Morgunblaðið - 10.10.1978, Blaðsíða 26

30
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. OKTÓBER 1978
■
Lííríki ojí lífshættir XXV:
J stuttu máli sojgt, þá eru náttúruauðœvi, sem
eitt sinn voru svo ríkuleg, að allir gátu notið að
vild sinni, orðin af skornum skammti. Ef þau
verða ekki varðveitt og eyðslu þeirra stillt í hóf,
með hagsmuni heildarinnar fyrir augum, mun
afleiðingin óhjákvæmilega verða allsherjar
tilvistarrúst, sem hinn góðviljaði lífverndar-
sinni, Garrett Hardin (1968), hefir nefnt
,jiarmleik alþýöunnar“.“
— William Ophuls.
Úr svefnrofum til
skynjunar
Hinar tíðu alþjóðaráðstefnur
þjóðaleiðtoga og sérfræðinga á
öllum sviðum mannlegra við-
fangsefna, sem setið hafa og
sitja hvíldarlítið á rökstólum,
eru án allra tvímæla órækur
vitnisburður þess, að vandræði
mannkyns eru þegar orðin farg-
þung og úrlausnir aðkallandi.
Þótt árangur hafi nánast enginn
orðið í viðunandi samræmi við
erfiði, þrátt fyrir að sízt hafi
þurft að kvarta yfir uppiýsinga-
skorti, og úrlausnarvonir frem-
ur dofnað en dafnað, jafnframt
því að vandamálin aukast og
vaxa, þá verður það eigi að síður
að teljast raunsýnisvottur, að
ráðstefnugestir hafa ekki séð
sér fært að láta eins og hugsan-
legt sé að allt megi fara og geti
haldið fram sem fyrr. Þá hefir
tekið að óra fyrir, að fræðsla sú
og aðvaranir, sem fólgnar eru í
skýrslum, greinargerðum og
rökstuðningi vísindamanna
„The Club of Rome“ og annarra,
er fengizt hafa við rannsóknir á
manni og náttúru, væru ekki
gripnar úr lausu lofti.
Sumar niðurstöður framsýn-
ismanna hafa með réttu verið
gagnrýndar og eru enn umdeil-
anlegar, enda fást forspár vitan-
lega hvorki staðfestar né hrakt-
ar óðar en að kemur. Tíminn
einn getur fellt endanlegan dóm
í þeim efnum. En glætan er sú,
að rumskunar hefir orðið vart.
Flestum kemur saman um, að
„eitthvað verður að gera“ því að
voða ber að höndum. Róttækir
raunsýnismenn hafa truflað
vinstridraumfarir um unaðslíf í
óforgengilegum farsældarheimi.
Enn hafa þeir þó ekki reynzt
þess megnugir að valda straum-
hvörfum.
Af þeim sökum er ástæðu-
laust að hneykslast eða undrast.
Leiðin úr svefnrofum til skynj-
unar er löng, og óralöng frá
skynjun til skilnings, svo að ekki
sé minnzt á leiðina frá skilningi
til viturlegra viðbragða. Torfær-
urnar eru enda ekki auðsigrað-
ar, raunar ósigrandi á meðan
herrar vors heims aðhyllast og
halda dauðahaldi í þau trúar-
brögð, að unnt muni vera að
uppfylla þá ósk fjöldans að_
öðlast sældarlíf í framtíðinni
keypt við verði, sem gilti á árum
viðskiptakreppunnar miklu
(1929 — 1939); og það þrátt fyrir’
að tilvistarkreppan (óendan-
lega?) er orðin raunveruleg.
Mergur nefndra trúarbragða
eru tvær risafirrur, sem hindra
framgang heilbrigðrar hugsun-
af, nefnilega:
I. Efnahagsleg velferð (ann-
ars konar velferð fyrirfinnst
ekki í hugmyndafræðum fjöl-
hyggju- og vinstrimanna, og er
því aldrei á dagskrá) verður
tryggð um aldur og ævi með
stigvaxandi hagvexti( mann-
kynið hefir þar með eignazt sitt
langþráða Perpetuum mobile,
og
II. Jöfnun um alla jörð er
markmiðið, sem keppa ber að
(þvi' að „allir menn eru skapað-
ir jafnir“), og þegar henni hefir
verið náð, hcfir öllu réttlæti
verið fulfnægt endanlega.
