Morgunblaðið - 14.12.1978, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 1978
19
hennar. Hann hefur notið tækni-
framfara í skipasmíðum, útgerð-
artækni, veiðafæratækni, siglinga-
fræði, fiskvinnslufræði og mat-
vælafræðí til þess að unnt sé að
greiða það fiskverð, sem honum
áskotnast fyrir aflann. Þegar
menntaðir hópar reyna að gera sig
gildandi í þessu dæmi, er það
túlkað af mörgum sem tilraun til
þess að búa til störf fyrir þá sjálfa,
störf, sem í raun er ofaukið. I
landbúnaði er svipað upp á ten-
ingnum, þótt ekki sé það í eins
ríkum mæli og í sjávarútvegi. Hins
vegar leikur það margan illa, að
framleiðsluaukning og aukin hag-
ræðing virðist aðeins áuka vanda-
málin, sem fyrir eru. Það er
vanþakklátt að stunda rannsóknir
við slíkar aðstæður. Annað hvort
er ekki svigrúm fyrir framfarir
eða að verðlagningarkerfi er þann-
ig, að enginn virðist hafa áhuga á
þeim. Enda er ástandið þannig á
Islandi, að minna fjármagni er
varið til rannsókna en í nokkru
nágrannalandi, og hliðstæðu er
aðeins að finna hjá vanþróaðri
þjóðum. Landið elds og ísa býður
upp á margar aðrar þverstæður
eða mótsagnir. Hér eru góð
lífskjör þrátt fyrir vanþróun í
verkmenntun yfirleitt. Skýringin
byggist á auðlind sjávar og í seinni
tíð einnig á orku jarðar og
fallvatna.
lönaður ekki vaxið
nægilega Ört
Iðnaður hefur ekki þróast hér
nægilega ört. Oftrú og ofáhersla á
veiðimennsku og landnýtingu með
hjarðmennskusniði við þröngar
aðstæður hafa einnig staðið iðnaði
fyrir þrifum. Iðnaður hefur því
ekki getað gefið nægilega mörg
atvinnutækifæri fyrir háskóla-
menntað fólk.
Ráðstefna BHM um lífskjör á
Islandi leiddi m.a. í ljós, að
launakjör á Islandi hafa almennt
dregist niður miðað við Norður-
Of fáir
háskólamenn
starfa hjá
framleiðslu-
atvinnuvegum
lönd. Skýringin er fyrst og fremst
sú, að mjög mikið hefur verið
fjárfest hér á landi, en fjárfesting-
in hefur ekki verið nægilega
arðsöm. Hagvöxtur hefur því verið
hægari hér en annars staðar víða.
Það má síðan deila um það, hvort
verðbólga, byggðastefna eða þekk-
ingarskortur sé þyngst á vogar-
skálunum í þessum efnum.
Með hliðsjón af þessu er ljóst í
hvaða átt menn eiga að beina
augum sínum í sambandi við
ályktanir um atvinnu- og efna-
hagsmál. Gott ástand í fram-
leiðsluatvinnuvegunum er for-
senda fyrir öflugu menningarlífi
svo og verðmætri þjónustu af
ýmsu tagi. Ástand í þeim efnum er
víða bágborið miðað við önnur
lönd. Of fáar greinar hafa bol-
magn til að ráða háskólamenntað
starfsfólk.
Ekki til atvinna
við hæfi
Sem stendur munu nálægt 6%
af íslensku vinnuafli vera háskóla-
menntað fólk. Veruleg aukning
hefur átt sér stað að undanförnu.
Árið 1968 var 3,3% af mannaflan-
um svokallaða háskólamenntað
fólk. í byrjun næsta áratugar mun
hlutfallið verða 7—8% og senni-
lega halda áfram að vaxa. Aukn-
ingin hefur verið mun örari en
skýrsla svokallaðrar háskóla-
nefndar gerði ráð fyrir 1969. Fyrir
Alþingi liggur frumvarp til laga
um framhaldsskóla landsins, sem
mun gera ráð fyrir því, að mun
fleiri námsleiðir muni liggja upp á
háskólastig en verið hefur. Búast
má því við verulegri hlutfallslegri
aukningu háskólamenntaðs fólks í
lok næsta áratugar. Þetta eru
vissulega allt góð tíðindi og í
samræmi við markmið BHM. Hins
vegar veldur það nokkrum áhyggj-
um, að þróun í íslenskum atvinnu-
málum hefur ekki verið nægilega
ör til að byggja eftir núverandi
fjölgun. háskólamenntaðs fólks.
