Morgunblaðið - 06.03.1979, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. MARZ 1979
11
Hér er kortinu brugðið yfir kort National Geographic Magazine af hafsbotninum á heimskautasvæðinu, en
sú mynd sem þannig fæst varpar ljósi á þær aðstæður, sem stutt gætu landgrunnskröfur íslendinga.
skuli skiptalínu milli íslands og
Jan Mayen.
Knut Frydenlund utanríkis-
ráðherra áréttaði það nýlega í
erindi sem hann flutti í Bodö, að
norska stjórnin teldi sig hafa
rétt til útfærslu við Jan Mayen.
Þessi yfirlýsing kallaði á harka-
leg viðbrögð Lúðvíks Jóseps-
sonar formanns Alþýðubanda-
lagsins, sem er einn íslenzku
stjórnarflokkanna. Hann sagði
að krafa Norðmanna væri fárán-
leg. Norðmenn gætu í mesta lagi
fengið 12 mílna landhelgi ef nýr
hafréttarsáttmáli heimilaði það.
Þar að auki — og hér kemur
greinilega aðalröksemdin — að
Jan Mayen hefði engan rétt til
efnahagslögsögu eða land-
grunns, því að á eynni væri ekki
um að ræða skipulegt samfélag,
sem byggði afkomu sína á eigin
atvinnulífi.
Benedikt Gröndal utanríkis-
ráðherra virðist á gagnstæðri
skoðun. Hann hefur vísað til
þess uppkasts að nýjum haf-
réttarsáttmála, sem nú er til
umræðu, og sagt að ef uppkastið
eigi ekki eftir að breytast hafi
Norðmenn rétt til útfærslu í 200
mílur við Jan Mayen. Vegna
þessarar yfirlýsingar og annarra
álíka, sem skilja má á þann veg
að Benedikt Gröndal telji málið
fyrirfram tapað hefur hann sætt
harðri gagnrýni utan Alþingis
og innan.
Vandamálið í sambandi við
Jan Mayen er í stuttu máli þetta:
Er Jan Mayen klettur, skerja-
klasi á þorð við Rockall
norðvestur af Skotlandi eða
eyja?. I 121. grein draga að
hafréttarsáttmálanum er stutt-
lega fjallað um slík vafaatriði í
þrennu lagi. Fyrst eru eyjar
skilgreindar á þessa leið: Eyja er
landsvæði, sem myndazt hefur á
náttúrulegan hátt, er umlukið
legi og er fyrir ofan sjávarborð á
háflæði.
I öðru lagi segir að varðandi
lögsögu (þar sem strandríki
hefur óskoraðan yfirráðarétt)
200 mílna efnahagslögsögu (þar
sem strandríkið ræður yfir
auðlindum í sjónum, á hafsbotni
og undir yfirborði hafsbotnsins,
en þar sem skipaferðir skulu
vera óheftar) og á umdeildum
svæðum (eins og í Barentshafi
þar sem hagsmunir Norðmanna
og Sovétmanna rekast á) skuli
gildandi sáttmáli skera úr um öll
þessi vafaatriði á meðan lausna
sé leitað. Með tilliti til þessa
sáttmála (frá 1958) halda
Norðmenn því fram að í
Barentshafi skuli skiptalína ráð-
ast af miðlínureglunni, það er að
jafnlangt skuli til stranda
beggja ríkjanna frá skiptalínu.
I þriðja lagi gerir nýr haf-
réttarsáttmáli ráð fyrir því að
klettur, þar sem menn geta ekki
haft fasta búsetu og þar sem
ekki er hægt að halda uppi
atvinnu, skuli ekki hafa eigin
efnahagslögsögu eða eigið land-
grunn.
Jan Mayen — er eyja
Lögum samkvæmt hafa Norð-
menn haft óskoraðan yfirráða-
rétt á Jan Mayen frá 27. febrúar
1930. Eyjan er 54 kílómetrar að
lengd og 15 kílómetrar þar sem
breiðast er, og er 350
ferkílómetrar að flatarmáli.
Eyjan er því varla klettur í
landfræðilegum skilningi.
I varðstöðvum á eynni búa nú
milli 20 og 30 Norðmenn að
staðaldri. Þeir fá alla lífsbjörg
sína frá Noregi, en enginn getur
með vissu sagt hvernig háttar til
með Jan Mayen eftir svo sem tíu
ár. Það má vel hugsa sér að á
eynni verði byggð fiskihöfn og að
þar hafi nokkur hundruð manns
fasta búsetu.
Ef olía og gas finnast á land-
grunninu, sem ekki er ósennilegt
að verði, mundu ýmis mannvirki
verða reist á Jan Mayen. Með
öðrum orðum, — á eynni yrði
sjálfstætt athafnalíf.
Af þessu að dæma getur vart
leikið vafi á því að líta ber á Jan
Mayen sem eyju, og það verður
að teljast mjög ólíklegt að for-
sendur þeirrar skoðunar breytist
á hafréttarráðstefnunni sem
kemur saman í Genf í
marz-mánuði, enda eiga langtum
voldugri þjóðir en Norðmenn og
Islendingar hagsmuna að gæta í
þessu sambandi og krefjast
efnahagslögsögu fyrir eyjar á
miðum sínum.
Sérstakar ástæður
Þó hafa íslendingar líklega
ekki tapað málinu alveg enn sem
komið er. Þar koma til önnur
ákvæði hafréttarsáttmálans. En
eins og fyrr segir verða Is-
lendingar fyrst að viðurkenna
rétt Norðmanna til útfærslu 200
mílnanna þannig að unnt sé að
hefja viðræður um skiptalínu
milli Jan Mayen og íslands.