Raunsýnismenn
hrista höfuð
Fyrrnefndi draumurinn er
andlegt ölæði, auk þess það, sem
verra er: fáfræði um stærð-
fræðilegan ómögulegleika, sem
flestir raunvísindamenn, er ein-
hvers virða lærdómsorðstír
sinn, svara með þeirri augljósu
tilsögn, að takmörkuðu magni
verður aldrei eytt fram yfir
100%, að aldrei verði m. ö. o.
meira eytt en fyrir hendi er. Að
veittri tilsögn hrista þeir venju-
lega höfuð.
Síðarnefnda „hugsjónin" er
viðurstyggð af fáránlegasta
tagi, sálrænn náttúruníðings-
skapur, sem í raun og veru er
niðurlægjandi að þurfa að taka
alvarlega. Hjá því verður þó
ekki undan vikizt þar sem
jöfnunarfólk hefir tækifæri til
að valda meiri bölvun (s.s.
öfund, ágirnd, stéttaríg, illgirni)
hér eftir en hingað til, ef
Engin ástæða hcíur verið
aðgengilegum fróðleik.
kvarta undan skorti
Jón Þ. Árnason
á meðan hinir máttugri bregð-
ast ekki trúnaði vuð áskapaða
andúð sína á jöfnun, þá
hrökkva öll kvein allra heims-
ins atvinnugrátkvcnna. af báð-
um kynjum, ekki til að ofur-
selja hina vanmáttugri eigin
forræði.
Þ.e. glötuninni, því að ekkert
fær breytt þeirri skikkan sköp-
unarverksins, að hinir síðar-
nefndu skrimta ekki degi lengur
en hinna fyrrnefndu nýtur við,
og þeir hafa þann siðgæðisþrótt
til að bera, að unna þessum
systkinum sínum að njóta lífs og
hamingju og sjá sóma sinn í að
styrkja og efla hvort tveggja
eftir megni.
í beinu framhaldi af þessu,
þótt ekki sé alveg sama eðlis,
væri fróðlegt að fá að vita:
Hvers er vilji meirihluta
þjóðar megnugur, þegar meiri-
hluti ríkisstjórnar er á öndverð-
um meið?
Tvenns konar
lífskjaramat
Á því hefir ótæpilega verið
hamrað um langt skeið, að
lífskjör hafi stöðugt farið batn-
andi nálega um allan heim
undanfarna áratugi og jafnvel
lengur. Batnandi lífskjör eru
sögð hafa gert lífið betra,
heilbrigðara og fegurra. Vissu-
lega en mikið til í því. En hver er
Skorturinn verður
strangur skömmtunarstjóri
hugsandi fólk hefir ekki sinnu á
að lækka í því rostann svo að
lengi verði í minnum.
Að þessu sinni skal látið
liggja á milli hluta, hvort
allsherjarjöfnun sé æskileg —
margir ganga svo langt að
þykjast sjá „fegurð" í hræsninni
— heldur aðeins spurt í sakleysi:
Er jöfnunarhugmyndin fram-
kvæmanleg?
Eg hygg að þeirri spurningu
hafi reyndar verið svarað með
afdráttarlausum hætti þegar
fyrir röskum 2300 árum. Það
gerði einn frjóasti og mesti
hugsuður allra tíma, gríski
heimspekingurinn Aristoteles
(384—322 f. Kr.), á þennan hátt
(í „Politika", VI. bók, 3. kafla
40):
„En, þó að á því kunni að
reynast fræðilcgir meinbugir
að öðlast vitneskju um, hvað sé
rétt og sanngjarnt. þá er þó
miklu örðugra í framkvæmd að
fá þá. sem geta neytt yfirburða,
ef þeim sýnist, til þess að halda
að sér höndum, því að hinir
vanmáttugri eru sífellt að
kvaka eftir jöfnuði og rétti, en
hinir máttugri kæra sig koll-
ótta um slíkt.“
Spurningunni hefir og marg-
sinnis verið svarað í svipuðum
anda síðar. Þýzki skáldjöfurinn
og lífsspekingurinn, Johann
Wolfgang von Goethe (1749 —
1832), segir t.d. svo um höfnun-
arhoðskap atkvæðamarkaðarins
(í „Maximen und Reflexionen",
Nachlass, Úber Literatur und
Leben):
„Löggjafar og byltingarmenn.
sem í' sömu andránni lofa
jöfnunarverund og frelsi, eru
skýjaglópar eða trúðar.“
Og franska stórskáldið,
Gustave Flaubert (1821 1880),
snýst þannig við „hugsjóninni"
(í bréfi til Louise Colet, 16. maí
1852):
„Ilvað er þá jaínræði annað en
afneitun alls frelsis, alls æðra
og náttúrunnar sjálfrar? Jafn-
ræðið cr þrældómurinn."
