Morgunblaðið - 06.03.1979, Blaðsíða 22

30
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. MARZ 1979
Endurrit ur dómabók Kjaradóms:
Verðbætur skulu reiknast samkvæmt
ákvæðum kjarasamnings BHM
KJARADÓMUR kvað upp síðast-
liðinn sunnudag dóm i máli
Bandalags háskólamanna gegn
f jármálaráðherra fyrir hönd
ríkissjóðs. Kjaradómurinn komst
að þeirri niðurstöðu, að þakið,
sem sett var með lögum nr.
103/1978, skyldi upphafið og
skyldu félagar í BHM fá frá og
með 1. janúar 1979 óskertar
vísitölubætur á laun. Hér fer á
eftir endurrit úr dómabók Kjara-
dóms, en þessi niðurstaða fékkst
með þremur atkvæðum, en tveir
dómarar skiluðu sératkvæði.
Tö'du þeir dóminn ekki bæran að
f jalla um þetta mál.
„Árið 1979, sunnudaginn 4. mars
var Kjaradómur settur að Rauðar-
árstíg 31 í Reykjavík og haldinn af
Benedikt Blöndal, Jóni Finnssyni,
Jóni Sigurðssyni, Jóni Rögnvalds-
syni og Jóni G. Tómassyni.
Fyrir var tekið:
Kjaradómsmálið nr, 1/1979:
Bandalag háskólamanna gegn
fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs
og í því kveðinn upp svohljóð-
andi
dómur:
I.
Hinn 13. desember 1978 krafðist
sóknaraðili máls, Bandalag
háskólamanna, endurskoðunar
aðalkjarasamnings síns við
varnaraðila, fjármálaráðherra f.h.
ríkissjóðs, sbr. dóm Kjaradóm 18.
nóvember 1977.
Krafan var gerð með vísan til 2.
mgr. 7. gr. laga nr. 46/1973 og
greinar 11.1.1. í framangreindum
aðalkjarasamningi.
Eftir að ríkissáttasemjari hafði
árangurslaust leitað sátta gekk
málið til Kjaradóms 11. janúar
1979. Aðilar hafa tvívegis óskað
frests á dómsuppsögn, samtals í
þrjár vikur.
Fyrir Kjaradómi hafa talsmenn
aðila rökstutt kröfur sínar og lagt
fram gögn, en málið var dómtekið
eftir munnlegan málflutning og
árangurslausa sáttatilraun 23.
febrúar 1979. Krafa um frávísun
máls var ekki gerð.
Sóknaraðili gerir dómkröfu í
formi þriggja launataflna frá 1.
september og 1. desember 1978 og
1. mars 1979, er fela í sér, að
greiddar verði fullar verðbætur í
samræmi við ákvæði gildandi
kjarasamnings, frá 1. september
og 1. desember 1978 og 1. mars
1979. Þó er í kröfugerðinni tekið
tillit til niðurgreiðslna, sbr. 1. gr.
laga nr. 103/1978 um tímabundnar
ráðstafanir til viðnáms gegn verð-
bólgu.
Varnaraðili gerir þá kröfu, að
hann verði sý.knaður af öllum
kröfum sóknaraðila er varða
hækkun á launum frá því sem
ákveðið var með bráðabirgðalög-
um um kjaramál nr. 96 frá 8. sept.
1978, sbr. lög nr. 121 30. desember
1978, sbr. og lög um tímabundnar
ráðstafanir til viðnáms gegn verð-
bólgu nr. 103 30. nóvember 1978.
II.
Hinn 8. september 1978 voru
sett bráðabirgðalög um kjaramál
nr. 96/1978. Lög þessi voru sam-
þykkt af Alþingi og staðfest sem
lög nr. 121 30. desember 1978.
I 2. gr. laganna segir, að frá 1.
september 1978 skuli hámark
verðbóta á mánuði fyrir fulla
dagvinnu vera hið sama í krónu-
tölu og reiknast samkvæmt
ákvæðum almennra kjarasamn-
inga, sem gerðir voru á árinu 1977
og fyrstu fimm mánuði ársins
1978, á þau dagvinnulaun, sem
voru 200.000 krónur á mánuði
miðað við verðbótavísitölu þá, er
gilti 1. desember 1977 til 28.
febrúar 1978, sbr. þó 3. gr. Þá segir
ennfremur í 2. gr., að hámark
verðbóta skuli breytast með
áfangahækkunum Jauna frá því í
desember 1977 og loks er heimilað
að setja með reglugerð nánari
ákvæði um framkvæmd greinar-
innar, þar með hvað telja skuli
laun fyrir fulla dagvinnu, m.a.
samkvæmt kjarasamningum sjó-
manna.