Vandinn er í því fólginn að
fjarlægðin milli þessara eyja er
ekki 400 mílur. 200 mílna línurn-
ar ganga á víxl og þannig
myndast umdeilt svæði sem er
um 25 þúsund ferkílómetrar að
flatarmáli. (I Barentshafi er
umdeilda svæðið 155
ferkílómetrar.) Flatarmál efna-
hagslögsögunnar umhverfis
eyna er á stærð við norska
meginlandið.
Aðilar málsins verða að koma
sér saman um málamiðlunar-
lausn. Það hafa Norðmenn óbent
gefið í skyn með því að lýsa því
yfir í sambandi við Barents-
hafið, að vilji sé fyrir mála-
miðlunarlausn í hliðstæðu
skiptalínumáli gagnvart Sovét-
mönnum.
A hafréttarráðstefnunni gætir
vaxandi stuðnings við ákvæði
sem stangast á við ákvæði
Genfar-sáttmálans frá 1958. Nú
er minni áherzla en áður lögð á
miðlínuregluna. Aukin samstaða
er um að koma inn í textann
tilvísun til sanngirnissjónar-
miða, sem lögð verði til grund-
vallar þegar draga skuli línu
milli efnahagslögsögu tveggja
ríkja svo og landgrunns.
A hafréttarráðstefnunni hafa
Norðmenn stutt tillögu Kanada-
manna, sem felur í sér að
miðlínuregla skuli vera megin-
regla, en að gera skuli ráð fyrir
frávikum fra henni ef sá til-
gangur að ná sanngjarnri lausn
krefst þess, með öðrum orðum
sérstakar ástæður.
Íslenzka landgrunniö
I umræðum Islendinga um Jan
Mayen er því haldið fram að
sérstakt landgrunn tilheyri
eynni ekki, heldur sé land-
grunnið við Jan Mayen
framhald af íslenzka landgrunn-
inu til norðurs. Þessi rök-
stuðningur minnir á rökstuðning
Norðmanna fyrir því að í kring-
um Svalbarða sé ekkert sérstakt
landgrunn heldur sé Sval-
barða-grunnið framhald aí
norska landgrunninu, sem byrj'. í
Norðursjónum. *
í viðræðum íslendinga og
Norðmanna um Jan Mayen
hlýtur miðlínureglan aO verða
umræðugrundvöllur. Hér er eðli-
legt að Norðmenn vilji láta
sanngirnissjónarmið ráða. Is-
lendingar hafa yfir miklum
auðlindum að ráða, sem eru
fiskimiðin, en að baki kröfu
íslendinga um að verulegur hluti
ribrsku efnahagslögsögunnar við
Jan Mayen komi í þeirra hlut
liggja vonir um olíu- og gas-
fundi, sem rennt gætu nýjum
stoðum undir íslenzkt efnahags-
líf.
Á íslandi heyrist því oft
haldið fram að Norðmenn hafi
allt, orku fallvatna, skóga, olíu,
fiskimið og iðnað, en íslendingar
eigi ekkert nema fiskimiðin.
íslendingar eru heldur ekki
blindir fyrir því að það yrði þeim
sjálfum til hagsbóta ef Norð-
menn færðu sem fyrst út efna-
hagslögsögu sína við Jan Mayen.
Þannig kæmust mikilvægir fisk-
stofnar undir eftirlit
Norðmanna og það er betri
kostur en að allar þjóðir geti
gengið í þessa sömu fiskstofna
að vild.
Lausn á Jan Mayen- málinu,
þar sem sanngirnissjónarmið
yrðu lögð til grundvallar, muni
tæpast hafa þýðingu í sambandi
við skiptalínuna í Barentshafi. I
skiptalínuviðræðum við Sovét-
menn hefur ekki vantað rök-
stuðning á báða bóga, en
aðstæður eru þess eðlis að ekki
er unnt að jafna ágreininginn
öðru vísi en með pólitískri
ákvörðun.
í sambandi við Jan
Mayen-málið hefur norska
stjórnin kosið að fara í upphafi
þá leið að gera sér Ijósa grein
fyrir öllum raunverulegum vafa-
atriðum. Bráðlega munu íslenzk-
ir og norskir fiskifræðingar snúa
sér að því að áætla stærð fisk-
sto(na, uppruna þeirra og göngu-
leiðir, og að því búnu munu
stjórnvöld taka málið til
umræðu.. Með skoðanaskiptum
er ætlunin að setja málið í
stærra samhengi. Fyrir þessi tvö
aðildarríki Atlantshafsbanda-
lagsins hefur það úrslitaþýðingu
að unnt verði að afstýra því að í
odda ikerist.
Kaupmannahöfn
(Fashion week)
14—18 mars.
London
(Kvenfatasýning)
3. apríl
.ferda. .
kynning
Ferðakynning í Þórscafe
Benidorm
Benidorm
Ódýrar orlofsferöir
Seljum farseöla um allan heim á hag-
kvæmasta verði.
Ferðamiðstöðin
Aðalstræti 9 — Símar 11255 - 12940
Sunnudaginn 11. mars.
Dagskrá:
Feröakynning.
Feröabingó.
Tískusýning, Karonsamtökin.
Baldur Brjánsson, töfrabrögö.
Danssýning, Didda Sæmi.