Morgunblaðið - 14.12.1978, Page 24

Morgunblaðið - 14.12.1978, Page 24
24 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 1978 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 1978 25 flforgustlrlftfrifc Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson. Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guómundsson. Fréttastjóri Björn Jóhannsson. Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson Ritstjórn og afgreiösla Aóalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22480. Áskriftargjald 2500.00 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 125 kr. eintakið. Það brakar og brestur í kerfinu Enginn dregur í efa, ekki einu sinni ríkisstjórn skatt- heimtunnar, að knýjandi nauðsyn sé á efnahagsráðstöfunum, sem duga til langframa, — sem leiða til þess, að verulega dragi úr verð- bólgunni. Sömuleiðis eru allir sammála um, að meinsemd efna- hagslífsins liggur í því, að á atvinnuvegunum hafa dunið meiri kostnaðarhækkanir en þeir hafa risið undir. Það er af þeim sökum, sem verið er að hleypa launa- hækkununum 1. desember út í verðlagið um þessar mundir. Þess vegna lækkaði ríkisstjórnin gengið um 15% í september og af sömu ástæðu hefur gengið látlaust haldið áfram að síga allar götur síðan, til þess að láta tekjurnar elta gjöldin. í því er meinið fólgið. Þessu verður að breyta. í öllum eðlilegum og heilbrigðum rekstri er þessu öfugt farið. Þar er fyrst byrjað á því að gera sér grein fyrir, hverjar tekjurnar séu, og síðan eru útgjöldin miðuð við það. Sjávarútvegurinn er rekinn með verulegu tapi í heild. Hin gífurlega olíuverðshækkun, sem um þessar mundir er að ganga yfir, gerir þennan vanda enn stærri. Við það bætist svo, að tap hraðfrysti- iðnaðarins er um 5—6% og fer sennilega yfir 10% eftir áramót. Ný gengisfelling er því þegar í farvatninu, en ugglaust verður reynt að draga hana fram í febrúar með þeim illu verkunum, sem sá dráttur hefur á efnahags- lífið, sem er helsjúkt fyrir. Það segir svo sína sögu, að svo hefur dregið úr innlendum sparnaði, að óhjákvæmilegt er að taka erlend rekstrarlán fyrir útflutnings- atvinnuvegina, en hin erfiða greiðslustaða þeirra nú veldur vaxandi erfiðleikum í þjónustu- greinum sjávarútvegsins, en verslunin riðar til falls. Þannig brakar og brestur í kerfinu, en engin viðbrögð sýnileg frá ríkis- stjórninni, enda gáir hún að engu nema því, hvernig takast megi að fá botnfylli í galtóman ríkiskass- ann. Ekki ber asninn það sem ég ber Með því að skerða kaupið um 8% 1. desember viðurkenndi ríkisstjórnin, að búið væri að ofbjóða greiðslugetu atvinnuveg- anna. En Adam var ekki lengi í Paradís. Nýjar byrðar voru lagðar á atvinnureksturinn í staðinn og er torvelt að sjá, hvernig þeir geta fremur risið undir þeim en um- sömdum launahækkunum. — Ekki ber asninn það sem ég ber, sagði karlinn forðum, þar sem hann sat klofvega á asnanum og keyrði hann áfram. Glöggt dæmi um þetta er sú borgarstjórn skattheimtunnar, sem nú er við völd í Reykjavík, ráðin í að svíkja sína eigin samþykkt frá því í sumar um samningana Í gildi. Fasteigna- skattur á atvinnuhúsnæði hækkar um 110,8% lóðarleiga iðnaðar- og verzlunarhúsnæðis hækkar um 144,8% og aðstöðugjald á allar greinar atvinnurekstrar hækkar svo sem lög framast leyfa eða sem svarar 750 millj. kr. umfram það, sem orðið hefði að óbreyttum reglum frá fyrra ári. Ríkisstjórn skattheimtunnar hefur þegar lagt tekju- og eignar- skattsauka á atvinnureksturinn, auk fyrningarskatts, sem kemur þyngst niður á framleiðslu- atvinnuvegunum. Atvinnuvegun- um er ætlað að bera 2% launa- hækkunarinnar 1. desember auk ófyrirsjáanlegra útgjalda vegna svokallaðra