í 3. gr. laganna segir svo: „Frá 1.
desember 1978 og þar til um annað
hefur verið samið skulu grunnlaun
og tilhögun verðbóta á laun hald-'
ast óbreytt eins og ákveðið er frá
1. september 1978 samkvæmt
almennum kjarasamningum, sem
gerðir voru á árinu 1977 og á
fyrstu fimm mánuðum 1978 voru
sett lög um tímabundnar ráð-
stafanir til viðnáms gegn verð-
bólgu nr. 103/1978.
í 1. gr laganna er ríkisstjórninni
veitt heimild til að auka niður-
greiðslu vöruverðs frá því sem var
í nóvember 1978, sem svarar 3% af
verðbótavísitölu þeirri, sem gilti
fram á 1. desember 1978. í 2. gr
laganna segir, að ríkisstjórnin
muni beita sér fyrir lagasetningu
til lækkunar skatta og gjalda á
lágtekjufólki, sem metnar séu sem
2% af verðbótavísitölu þeirri, sem
gilti fram á 1. desember 1978.
Þriðja grein kveður svo á, að
ríkisstjórnin muni beita sér fyrir
aðgerðum og lagasetningu til
ýmissa félagslegra umbóta, sem
metnar séu til kjarabóta sem 3%
af framangreindri verðbótavísi-
tölu.
Fjórða grein laga nr. 103/1978
er svohljóðandi: „Á tímabilinu 1.
desember 1978 til 28. febrúar 1979
skal greiða verðbætur á laun
samkvæmt verðbótavísitölu 151
stig, sbr. þó ákvæði 2. gr. laga nr.
96/1978 um kjaramál.
Frá 1. mars 1979 skal greiða
verðbætur á laun samkvæmt verð-
bótavísitölu 151 stig, að viðbættri
þeirri stagatölu, er verðbótavísi-
tala reiknuð samkvæmt ákvæðum
kjarasamninga hækkar frá 1.
desember 1978 til 1. mars 1979,
sbr. þó ákvæði I. kafla laga nr.
96/1978 um kjaramál."
Hinn 28. nóvember sl. fóru fram
umræður á Alþingi um frumvarp
til laga um tímabundnar ráð-
stafanir til viðnáms gegn verð-
bólgu. Við umræður þessar mælti
forsætisráðherra meðal annars á
þessa leið: „Hitt er rétt, að höfuð-
greinin í þessu frv. er auðvitað 4.
gr., þar sem því er slegið föstu
eftir hvaða verðbótavísitölu eigi að
greiða laun á tilteknu tímabili". Þá
tekur forsætisráðherra fram, að
greinina eigi að skilja þannig að
engum sé skylt að greiða hærri
verðbætur á þessu tímabili en í
greininni segir. Tilvitnunin til 2.
gr. í kjaralögunum eigi að sjálf-
sögðu við það, að þakið (þ.e.
ákvæði um hámark verðbóta) eigi
að gilda áfram. Hinsvegar sé
heimilt hér eftir að semja um
hærri vísitölu og hærri grunnlaun.
Það standi í 3. gr. laga um kjara-
mál. Forsætisráðherra ítrekaði, að
engum væri skylt að greiða hærri
vísitölu á því tímabili sem í 4. gr.
segir, en ekkert bann sé við því, að
samið sé um hærri vísitölu eða
hærri laun á þessu tímabili.
Af orðalagi 3. gr. laga nr.
121/1978, greinargerð með lögun-
um og framangreindum
skýringum forsætisráðherra er
ljóst, að frá 1. desember 1978 er
aðilum vinnumarkaðarins heimilt
að semja um hærri verðbætur og
önnur grunnlaun. Af þessu leiðir,
að frá sama tíma er launþegum
heimilt að neyta þeirra úrræða,
sem lög og samningar veita þeim
til þess að ná fram kjarabótum, ef
samningar takast ekki við vinnu-
veitendur.
Sóknaraðili máls þessa hefur
takmarkaðan samningsrétt en
ekki verkfallsrétt og getur ekki
beitt þeim úrræðum, sem aðrir
launþegar hafa til þess að knýja
fram kjarasamninga.
