Morgunblaðið - 13.09.1978, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. SEPTEMBER 1978
Saga sovézks námaverkamanns
Úr kolanámu í
geðsjúkrahús
og f angelsi
UM ÞESSAR mundir situr 42 ára úkraínskur námaverkamaður, Vladimir Klcbanoff, í fangelsi og bíður
þess að verða leiddur fyrir rétt. Ákæra hefur enn sem komið er ekki verið birt á hendur honum, en
undanfarin tuttugu ár hefur hann ýmis verið atvinnulaus, lokaður inni á geðsjúkrahúsum eða í fangelsum
í Sovét. Upphafið að þessum ógöngum voru tilraunir hans til að virkja verkalýðsfélag sitt og fá það
til að heita sér gegn brotum stjórnenda námunnar á vinnulöggjöf. Klebanoff stofnaði á árinu 1977 samtök,
sem kalla sig „Samband frjálsra stéttarfélaga verkamanna í Sovétríkjunum“, og var þar um að ræða
fyrstu tilraun til stofnunar verkalýðssamtaka. sem ekki skyldu lúta stjórn og forsjá yfirvalda í
Sovétríkjunum. allt frá því að hyltingin var gerð árið 1917. Stofnun samtakanna leiddi til síðustu
handtöku Klebanoffs. sem átti sér stað í febrúar síðastliðnum.
Skömmu áður en Klebanoff var handtekinn átti einn samverkamanna hans við hann viðtalið. sem hér
fer á eftir. Það gefur viðtalinu ótvírætt gildi, að hin brezka dcild Amnesty International hefur lagt blessun
sína yfir það og telur fullvíst að það sé áreiðanlegt, enda hafi það borizt um hendur manna, sem þekktir
séu að heiðarlegum vinnubrögðum. Viðtalið birtist fyrst í hinu virta og frjálslynda brezka blaði „The
Guardian“ hinn 2 september sl„ og er þess um leið getið að samtök hinna sovézku verkamanna hafi
sótt um aðild að Alþjóðavinnumálasambandinu (ILO), sem starfar í tengslum við Sameinuðu þjóðirnar,
og er brezka alþýðusambandinu legið á hálsi fyrir að hafa ekki léð málinu stuðning til þessa.
Viðtalið við Klcbanoff ber þess merki að sá, sem skráð hefur, er ekki vanur ritstörfum, en það birtist
hér óstytti
„12. september 1968 var ég
handtekinn af herlögreglu og
sakaður um brot á 187 grein
hegningarlaga Sovétlýðveldisins
Ukraínu. Röksemdirnar fyrir þess-
ari ákæru voru á þessa leið:“ Hann
hefur að yfirlögðu ráði og á
kerfisbundinn hátt dreift óhróðri
um sovézka ríkið og sósíalismann
í ræðu og riti...“
„Raunar hef ég síðan á árinu
1958 haft í frammi gagnrýni vegna
alvarlegra brota á vinnulöggjöf-
inni (að ekki séff haldin ákvæði um
sex stunda vinnudag og sex daga
vinnuviku). Ég hef krafizt þess að
launagreiðslur séu í samræmi við
ákvarðanir þar um, og einkum og
sér í lagi hef ég krafizt þess að í
opinberum skýrslum verði hætt að
leyna vinnuslysum, komið verði á
nákvæmri skilgreiningu á örorku-
flokkum, að hæfilegar bætur verði
greiddar námaverkamönnum, sem
slasast vegna mistaka við stjórn-
un. Ég hef krafizt þess, að ákærðir
yrðu glæpamenn, sem gera sig
seka um stuldi á verðmætum, —
menn, sem gegna háum stöðum í
iðnaði og hjá hinu opinbera — ég
hef krafizt þess að ráðizt verði
gegn mútuþægni og misnotkun á
húsnæðissjóðum, svo að dæmi séu
nefnd.“
„Frá 1958 ofsóttu stjórnendur
Makeyevka-námunnar mig á
kerfisbundinn hátt. Þeir gerðu
nokkrar tilraunir til að teka mig
úr starfi án þess að færa fyrir því
rök. Þeir sendu KGB skýrslur með
óhróðri um mig og allt var þetta
gert í nafni „sameiginlegra hags-
muna.“ Árið 1959 var mér veittur
áverki á andliti... Stjórnin hélt
því fram að það hefði verið „slys
sem stafaði af óheppni", og því
ekki henni að kenna. Sex mánuð-
um eftir slysið var ég enn ógróinn
sára minna og búinn að gefa upp
alla von um að fá læknisaðstoð. Ég
ákvað að fara með málið fyrir rétt
í þeirri von að fá bætur vegna
slyssins".