félagslegra umbótá. Þá er fyrirhuguð veruleg hækkun á tekju- og eignarsköttum, auk annarra íþyngjandi aðgerða fyrir atvinnureksturinn. Og þó er viðurkennt að atvinnu- reksturinn getur ekki staðið undir því, sem þegar héfur verið á hann lagt. Það er ekki undarlegt, þótt ýmsir kjósendur skattheimtu- flokkanna í vor séu vokins um það að halda þeim stuðningi áfram. Aukin framleiðni eða lakari lífskiör Fram hjá þeirri staðreynd verður ekki gengið, að við verðbólguna verður ekki ráðið nema með því að auka afrakstur atvinnuveganna. Að öðrum kosti hljóta lífskjörin að versna, eins og raunar er fyrirsjáanlegt að verði á næsta ári, ef marka má spár Þjóðhagsstofnunar. Og fólkið í landinu, hinn almenni borgari gerir sér þetta ljóst. Atvinnuleysisvofan er þegar komin í dyragættina og henni verður ekki bægt frá, nema svigrúm atvinnuveganna aukist nema þær staðreyndir efnahags- lífsins séu viðurkenndar, að það þarf meiri verðmætasköpun til þess að standa við aukinn kaup- mátt launa. Það er hægt að fleyta sér áfram um stuttan tíma með vaxandi lántökum eða með því að ganga á höfuðstólinn. En til langframa gengur það ekki. Fyrr eða síðar kemur að skuldadögum. Að því leyti svipar saman þjóðar- búinu og venjulegum heimilis- rekstri. Birgir ísleifur Gunnarsson skrifar: Það var óneitanlega mikið áfall fyrir samstarf vinstri flokkanna í borgarstjórn í síðustu viku þegar tillögur þeirra um sorphirðugjald- ið voru felldar. Með því urðu þeir af tekjulið, sem átti að færa borgarsjóði 300 millj. króna í tekjur. Viðbrögð þeirra í dagblöð- um hafa og sýnt, að í þeirra huga er þetta stórmál. Á þennan atburð er hinsvegar ekki hægt að líta sem einangrað fyrirbæri, heldur verður að skoða hann í ljósi þess, sem helzt hefur einkennt samstarf vinstri flokkanna frá upphafi. Sigurvegari borgarstjórnar- kosninganna í vor var tvímæla- laust Alþýðubandalagið. Af átta borgarfulltrúum vinstri flokkanna hefur Alþýðubandalagið 5, Al- þýðuflokkur 2 og Framsóknar- flokkur 1. Þessi mikli sigur kallaði strax fram þá verstu eiginleika, sem sigurvegari getur opinberað, þ.e. hroka, yfirgang og hégóma- skap. Alþýðubandalagið tók strax alla forystu í samningaumleitun- um um samstarf. í fyrstu virtist eins og borgarfulltrúi Framsókn- arflokksins, Kristján Benedikts- son, ætlaöi að sýna nokkuð sjálf- stæði og selja sig dýrt í samstarf- inu, en það náði ekki lengra en að gera kröfu til borgarráðssætis, sem Framsókn hafði ekki kjörfylgi til. Að því fengnu hefur borgar- fulltrúi Framsóknar ekki sýnt neina tilburði í átt til sjálfstæðis gagnvart Alþýðubandalaginu. Forysta og frumkvæði Alþýðubandalags Forysta í samstarfinu og frum- kvæði í stefnumótun hefur verið í höndum Alþýðubandalagsins frá upphafi. Það kom fram strax í fyrsta málinu, sem borið var fram í borgarstjórn, þ.e. samþykktinni um að full vísitala skyldi greidd á laun í áföngum. Sú samþykkt og það loforð, sem þar var gefið hefur reyndar verið svikið og það enn fyrir frumkvæði Alþýðubanda- lagsins. Hinar stórkostlegu álögur á borgarbúa í formi fasteigna- skatta eru og komnar frá Alþýðu- bandalaginu, ekki sízt álögurnar á atvinnureksturinn, sem eru liður í samræmdum aðgerðum flokksins til að sauma að einkaframtaki í atvinnulífinu. Sjöfn Sigurbjörnsdóttir — hefur öðrum fremur orðið fyrir yfirgangi Al- þýðubandalagsins. kemur glögglega fram t.d. í félagsmálaráði, þar sem Gerður Steinþórsdóttir, varaborgarfull- trúi Framsóknarflokksins gegnir formennsku svo og í stjórn (Kjar- valsstaða og í Æskulýðsráði, en í báðum þessum nefndum gegnir Sjöfn Sigurbjörnsdóttir for- mennsku. Þetta kemur og fram í borgarráði, þar sem Björgvin