Það ep- hlutverk Kjaradóms að
leysa úr ágreiningi sóknar- og
varnaraðila, og kemur Kjara-
dómur að þessu leyti í stað þeirra
úrræða, sem beitt er á hinum
frjálsa vinnumarkaði.
Eins og málflutningi varnar-
aðila hefur verið háttað fyrir
Kjaradómi, verður að telja, að
hann hafi fallist á, að Kjaradómur
kveði upp efnisúrskurð í málinu
um ágreining aðila. Með vísan til
3. gr. laga nr. 121/1978 um kjara-
mál og þess sem að framan er
rakið um hámarksákvæði verðbóta
og vísitölubindingu, verur ekki
talið að ákvæði laga standi því í
vegi, að Kjaradómur kveði upp
efnisúrskurð í málinu, ef aðilar
eru sammála um það.
Af framangreindum ástæðum
kemur ekki til úrskurðar, hvort
Kjaradómur sé bær að dæma í
máli sem þessu gegn mótmælum
annars málsaðila.
Með 2. mgr. 7. gr. laga nr.
46/1973 er malsaðilum ákveðinn
réttur til að krefjast endurskoðun-
ar aðalkjarasamnings án uppsagn-
ar, er almennar og verulegar
kaupbreytingar verða á samnings-
tímabili. I málsgreininni er því svo
nánar lýst hversu fara skuli með
endurskoðunina. Samkvæmt
orðum laganna er réttur til endur-
skoðunar við þá bundinn að
almennar og verulegar
kaupbreytingar hafi orðið.
I aðalkjarasamningi aðila er
aukið við heimildir til að krefjast
endurskoðunar með eftirfarandi
ákvæði 11.1.1.: „Verði röskun á
umsaminni vísitölutryggingu
launa frá því sem þessi samningur
gerir ráð fyrir getur hvor aðili um
sig krafist endurskoðunar á
kaupliðum samningsins og skal þá
fara með málið skv. ákvæðum 2.
mgr. 7. gr. laga nr. 46/1973“.
Um þetta samningsákvæði var
ekki ágreiningur, er aðalkjara-
samningsmálið gekk til Kjara-
dóms. Ákvæði sama efnis hafði þá
verið tekið í aðalkjarasamning
varnaraðila við Bandalag starfs-
manna ríkis og bæja, en áður
höfðu verið í samningum ákvæði
er gengu í svipaða átt. Þetta
samningsákvæði verður að skilja
svo, að það veiti sjálfstæða
heimild til að krefjast endur-
skoðunar á kaupliðum aðalkjara-
samnings, án þess að skilyrðum 2.
mgr. 7. gr. laga nr. 46/1973 um
almennar og verulegar kaupbreyt-
ingar þurfi að vera fullnægt. Þessi
endurskoðun skal fara að hætti
endurskoðunar skv. 2. mgr. 7. gr.
laga nr. 46/1973 og á málið undir
Kjaradóm, ef samningar takast
ekki.
Þeirri vísitölutryggingu launa,
sem fólst í aðalkjarasamningi
aðila, hefur verið raskað. Leiðir
það til þess eins og málum er
háttað, að sóknaraðila er nú
heimilt að krefjast endurskoðunar
kaupliða aðalkjarasamnings.
III.
Kröfugerð sóknaraðila um fullar
verðbætur á laun er reist á því, að
þrátt fyrir ákvæði laga nr.
121/1978 hafi mörgum hópum
launþega verið greiddar* fullar
verðbætur á laun, sem eru yfir
hámarki skv. 2. gr. Þetta hafi
ýmist verið gert með samningi,
einhliða samþykkt borgarstjórnar
Reykjavíkur, sem meta megi til
samnings, eða með því móti, að
verðbætur hafi verið reiknaðar á
hluta dagvinnulauna. Þegar
heildardagvinnulaun eru samsett
úr grunntaxta og álögum. Máli
sínu til sönnunar tilfærir sóknar-
aðili ýmis dæmi, og varða þau
launagreiðslur til starfsmanna
ísal, laun borgarstarfsmanna,
laun lækna á Borgarspítala svo og
laun ýmissa hópa innan Alþýðu-
sambands íslands og Farmanna-
og fiskimannasambands íslands
m.a. iðnaðarmanna, vélstjóra og
yfirmanna á skipum. Heldur
sóknaraðili því fram, að óeðlilegur
launamunur hafi myndast milli
launþega, sem höfðu sambærileg
dagvinnulaun fyrir setningu laga
nr. 121/1978. Valdi þetta óþolandi
misrétti.