Málssóknin bar ekki árangur og
í janúar 1965 var Klebanoff rekinn
úr starfi. „Ég fékk tíu daga frest
til að flytja úr íbúðinni. Lögreglan
reyndi að bera mig og fjölskyldu
mína út úr íbúðinni, en vinnu-
félagar mínir í námunni komu í
veg fyrir það.“ 15. febrúar 1965
úrskurðaði dómstóll í Makayevka
að Klebanoff væri úr þeim „hópi
verkamanna, sem alþýðudómstóll
næði ekki til varðandi vinnudeilur,
sem risu út af brottreksti". I
desember 1965 tókst honum loks
að fá uppkveðinn úrskurð í máli
sínu, þar sem mark var tekið á
framburði hans sjálfs, en þá hafði
hann áfryjað málinu til náma-
vinnsluráðuneytis Ukraínu og
saksóknaraembættisins í Moskvu.
í eitt skipti var geðheilsa
Klebanoffs dregin í efa, en það var
þegar geðlæknir úrskurðaði að
hann ætti í erfiðleikum með að
„aðlaga sig“. Um þetta segir
Klebanoff: „Þetta var ekki nægileg
ástæða til að neita mér um vinnu".
Þetta varð til þess að prófessor í
geðlækningum í Moskvu var
kvaddur til og Klebanoff segir
hann hafa lýst því yfir án þess að
hafa nokkru sinni litið sig augum
að „persónuleikinn sýndi sjúkleg
þróunarmerki".
„Námamennirnir komu í veg
fyrir það að lögreglan færði mig til
rannsóknar með valdi og að ég yrði
þannig lokaður inni,“ segir
Klebanoff. Næst gerðist það að
dómstóll í Makayevka úrskurðaði
að Klebanoff væri „haldinn geð-
sjúkdómi sem kæmi fram í ofsókn-
aræði" og var því bætt við að sú
væri ástæðan fyrir því að Kleban-
off námaverkamaður hefði allt frá
árinu 1958 verið sikvartandi og
héldi því meðal annars fram að
stjórn námunnar hefði haft vinnu-
laun af verkamönnunum“. Það
hafði ekki áhrif á þennan úrskurð,
að bæði I. Bashakoff saksóknari í
Donetsk og aðstoðarráðuneytis-
stjórinn í þungaiðnaðarráðuneyti
Úkraínu, I. Nikolajeff, höfðu
staðfest að ásakanir Klebanoffs á
hendur stjórn námunnar ættu við
rök að styðjast.
í marz 1967 skilaði prófessor
nokkur áliti í máli Klebanoffs, og
úrskurðaði að ekkert væri við
geðheilsu hans að athuga og yrði
hann því að teljast vinnufær. í
september var honum boðin vinna,
sem reyndar var ekki við hans
hæfi. Ári síðar var hann handtek-
inn. Hann neitaði að undirrita
játningu. „Sergejeff aðaisaksókn-
ari lýsti því yfir að hér væri aðeins
um að ræða formsatriði. Örlög mín
væru ráðin. Ég yrði lýstur geðveik-
ur og yrði síðan fluttur til
borgarinnar Igren þar sem réttar-
og geðrannsókn færi fram. Að því
loknu fengi ég frambúðarvist í
sérstöku sjúkrahúsi, sem væri á
vegum MVD (leynideild lögregl-
unnar), svo tryggt væri að ég gæfi
öðrum ekki slæmt fordæmi í
framtíðinni".
