kemur til mikill þekkingarskortur á því merkilega starfi sem
unnið er á þessu sviði um þessar mundir, en það starf er síður en svo einskorðað við
risaveldin tvö og beinist mjög að rannsóknum á jörðinni sjálfri og því sem á henni
hrærist. Einn fslendingur, Þorsteinn J. Halldórsson, hefur tekið þátt í undirbúningi að
þátttöku Evrópumanna í mikilli geimvísindaáætlun í samvinnu við Bandaríkjamenn,
„SPACE-LAB“, en hún nær yfir árabilið 1980—1990. Mbl. ræddi við Þorstein þegar
hann var staddur hér á landi fyrir stuttu.
„Geimvísindi eru
ekki lúxus og
leikaraskapur
vísindamanna”
— rætt við Þorstein J. Halldórsson um geimrannsóknir Evrópumanna