Veruleg hætta er á því og vaxandi,
að það fólk fái ekki atvinnu við sitt
hæfi. Ástandið er nú þannig, að
verkefnaskortur ríkir hjá 3—4
aðildarfélögum BHM og er fyrir-
sjáanlegur hjá öðrum. Sú atvinna,
sem nú býðst háskólamenntuðu
fólki, er í vaxandi mæli hjá hinu
opinbera. Menn geta haft sína
skoðun á því, en hitt er verra, að of
fáir hafa um leið valist til starfa
hjá framleiðsluatvinnuvegum
þjóðarinnar til að stuðla að
auknum hagvexti. Það er aðeins
með verulegum breytingum á
íslenskum atvinnuháttum. sem
unnt er að koma í veg fyrir
atvinnuleysi hjá háskólamennt-
uðu fólki á næstu árum. En það er
fyrst og fremst háskólamenntað
fólk, sem getur breytt núverandi
ástandi. Þannig bera menn sjálfir
að töluverðu leyti ábyrgð á þróun-
inni, en róðurinn er að sjálfsögðu
þungur, og má jafna við píslarr
vættisgöngu í sumum tilvikum.
Nauðsyn framfara
Það eru margir í þessu landi,
sem segja, að það eigi ekki að hafa
fleira háskólamenntað fólk en þörf
sé á. Þetta hafa allir heyrt. En
hver er þörfin? Háskólamenntun
er til þess að breyta því ástandi
sem ríkir með framförum. Þörfin
er minni ef stöðnun skal ríkja en
ef framfarir eru miklar. — Vanda-
málið í þessu sambandi er al-
mennt það að fyrst og fremst að
sannfæra almenning um nauðsyn
framfara og þátt menntunar f
þeim. Svo og að finna leið til að
geta tekið til óspilltra málanna í
íslenskum atvinnuvegum í stað
þess að krefjast stöðugt af hinu
opinbera að það láti peninga í
þetta og hitt. Vissulega eru þó
eðlileg fjöldatakmörk, sem setja
verður einstökum hópum háskóla-
menntaðs fólks.
Nýtt vísitölukerfi
Annars eru veður válynd hér-
lendis nú. Verðbólga nagar rætur
skynsamlegra vinnubrágða á öll-
um sviðum. Enginn vafi er á því,
að BHM hefur ríkulegast tilefni
allra hagsmunahópa til að berjast
gegn verðbólgu. Hún kemur í veg
fyrir fagmannlegar áætlanir og
eðlilegan hagvöxt, sem er forsenda
fyrir eðlilegri atvinnuþróun fyrir
háskólamenntað fólk alveg sér-
staklega. Menn greinir á um
upptök verðbólgunnar og kljást en
einbeita sér ekki sem skyldi gegn
henni. Enginn vill koma með
fyrsta útspilið. Það má segja, að
aðalmottóið á íslandi sé nú:
„Frestur er á illu bestur". Flestir
eru sammála því, að nýtt og lítið
verðbólguhvetjandi vísitölukerfi
þurfi að koma í stað þess, sem nú
er notað. Það má bara ekki byrja á
að nota það núna. Útvegsmenn
segjast hlynntir fiskfriðun, en það
má bara ekki byrja núna heldur
seinna. Landbúnaðurinn viður-
kennir loksins offramleiðslu-
vandamál, en það má bara ekki
draga úr framleiðslunni núna
heldur seinna. Á meðan þetta allt
gerist blæðir íslensku efnahagslífi
og framtíð margra ungmenna í
skólum landsins er óviss.
Verðbólga er á vissan hátt
dulbúið atvinnuleysi og er útþynn-
ing á lífskjörum Islendinga.
Lífskjör á pappírnum
Ég beitti mér fyrir því í
starfshópi Rannsóknarráðs ríkis-
ins um langtímaáætlun rann-
sóknastarfseminnar, að tekið yrði
upp sem eitt af þjóðhagslegum
markmiðum, að haldið yrði sam-
bærilegum lífskjörum á íslandi og
eru í nágrannalöndunum.
Stjórnmálamenn strikuðu þetta
atriði út. Ef lífskjör verða léleg
hér á landi flýja margir úr landi,
og einmitt þeir, sem síst skyldi.
Það er til lítils að skilgreina
einhver lífskjör á íslandi á
pappírnum og halda uppi ein-
hverri iðju eins og óskilgreindri
byggðastefnu, sem i mörgum
tilvikum er andhverfa hagvaxtar
og sóun verðmæta, og re.vna að
sannfæra fólk um það, að um
verðmæt atriði sé að ræða. Þá
þegar er ljóst, að við stöndumst
ekki samanburð við nágranna
okkar og litlu má muna, að sá
landflótti, sem því miður er nú
hafinn á nýjan leik, verði að flóði.