„Fjölskylda mín var í ömurlegri
aðstöðu. Ég hafði verið frá vinnu
í þrjú ár. Kona mín gat ekki
starfað utan heimilis þar sem hún
var heilsutæp eftir erfiðar fæðing-
ar barna okkar. Börn okkar tvö
varð að fæða og klæða. Meðan ég
var atvinnulaus höfðum við orðið
að selja allar eigur okkar og
sparifé okkar var uppurið."
„í mótmælaskyni hóf ég hungur-
verkfall sama dag og ég var
handtekinn. Á tuttugasta og sjö-
unda degi prísundarinnar var ég
færður í einangrunarklefa í kjall-
aranum, og fékk nú hvorki að afa
hjá mér teppi né lak. Engar rúður
voru í gluggum. Loftið var rakt og
kalt og súgur var í klefanum, en
komið var fram í septemberlok. Á
öðrum degi var mér misþyrmt.
Ungur MVD-foringi batt mig á
höndum og fótum, hratt mér síðan
á gólfið og hóf að sparka í mig.
Annar lögregluforingi, Tsventukh,
reyndi að fá mig til að borða með
því að láta sækja þjóf, sem
THE OBSERVER
eftir Dennis
Bloodworth
Þegar menningarbyltingin
var gerð í Kína var menntakerfi
landsins kollsteypt og afleiðing-
in er sú að margt ungt fólk í
Kína er illa menntað. Hua
Kuo-feng, hinn villuráfandi for-
maður kínverska kommúnista-
flokksins, hyggst gera nokkra
bragarbót þar á, með því að
senda kínverska námsmenn til
náms í vestrænum háskólum.
Kínverjar hafa sett sér það
markmið að standa jafnfætis
vestrænum þjóðum hvað varðar
tækni- og iðnvæðingu árið 2000.
Til þess að ná þessu markmiði
hyggjast Kínverjar senda 10.000
námsmenn í erlenda háskóla, en
þar munu þeir einkum leggja
stund á tungumál viðkomandi
landa og ýmiss konar tækni-
fræði. Þegar hefur verið ákveðið
að 500 Kínverjar fari á næsta
ári til náms í Kanada og sami
fjöldi mun stunda oám í Frakk-
landi, Vestur-Þýzkalandi og
Japan. Þá standa vonir til að
Bandaríkjamenn taki við 5.000
nemendum.
Eðlilega hafa Kínverjar
mestan áhuga á að koma nem-
endum sínum í góða og virta
háskóla á borð við Tækniháskól-
ann í Massachusetts, Stanford-
háskóla og Berkeleyháskóla.
Fræðimaður nokkur við háskól-
ann í Stanford komst svo að orði
í tilefni af ásókn Kínverja í
háskólann, að að öllum líkindum
yrði Stanford á undan Washing-
ton til að taka upp eðlilega
sambúð við Kína.
Nýlega var Shirley Williams,
mennta- og vísindamálaráð-
herra Bretlands, í opinberri
heimsókn í Kína og urðu Kín-
verjar og Bretar þá ásáttir um,
að á milli 500 og 1000 kínverskir
námsmenn færu til náms í
Bretlandi. En ekki er vízt að
Kínverjar sætti sig við að svo
fáir stundi nám í Bretlandi og
þær raddir hafa heyrzt að allt
að 2000 Kínverjar muni stunda
þar nám og flestir þeirra eiga að
leggja vísindi fyrir sig.