Guðmundsson er formaður. Alveg er ljóst að Alþýðubandalagið er þar sterkasti aðilinn. Borgarráðs- menn vinstri flokkanna eru for- ingjar samstarfsflokkanna og þar eru þeir Björgvdn Guðmundsson og Kristján Benediktsson eins og puntudúkkur Alþýðubandalagsins. Niðurlægja og lítils- virða samstarfsmenn En þeim Alþýðubandalags- mönnum nægir ekki að þvinga fram sina stefnu í ráðum og nefndum. Ef þeim finnst nauðsyn Atburöirnir í borgarstjórn Sorphirðumálið var og mál Alþýðubandalagsins. Það var tekið upp í hinu nýja framkvæmdaráði, þar sem Adda Bára Sigfúsdóttir situr í forsæti og allur undirbún- ingur tillagnanna var í höndum Þrastar Olafssonar, eins af aðal hugmyndafræðingum Alþýðu- bandalagsins. Jafnvel í nefndum borgarinnar, þar sem þeir hafa ekki formenn vilja þeir Alþýðubandalagsmenn greinilega ráða ferðinni. Þetta til bera, þá hika þeir ekki við að niðurlægja og lítilsvirða sam- starfsmennina úr hinum flokkun- um. Gott dæmi um það er af- greiðsla borgarstjórnar á þeirri samþykkt hafnarstjórnar að út- hluta Eimskipafélagi íslands við- bótarlóðum í Sundahöfn. Björgvin Guðmundsson, formaður hafnar- stjórnar, lagði mikla vinnu í það l mál og fékk það samþykkt í 1 hafnarstjórn að úthlutun færi I fram. Sjálfur taldi hann að fræðsluráðs reyndi að beita sér í málinu, enda gamall skólamaður og þekkir því vinnutíma og starfs- aðstöðu þessara manna. Fræðslu- stjóri lagði fram tillögu í málinu, sem Kristján Benediktsson gerði að sinni og reyndi að koma henni fram í borgarráði. Alþýðubanda- lagið hlustaði ekki á hann. Sigur- jón Pétursson tók sína afstöðu, greiddi atkvæði gegn málinu í borgarráði og fékk flokksmenn sína til að gera slíkt hið sama í Skyggnst bak við tjöldin samkomulag hefði komizt á á milli vinstri flokkanna um afgreiðslu málsins og að Sigurjón Pétursson myndi tryggja að við samkomulag- ið yrði staðið. Fullur trúnaðar- trausts á samstarfsaðilanum brá Björgvin sér til útlanda, þegar málið átti að afgreiðast í borgar- stjórn. Það óvænta gerðist. Allir borgarfulltrúar Alþýðubandalags- ins snérust gegn málinu og var það fellt í borgarstjórn. Enginn vafi er á því, að Björgvin Guðmundsson taldi þetta svik í samstarfinu. Hann kaus þó að beygja sig undir okið og þegja. Annað dæmi um lítið mál: Umhverfismálaráð undir forystu Alþýðubandalagsins samþykkti að þiggja að gjöf gamalt hús að Laugavegi 68 og flytja upp í Árbæ. I borgarráði voru þeir Björgvin Guðmundsson og Kristján Bene- diktsson hinir kokhraustustu, höfðu mörg orð um að þetta væri tóm vitleysa. Þeir sátu hjá í borgarráði gegn vilja Sigurjóns Péturssonar og málið fékk ekki stuðning. Alþýðubandalaginu mis- líkaði þetta og hafði frumkvæði að því að tillaga var flutt í borgar- stjórn og var Elín Pálmadóttir meðflutningsmaður, en hún á sæti í umhverfismálaráði og hefur mikinn áhuga á slíkum málum. Tillagan kom til atkvæða í borgar- stjórn og fyrstu menn til að greiða henni atkvæði voru Björgvin Guðmundsson og Kristján Bene- diktsson. „Hvað gerðist?" spurðu menn hver annan. „Við hvesstum bara á þá augun,“ sögðu Alþýðu- bandalagsmenn glottandi og þar með var málið útrætt. Enn eitt dæmi um lítið mál: í haust var rætt um launakjör umsjónarmanna í skólum. Þetta er ekki stórt mál á mælikvarða borgarstjórnar, en mikilvægt fyrir þá, sem þessum störfum gegna. Kristján Benediktsson, formaður borgarstjórn. Sjálfstæðismenn_ höfðu skilning á málum umsjónar- mannanna, samþykktu tillögu fræðslustjóra og björguðu því málinu fyrir Kristjáni. I þessu máli kom fram tillitsleysi Alþýðu- bandalagsins gagnvart samstarfs- aðila og jafnframt undir^efni Kristjáns Benediktssonar, sem ekki hafði þrek til