Morgunblaðið - 25.03.1979, Page 8

40
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. MARZ 1979
„ Vörin“ íHvallátrum. Til hægri á myndinni hvolfir teinæringuriiw Egill, sem nú er
í vörslu Þjóðminjasafnsins.
Fyrri tíma vinnubrögð. Heyið flutt heim.
Rabbaö viö hjórtin í Hvallátrum
... „ sko, ég var alltaf hjá
Jóni, ég hef alltaf elt hanri’
Jón Daníelsson er mörgum
kunnur víða um land. Prétta-
menn hafa sótt eftir að heyra
skoðanir hans, og hann hefur
sagt þær af hógværð og lítillæti
og ótrúlegu víðsýni. Að minnsta
kosti sýnist það ótrúlegt hvað
maður, sem hefur alið allan sinn
aldur á lágri eyju úti á Breiða-
firði hefur víðan sjóndeildar-
hring; ef til vill eru hæstu salir
heimsins ekki bestu sjónarhól-
arnir.
Ég hef aldrei
átt foreldra
Á öðrum stað í blaðinu eru
raktar ættir Jóns og ævi og því
sleppt hér, en undirritaður fór
að rabba við þau hjón um Iaust
og fast. Þegar Jón hefur gert
grein fyrir uppruna sínum og
æsku, er spurt:
— Hvenær giftust þið?
— Við giftumst 1932 og fór-
um að hokra upp úr því.
— Jóhanna, segðu mér af
þínum fyrstu árum. Hverjir
voru foreldrarþínir?
— Mínir? Ég hef aldrei átt
foreldra. Nei, sko ég ólst upp hjá
alveg óviðkomandi og óskyldu
fólki á Skógarnesi á Snæfells-
nesi. Ég fæddist í Ólafsvík í
hungrinu þar um aldamótin,
þegar allir voru að deyja úr
sulti, en það er nú ekki að sjá að
ég hafi alveg drepist. En það var
nú svoleiðis þá að það var mikill
siður meðal þurrabúðarfplks,
sem kallað var, að húsmóðirin,
eða mamma barnanna, fór í
sveit með eitthvað af þeim og
það gerði mamma, hún fór með
mig í Skógarnes. Um haustið
vetraði snemma að, og Fróðár-
heiði var ekkert góð yfirferðar
þá, svo fóstri minn og mamma
sem urðu, tóku mig um vetur-
inn. Um vorið kom pabbi til að
biðja þau fyrir mig lengur, því
þau voru að fara til Ameríku.
— Hefur þú ekki haft spurnir
af þeim síðan?
— Pabbi var viljugur að
skrifa. hann skrifaði oft. En svo
fór ég til Ameríku 1965 og sá
mömmu mína en pabbi var
dáinn. Hún var hlaupandi og
sprellandi um allt. Þá var hún
níutíu og þriggja ára og svona
létt á sér, ég hafði ekkert við
henni.
— Svo ferð þú út í eyjar?
— Já, ég kynntist Áðalsteini
og fór með honum út í Hvallát-
ur. Við giftum okkur 1920 og
áttum þrjú börn, misstum eitt,
og hann dó svo 1923. Það var
ekki langur tími.
— Varst þú þa um kyrrt í
Látrum?
— Alla tíð, sko ég var alltaf
hjá Jóni, ég hef alltaf elt hann.
Honum væri
fjandans nær
að búa í Látrum
Nú tekur Jón við og segir frá,
að þau hafi verið vinnuhjú hjá
Ólafi í Hvallátrum meðan hann
bjó og flutt síðan með honum í
Skáleyjar. Síðan komu þau aftur
í Hvallátur tveim árum seinna
og hófu búskap á móti Valdimar
Ólafssyni og síðar öðrum.