Annað mál er það, að ekki
getur ótakmarkaður fjöldi
stundað nám í vísindum og þar
gildir að aðeins þeir hæfustu
komast í gegn. Það er því allra
hagur að námsmennirnir séu vel
undir nám sitt búnir og mikil-
vægur þáttur í undirbúningi
þeirra er að þeir hafi gott vald
á enskri tungu. Bæði er að
nemendurnir hljóta tilsögn í
ensku í Kína og einnig eru þeir
látnir sækja tíma í ensku í
Englandi, jafnvel í rándýrum
einkaskólum.
Hingað til hefur það háð
Kínverjum nokkuð að þeir búa
saman í litlum hópum í Eng-
landi og tala sín á milli á
kínversku. Þeir hafa lítið bland-
að geði við Englendinga og fátt
mátt gera upp á eigin 'spýtur. í
eitt skipti er hópur kínverskra
námsmanna var á göngu um
stræti Lundúnaborgar, greip
mikil skelfing um sig meðal
þeirra, er uppgötvaðist að
stúlkukind í hópnum hafði orðið
viðskila við hina. Kínverska
sendiráðinu var þegar í stað
IIuo Kuo-feng formaður hyggst
bæta mjög menntun kínverskra
ungmenna með því að senda
þau á vestræna háskóla.
um það, að skoðanaskipti milli
kennara og nemenda hafa góð
áhrif á báða aðila og stuðla
aðeins að frjálslegri kennslu.
Þeir munu komast að því, að í
Bretlandi er nemendum heimilt
að gefa út rit um fræði sín og
setja þar fram skoðanir, sem
stangast á við skoðanir kennara.
Og að samkvæmt jarðbundnustu
fræðum Maóista getur prófessor
í sýklafræði við æðri mennta-
stofnun enn lagzt svo lágt að
gramsa í ruslafötu.
þetta er í hróplegri mótsögn
við hefðina í kínverskum rann-
sóknastofum, þar sem yfirmað-
urinn er einráður og óskeikull
og enginn hygginn nemandi
leyfir sér að vera á annarri
Kína sendir námsmenn til
náms í erlendum háskólum
Hver veit nema litli snáðinn hér á myndinni eigi eftir að verða
einn fjölmargra vestræns kinverskra vfsindamanna sem hljóta
menntun sína á Vesturlöndum.
gert viðvart, en stúlkan skilaði
sér sjálf fyrr en varði.
Hinir nýju ráðamenn í Pek-
ing hyggjast breyta þessu. Nú
eiga námsmennirnir að hafa
eins mikil samskipti við al-
menning og frekast er kostur og
mikið er lagt upp úr því að þeir
kynnist brezku þjóðfélagi af
eigin raun.
Afleiðingar þessa verða þær
að námsmennirnir fara að sjá í
gegnum þann áróðursvef, sem
stjórnvöld í Peking hafa spunn-
ið um stjórnkerfið og lífsháttu í
Bretlandi. Þeir uppgötva að
Hogarth og Dickens hafa fyrir
löngu horfið af stjónarsviðinu
og að mynd stjórnvalda af
Bretlandi er með öllu röng og
þarf endurbóta við.
í>eir, sem leggja stund á
vísindi, munu komast að raun
skoðun en hið stirða yfirvald.
Þar af leiðir að sú hætta er
alltaf fyrir hendi að t.d. sér-
fræðingur í megrunarfræðum
útskrifizt án þess að hafa
hundsvit á sjúkdómum, vegna
þesá að í Kína eru mörkuð skörp
skil á milli kenninga og verk-
legnar kennslu.
Akvörðun stjórnvaldanna í
Peking að senda til náms
erlendis námsmenn, sem eru
með öllu óvanir vestrænum
vinnubrögðum, sýnir hið mikla
traust, sem Peking ber til
þeirra. Á móti kemur að Kín-
verjar hafa neyðzt til að grípa
til þessara aðgerða af illri
nauðsyn. Ætli Kínverjar sér að
vera jafnokar Vesturlandabúa
árið 2000, verða þeir að hafa á
að skipa frambærilegum vís-
indamönnum.