Varnaraðili telur, að þrátt fyrir
að greiddar hafi verið fullar
verðbætur á laun yfir hámarki
skv. 2. gr. laga nr. 121/1978, geti
þær kaupbreytingar hvorki talist
almennar né verulegar í skilningi
2. mgr. 7. gr. laga nr. 46/1973 og
því séu skilyrði til breytinga á
samningi ekki fyrir hendi. Varnar-
aðili bendir á, að í rauninni sé
aðeins vitað um tvo hópa, sem
vísitöluþaki hafi verið létt af, þ.e.
starfsmenn Isal og Reykjavíkur-
borgar. Af starfshópum, sem búi
við skerta vísitölu, nefnij^ varnar-
aðili starfsmenn samvinnufélaga,
verkfræðinga og tæknifræðinga á
stofum, lyfjafræðinga á almennum
markaði, ríkisstarfsmenn innan
BSRB, bankamenn, starfsmenn
sveitarfélaga og starfsmenn ríkis-
verksmiðja. Fram kemur hjá
varnaraðila að það hafi sætt gagn-
rýni, að form launataxta hafi
veruleg áhrif á verðbótagreiðslur
til launþega, þ.e. að verðbóta-
greiðslur verði þeim mun hærri
sem álagsgreiðslur séu meiri hluti
af launum starfsmanns. I þessu
sambandi bendir varnaraðili á, að
hjá opinberum starfsmönnum sé
töluvert um álagsgreiðslur, sem
leiddar séu af dagvinnutöxtum.
Nefnir hann m.a. vaktaálag, bak-
vaktaálag og ýmsar álagsgreiðslur
kennara. Þessum álagsgreiðslum
megi mörgum jafna til álags-
greiðslna iðnaðarmanna.
IV.
Ljóst er, að samningsheimild 3.
gr. laga nr. 121/1978 hefur verið
nýtt, meðal annars gagnvart
starfsmönnum Reykjavíkur-
borgar, sem fyrir lagasetninguna
bjuggu við sams konar launastiga
og ríkisstarfsmenn. Þá er og ljóst,
að ákvæði laga nr. 121/1978 gefa
færi á þeirri túlkun að mismiklar
verðbætur séu greiddar eftir því
hvernig dagvinnulaun eru skil-
greind, þótt endanlega hafi þau
verið jafnhá í krónum. í 1. mgr. 2.
gr. er fjallað um „hámark verðbóta
á mánuði fyrir fulla dagvinnu" án
þess að nánar sé skilgreint hvað
átt sé við með „fullri dagvinnu" í
þessu sambandi. í 3. mgr. 2. gr.
segir, að setja megi með reglugerð
nánari ákvæði um framkvæmd
þessarar greinar, þar með hvað
skuli telja laun fyrir fulla dag-
vinnu, m.a. samkvæmt kjara-
samningum sjómanna. Slík reglu-
gerð hefur ekki verið sett.
Á árinu 1974 voru sett bráða-
birgðalög nr. 88/1974 um launa-
jöfnunarbætur o.fl., sem eru hlið-
stæð þeirri löggjöf sem hér um
ræðir. I 2. gr. laganna segir m.a.:
„Þess skal gætt, þegar metin er
hæð kauptaxta fyrir reglulega
dagvinnu, sem ákveðinn er með
álagi á annan lægri taxta, eða sem
hlutfall af hærri taxta, að jafnan
sé miðað við hinn endanlega taxta,
en ekki þann grunn, sem hann er á
reistur." Við þessa lagasetningu
þótti nauðsynlegt vegna hinna
margvíslegu launakerfa, sem beitt
er á vinnumarkaði, að tryggja að
skerðing verðlagsbóta kæmi sem
jafnast niður og forðast, að mis-
munandi túlkun á hugtakinu dag-
vinnulaun ylli því, að mismiklar
verðbætur kæmu á jafnhá laun
fyrir fulla dagvinnu. Þessa var
ekki gætt við setningu laga nr.
121/1978, sbr. bráðabirgðalög nr.
96/1978. Hefur það haft í för með
sér verulega röskun á launum
félaga í Bandalagi háskólamanna
miðað við þá, sem höfðu sambæri-
leg laun en öðruvísi launakerfi
fyrir setningu laganna.