að slá hnefanum í borðið gagnvart Alþýðubanda- laginu, en treysti á stuðning sjálfstæðismanna. Hvers vegna? Nú spyrja menn vafalaust: Hvers vegna? Hvers vegna eru þeir Kristján og Björgvin svo ósjálfstæðir gagnvart Alþýðu- bandalaginu? Skýringarnar eru vafalaust fleiri en ein. Báðir eru þeir Kristján og Björgvin „gamlir refir“ í pólitík og geta því betur en ella leynt tilfinningum sínum, þótt þeim mislíki og láta því ekki hleypa sér auðveldlega upp. Það sem þó ræður vafalaust meiru en sú staðreynd að þeir hafa báðir setið lengi í borgarstjórn og hyggjast báðir hætta í lok þessa kjörtímabils. Framhaldið skiptir þá persónulega því ekki eins miklu máli og hvorugur vill verða til þess að um þá verði sagt, að þeir hafi klofið vinstri meirihluta, loksins þegar því marki var náð að fellá Sjálfstæðisflokkinn. Hlutur Sjafnar Öðru máli gegnir með Sjöfn Sigurbjörnsdóttur. Hún er að byrja sinn feril sem borgarfulltrúi og hefur alla hæfileika til að sitja þar áfram, en gerir sér grein fyrir því að til þess þarf hún að sýna manndóm og sjálfstæði. Hún hefur líka öðrum fremur orðið fyrir yfirgangi Alþýðubandalags- ins. Hún fann strax að fulltrúar Alþýðubandalagsins í æskulýðs- ráði, félagsmálaráði og stjórn Kjarvalsstaða ætluðu að afgreiða hana í eitt skipti fyrir öll sem „núll og nix“ og fara sínu fram án samráðs við hana. Það þoldi hún ekki. Stolti hennar var ofboðið. Það sem úrslitum réð um að hún braust út úr búrinu er vafalaust samstarfssamnings vinstri flokk- anna að borgarfulltrúar Alþýðu- bandalagsins skyldu ætla sér án samráðs við hana að flytja tillögur i málaflokkum, sem hún hafði verið valin til að bera ábyrgð á, — tillögur sem voru í andstöðu við það, sem hún sjálf hafði haldið fram. Enginn vafi er á því að í hjarta sínu var hún á móti sorphirðu- gjaldinu, en með því að opinbera andstöðu sína í borgarstjórn og atlaga, sem gera átti að henni í borgarstjórn s.l. fimmtudag um æskulýðsmálin. Sem fyrr segir er Sjöfn formaður æskulýðsráðs. Á næst síðasta fundi borgarstjórnar óskuðu Alþýðubandalagsmenn eft- ir því að frestað yrði afgreiðslu á tveim fundargerðum æskulýðs- ráðs. Engar skýringr voru gefnar á þeirri frestunarbeiðni. Þegar leið að borgarstjórnarfundinum í síð- ustu viku spurðist það út að Alþýðubandalagsfulltrúarnir hygðust bera fram tillögu í borg- arstjórn um tvö mál, sem fjallað var um í þessum fundargerðum. Annað var um starfsemi Tónabæj- ar, hitt var um útiskemmtanir á vegum ráðsins. í báðum málunum ætlaði Alþýðubandalagið að flytja tillögur, sem gengu þvert á skoð- anir, sem Sjöfn hafði sett fram í Æskulýðsráði. Á þennan hátt ætlaði Alþýðubandalagið að beygja hana og lítillækka. Þetta gat hún ekki sætt sig við — hún taldi það í andstöðu við anda jgreiða atkvæði gegn málinu var hún um leið að sýna Alþýðubanda- laginu að hún ætlaðist til þess að samstarfssamningurinn yrði virt- ur, ekki aðeins í fjármálum, heldur líka í æskulýðsmálum. Hún vildi sýna á táknrænan hátt, að það voru ekki aðeins Adda Bára, Sigurjón og Guðrún Helgadóttir, sem ættu að ræða ferðinni, heldur iíka fulltrúar Alþýðuflokksins. Hún vildi sýna í verki það, sem Björgvin Guðmundsson hafði aldrei skilið. Þjónkun Björgvins við Alþýðubandalagið var henni greinilega ekki að skapi. Hvar er samstarfið á vegi statt? Því fór sem fór. En nú spyrja menn: Hvar er þetta samstarf á vegi statt? Hvað gerist? Enginn vafi er á því að brestur er kominn í samstarfið. Ofan á þessa atburði bætist mikil persónuleg óvild, sem upp er komin milli Sjafnar og Guðrúnar Helgadóttur. Guðrún hefur alltaf verið frökk og kann ekki að gæta tungu sinnar, og þegar hún velur samstarfskonu