Lengst af bjó þó Aðalsteinn,
sonur Jóhönnu af fyrra hjóna-
bandi, á móti þeim. „Hann, var
bátasmiður og hafði sínar smíð-
ar þarna. Við hjálpuðumst að
við jarðarnytjarnar og það er
auövitað honum mikið að þakka,
hvað okkar dvöl hefur orðið löng
þarna í Látrum, því að hann var
okkar hjálparhella með að lag-
færa það sem okkur tókst að
eyðileggja. Hans högu höndur
voru alltaf tilbúnar að laga.“
„Hann er af Sviðnaættinni,"
skaut Jóhanna inn í, „það er
greinilegt, hann er svo bráðlag-
inn strákurinn. Hann hefði klár-
að sig vel að því að saga sundur
bát og setja hann saman aftur.“
Hér er vísað til sögu af afa
Aðalsteins, sem þegar hann var
16 ára sagaði sundur bát afa
síns, sem bjó í Sviðnum, meðan
sá gamli las húslesturinn. Þann-
ig fékk hann fram vilja sinn um
að lengja bátinn, sem afinn
hafði þó verið mjög tregur til að
samþykkja, en með því skilyrði
þó að hann ynni verkið sjálfur.
— Daníel sonur okkar bjó
þarna líka í félagsbúi-með okkur
um tíma, heldur Jón áfram. Þá
horfði nú illa fyrir eyjunum og
höfðu flestir ótrú á að þessi
eyjabyggð héldist áfram og
yngra fólkið fór að hugsa sig um
að koma sér á öruggari stað.
Enda var þá varað við að styðja
mikið við búsetu í eyjunum.
— Hvað áttuð þið mörg börn?
— Samtals sex, sem lifðu.
— Svo ég sé nú viss um að
fara rétt með, er ekki Björg í
Kanada og Aðalsteinn
bryggjusmiður . .
— Jú, honum væri fjandans
nær að búa í Látrum, skaut
Jóhanna að.
— ... og Ólína býr í Flatey,
Daníel á Dröngum, María í
Garðabæ og Valdimar í Kópa-
vogi.
— Já, í löggunni. Haldiði að
það væri ekki nær að hann byggi
í Látrum, það langar hann sko
til. Hann hefur komið á hverju
ári til að hirða um hlunnindin
og Skúli sonur Aðalsteins, Valdi
til að hirða selinn. Við hefðum
ekki getað verið í Látrum síðan
Aðalsteinn fór, hefði Valdi ekki
hjálpað okkur.
Jón kemur með myndir af
barnabörnum og barnabarna-
börnum og segir: „Þau eru nú
orðin 25, svo að það hefur verið
ýmislegt hægt að gera í eyjum
annað en að framleiða óseljan-
legt dilkaket."
Ný von um
ábúð í Hval-
látrum
Síðustu vetur hafa hjónin í
Látrum verið hjá börnum sín-
um, en í eyjunni sinni á sumr-
um. Þau hafa hirt um hlunnind-
in, en hafa ekki bústofn. Þeim
finnst þess vegna að jörðin sé
komin í eyði og Jón segir:
— Það er nú von til þess að
Látur fari í ábúð aftur í vor. Það
eru tveir ungir menn að hugsa
um að hefja búsetu þar. Þeir
hugsa sér að setjast þar að og
hlynna að hlunnindum og hafa
nytjar af þeim. Það fer svo
auðvitað eftir því hvaða fyrir-
greiðsu þeir fá, hvernig þetta fer
hjá þeim. Ég get vel trúað að
búskapur í eyjum geti vel bless-
ast ef menn vilja taka upp að
einhverju leyti gamla búskapar-
formið.
Á ég þá ekki við að menn fari
að setjast í kulda og einangrun,
Hann Nonni í Látrum er orðinn 75
ára, trúi því hver sem vill, hann á
afmæli í dag og heldur upp á það og
tekur á móti þeim, sem vilja heimsækja
hann á heimili Maríu dóttur sinnar í
Hörpulundi 5 í Garðabæ. Við hlið hans
stendur Jóhanna og þau eru svo skotin
ennþá hvert í öðru, sagði María mér,
eftir fjörutíu og sjö ára hjónaband, að
unglingarnir gera varla betur.
„Mamma kom suður í haust,u sagði
María, „en pabbi er nýkominn að
vestan. Hún hefur verið eins og væng-
brotin æður, en nú kann hún sér ekki
læti.“
Þau eru ennþá svo skotin hvort í öðru.
N
Höfðingjar gistu gjarnan í Ilvallátrum, þar á meðal biskupinn
yfir íslandi. Jón sótti gesti sína og flutti þá aftur.