Það er ekki sársaukalaust að þurfa
að segja þetta, en betra er ráð í
tíma tekið.
Annars var það ekki ætlunin að
hefja nú almennar stjórnmálaum-
ræður með þessu svartagallsrausi.
Ljóst er, að barátta BHM er
hagsmunabarátta, sent hefur
stjórnmálaþýðingu. Ástand er nú
þannig í þessu landi, að full
ástæða er til að hvetja allt
háskólamenntað fólk til að berjast
af alefli gegn þeirn vandantálum,
sem nú herja á íslenskt þjóðfélag.
Verkefni fyrir menntað fólk eru
víðar en virðist við fyrstu sýn.
Fyrir hönd stjórnar BHM vil ég
bjóða alla velkomna á 3. þing
BHM. Megi það verða árangurs-
ríkt. Þingið er sett.
MAN ÉG ÞANNIVIANIM
„ BÓKIN UM
JONAAKRI
SKUGGSJÁ
Vinir Jóns Pálmasonar fyrrum
alþingismanns og ráðherra. pólitísk-
ir andstæðingar jafnt og samherjar,
lýsa eðliskostum hans vel í þessari
bók. Þeir minnast glaðværðar hans á
góðri stund. drengilegrar fram-
giingu hans er þjóðarsómi krafðist.
trygglyndis hans og vinsælda. sem
voru með eindæmum.
Veigamesti þáttur bókarinnar er
viðtal. sem Matthías Johannessen
átti við Jón. drög að ævisögu hans. en
aðrir. sem efni eiga í bókinni. erui
Ágúst Þorvaldsson. Björn Bergmann
Brynhildur II. Jóhannsdóttir.
Hjörtur Kristmundsson, Emil Jóns-
son. Gúðmundur Jónsson. Guðrún P.
Helgadóttir. Gunnar Thoroddsen.
Ilalldór Jónsson. Jóhann Hafstein.
Ingólfur Jónsson. Jónas B. Jónsson.
Magnús Þorgeirsson, Pétur Þ.
Ingjaldsson. Sigurður Bjarnason og
Þorsteinn Bernharðsson.
Jón á Akri var óefað í hópi svipmestu
og merkustu manna sinnar samtíðar
og þessi fagra og myndskreytta b<')k
mun verða aufúsugestur þeirra, er
muna þennan glaðbeitta þingskör
ung og héraðshöfðingja.
Saga Einars Guðíinnssonar er
tvímælalaust ein mcrkasta ævi-
saga síðari tíma. Saga hans er
þróunarsaga sjómennsku, allt
írá smáfleytum til stærstu vél-
báta og skuttogara og saga
uppbyggingar og atvinnulífs í
elztú verstöð landsins.
Einar Guðfinnsson er sjómaður í
eðli sínu, öðlaðist þrek við árina
og vandist glímunni við Ægi á
smáfleytum. Af óbilandi kjarki
og áræði sótti hann sjóinn og af
sama kappi hefur hann stýrt
fyrirtækjum sfnum, sem til fyrir-
myndar eru, hvernig sem á er
litið.
Saga Einars Guðfinnssonar á
vart sinn líka. Hún er sjór af
fróðleik um allt, er að fisk-
veiðum, útgerð og fiskverkun
lýtur, hún er saga afreksmanns.
sem erfði ekki fé en erfði dyggðir
í því ríkari mæli.
Hinn landskunni skipstjóri og
sævíkingur, Jón Eiríksson, rekur
hér minningar sínar í rabbformi
við skip sitt Lagarfoss. Þeir
rahba um siglingar hans og líf á
sjónum í meira en hálfa öld,
öryggismál sjómanna, siglingar í
ís og björgun manna úr sjávar-
háska, um sprenginguna ógur-
legu í Haliíax og slysið mikla við
Vestmannaeyjar. Skipalestir
stríðsáranna og sprengjukast
þýzkra flugvéla koma við sögu
og að sjálfsögðu rabba þeir um
menn og málefni líðandi
stundari sa*fara. framámenn í
íslenzku þjóðlífi, háttsetta
foringja í her Breta og Banda-
ríkjamanna, en þó öðru fremur
félagana um horð, skipshöfnina.
sem með honum vann og hann
bar ábyrgð á.
Það er seltubragð af frásögnum
Jóns Eiríkssonar, enda ekki
heiglum hent að sigla með
ströndum fram fyrr á tíð eða
ferðast í skipalestum stríðsár-
anna.