Róttækir raunsýnismenn
gegn vinstrivillum / Ari-
stoteles, Goethe og Flaubert
fyrirlitu jöfnun / Hátt verð
vegna þverrandi forða.
Þrír góðir bræður
Nú geta hagvaxtar- og jöfnun-
artrúaðir hæglega varizt á þann
hátt að benda á, að greindir
þremenningar hafi ekki þekkt
fegurð pólitískrar flatneskju í
„velferðar“skrúða, þótt hæpið
væri að gefa í skyn, að hún
myndi hafa valdið þeim teljandi
glýju í augum. En ég held hins
vegar, að þá fyrst myndi þá hafa
hryllt óþyrmilega við.
Og á meðan vinstrisinnar
hafa ekkert frambærilegra sér
til halds en dr. Herman Kahn
(„Fimmtugur að aldri varð ég
marxisti“), stofnanda og aðal-
forstjóra „The Hudson Insti-
tute“, Cronton-on-Hudson/ New
York, sem rakar saman pening-
um á að framleiða hraðgróða-
drauma handa alþjóðlegum auð-
hringum; brexka sósíaldemó-
kratann þýzkættaða, Sir Karl R.
Popper („Margir heimspekingar,
þ.á m. nokkrir hinna mestu,
hafa að mínu áliti ofurþunga á
samvizkunni"); eða bandaríska
bjartsýnismethafann R. Buck-
minster Fuller („Ennfremur er
ljóst, að velmegun getur aðeins
vaxið í krafti neyzlu, og hún vex
jafnört og menn notfæra sér
hana. Því hraðar, þeim mun
meira!“); þá þarf enginn raun-
h.vggjumaður að minnkast sín
fyrir að leita skjóls hjá
Aristoteles, Goethe og Flaubert.
Ummælum Aristoteles til
frekari áherzlu má gjarnan
bæta þeirri staðreynd við, sem
trúlega á eilífðina fyrir sér, að
Aristoteles
Goethe
eiginlega mælikvarðinn á gott,
heilbrigt og fagurt mannlíf? Ég
býst ekki við að neinir raunsýn-
ismenn hreyfi antfmælum við
þeirri skoðun, að goa, heilbrigt
og fagurt mannlíf hvíli á þeim
forsendum, að einstaklingurinn
eigi sér hlýtt og bjart heimili og
njóti ástúðlegs heimilislifs í
hópi andlega og líkamlega
hraustra barna og annarra
ástvina, hafi því athafnasvig-
rúm til þess að fæða, klæða og
hýsa sig og fjölskyldu sína á
sómasamlegan hátt. Ennfremur
að • hann búi yfir og noti
hæfileika til að þakka lífið og
gleðjast yfir því.
Vinstrimenn eru vitanlega á
öðru máli. Þeim hefir og ekki
orðið skotaskuld úr að af-
skræma arfteknar hugsjónir um
eftirsóknarverða lífshætti. Að
þeirra áliti eru „mannsæmandi
lífskjör" eyðslumáttur kaups og
launa umreiknuð í peninga,
takmarkið hefir ævinlega verið
— og því takmarki hafa þeir
ætíð verið trúir — að krafsa inn
fleiri peninga fyrir æ lítilfjör-
legri verk, eða hálfunnin („Við
heimtum aukavinnu!").
Undir þetta hefir fjöldi hag-
spekinga tekið fullum hálsi og
staðfesta í kennslubókum sín-
um, kannski ekki alveg svona
hispurslaust, en hingað til hefir
a.m.k. ekki hvarflað að nema
fáum þeirra, hversu lágkúrulegt
mat á mannlegri þroskaleit felst
í slíkum og þvílíkum viðhorfum.
Lífskjör, útreiknuð og metin
eftir peningafjölda, eiga að vera
mælistika á sannmannlega lífs-
nautn!
Vinstriviðhorf eru ekki aðeins
auðmýkjandi fyrir manneskjuna
sem slíka. Þau eru ekki síður
ógnun við framtíðina, komandi
kynslóðir. Þau eru eðli málsins .
samkvæmt náttúruránskapur.
Tökum tin til dæmis
Margir heimskuðu sig á að
reyna að gera skýrslur „The
Club of Rome“ tortryggilegar,
jafnvel broslegar. Bæði vinnu-
kaupendur og vinnusalar, kapí-
talistar og kommúnistar, féllu í