sinni úr Alþýðuflokknum heiti eins og „fífl“, „heimsk kerling", þannig að fjöldi manna hlustar á, þá er ekki von að vel fari. Vafalaust er mikill vilji hjá öllum vinstri flokkunum að laga þessa snurðu, sem komin er á þráðinn. Sennilega tekst þeim það a.m.k. um sinn, e.n þessir atburðir gætu haft þau áhrif að meiri jöfnuður komist á milli flokkanna og að ægivaldi Alþýðubandalags- ins linnti, en í því efni ræður að sjálfsögðu miklu manndómur Kristjáns og Björgvins — og meira en það. Þeirra pólitíska framtíð er í veði, ef þeir hafa þá áhuga á henni. í bókinni eru fjölmargar myndir og eru þær valdar í sem nánustum tengslum við efni hvers kafla. í kaflanum um bókmenntir er t.d. þessi mynd af Möðruvallabók sem dæmi um hvernig skinnbók frá miðöldum lítur út. en hún er talin hafa verið skrifuð um miðja 14. öld. Þriðja bindi Sögu Islands komið út Hið íslenzka bókmenntafélag hefur sent frá sér þriöja bindi Sögu íslands og er það að mestu helgað stjórnmálasögunni frá 1262 til miðrar 14. aldar er kristinn réttur Árna Þorlákssonar var lögfestur í Hólabiskupsdæmi. Ritið skiptist í fjóra meginþætti: Stjórnskipunarhugmyndir og stjórnarhættir til loka hámiðalda, Lögfesting konungsvaldsins, Frá goða kirkju til biskupakirkju og Saga bókmenntanna. Ritstjóri Sögu íslands er Sigurður Líndal. Stjórnskipunarhugmyndir og stjórnarhættir til loka hámiðalda eftir Sigurð Lfndal. Þar er gerð stuttlega grein fyrir þróun stjórnarhátta og stjórn- skipunarhugmynda í Evrópu fram til 1300 og leitazt við að rekja tengsl þeirra við þróun íslenzks þjóðfélags. Auk þess er gerð tilraun til að skýra nokkur grundvallarhugtök, sem máli skipta svo sem: lénsskipulag, aðall, lögstéttir og nokkur fleiri. Annar þáttur ritsins nefnist Lögfesting konungsvalds og er hann eftir Björn Þorsteinsson breytingum, sem verða á skipan kirkjunnar á síðari hluta 13. aldar og í byrjun hinnar 14. í upphafi tímabilsins hafði kirkj- an verið hluti hins veraldlega þjóðfélags og að miklu leyti undir stjórn veraldarhöfðingja (goðanna), en í lok þess var hún orðin sjálfstæð stofnun með forræði fyrir eignum sínum, eigið stjórnsýslu- og dómskerfi undir yfirstjórn biskupa. Þess- ari þróun fylgdu mikil átök, einkúm um yfirráð yfir kirkju- stöðunum, og er ýtarlega greint frá þeim. Höfundar efnis í Sögu íslands eru« Sigurður Líndal, Björn Þorsteinsson, Magnús Stefánsson og Jónas Kristjánsson. og Sigurð Líndal. Þar er greint frá stjórnarháttum norska ríkisins, gerð grein fyrir Gamla sáttmála 1262—64, endurskoðun löggjafar 1271—81 og síðan lýst stjórnskipan landsins. Loks eru raktar deilur íslendinga við norska konungsvaldið síðast á 13. og í upphafi 14. aldar. Um 1320 er látið staðar numið við atburðasögu, enda er þá komin festa á þá stjórnskipun og stjórnarhætti, sem síðan stóðu margar aldir eins og fyrr sagði. Loks er lýst árferði. Þriðji þátturinn nefnist Frá goðakirkju til biskupskirkju og er eftir Magnús Stefánsson, en Sigurður Líndal hefur fært hann í íslenzkan búning. Þar er ýtarlega lýst þeim gagngeru Fjórði kaflinn er Saga bókmenntanna eftir Jónas Kristjánsson. Þar er fjallað um Heilagramannasögur. íslcndingasögur og fslcndingaþætti, Langmestu rúmi er varið til að gera grein fyrir íslendingasögunum, en talið er, að flestar þær merkustu séu einmitt ritaðar á þessu tímabili. Ekki er fjallað um atvinnu- vegi landsmanna í þessu bindi, en þeim verða hins vegar gerð rækileg skil í hinu næsta. í bindinu eru fjölmargar myndir þar af nokkrar í litum og leitazt við að láta þær falla sem bezt að efninu. Ennfremur eru nokkur skipurit efninu til skýringar.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.