Ekki verður fallist á það með
varnaraðila, að álagsgreiðslum á
laun félaga í Bandalagi háskóla-
manna verði almennt jafnað til
álagsgreiðslna iðnaðarmanna.
Með vísan til þess, sem að
framan greinir, og þar sem fallast
verður á það með sóknaraðila að
laun félagsmanna í Bandalagi
háskólamanna hafi verið skert
umfram laun annarra launþega
með sambærileg laun, ber að taka
kröfu hans til greina þannig að
fullar verðbætur séu greiddar á
laun frá 1. janúar 1979 skv. ákvæð-
um aðalkjarasamnings, að öðru
leyti en því sem leiðir af ákvæðum
1.—3. gr. laga nr. 103/1978.
Dómsorð
Frá 1. janúar 1979 skulu verð-
bætur á laun ríkisstarfsmanna í
Bandalagi háskólamanna reiknast
skv. gr. 1.3.2. í aðalkjarasamningi
aðila án annarrar skerðingar en
leiðir af 1.—3. gr. laga nr.
103/1078.
Benedikt Blöndal
Jón Finnsson
Jón Rögnvaldsson
Sératkvæði Jóns Sigurðssonar
og Jóns G. Tómassonar
Sóknaraðilöi gerir kröfu um, að
ríkisstarfsmönnum innan Banda-
lags háskólamanna verði dæmdar
breyttar launatöflur frá 1. septem-
ber 1978, 1. desember 1978 og 1.
mars 1979. Um endurskoðunarrétt
vísar sóknaraðili til 2. mgr. 7. gr.
laga nr. 46/1973 og til ákvæða gr.
11.1.1. í gildandi kjarasamningi.
I greinargerð segir sóknaraðili,
að í kröfugerðinni felist „krafa um
að greiddar verði fullar verðbætur
í samræmi við ákvæði gildandi
kjarasamninga frá 1. september
1978 eða grunnlaun hækkuð sem
nemur skerðingu verðbóta 01.09.78
og 01.12.78“.
Takmörkun sú á verðbótum, sem
sóknaraðili vísar til, á sér annars
vegar stoð í bráðabirgðalögum um
kjaramál nr. 96.8. september 1978,
sem staðfest voru sem lög nr. 121
30. desember 1978 og hins vegar í
lögum um tímabundnar ráðstafan-
ir til viðnáms gegn verðbólgu nr.
103 30. nóvember 1978.
I síðarnefndu lögunum eru verð-
bótagreiðslur á laun ákveðnar
lægri en orðið hefði samkvæmt
útreikningum á verðbótavísitölu
og er vísað í lagagreinum til
ráðstafana ríkisstjórnarinnar á
sviði skattamála og félagsmála, er
koma skuli í stað hluta verðbóta á
laun. Ákvæði þessi eru ekki und-
anþæg.
I lögum nr. 121/1978, sbr. lög nr.
96/1978, er sett hámark fyrir
greiðslu verðbóta á laun miðað við
ákveðið mark dagvinnulauna og
segir síðan, að sú tilhögun skuli
haldast óbreytt „þar til um annað
hefur verið samið". Samningar
milli aðila máls þessa um breytta
tilhögun verðbótagreiðslu hafa
ekki tekist.
Ætla verður, að með orðunum
„þar til um annað hefur verið
samið“ sé átt við eiginlega samn-
inga milli launafólks og atvinnu-
rekenda eða samtaka þeirra.
Ekki verður séð, að Kjaradómur
fremur en aðrir dómstólar geti að
svo vöxnu máli ákveðið mönnum
hærri laun en lög nr. 103/1978 og
lög nr. 121/1978, sbr. lög nr.
96/1978 ákveða, enda hefur sókn-
araðili ekki borið brigður á stjórn-
skipulegt gildi laganna, en með
þeim er ákveðið hámark sett á
verðbætur en ekki einvörðungu
leiðbeinandi regla eða lágmarks-
réttur til verðbóta.
Þegar af þessari ástæðu ber að
sýkna varnaraðila af kröfugerð
sóknaraðila í máli þessu og kemur
því ekki til álita, hvort sóknaraðili
á réttmæta kröfu til endurskoðun-
ar samkvæmt upphafsákvæði 2.
mgr. 7. gr. laga nr. 46/1973 eða
ákvæða greinar 11.1.1. í aðalkjara-
samningi.
Jón Sigurðsson
Jón G. Tómasson.