Morgunblaðið - 09.06.1979, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. JÚNI1979
Samtal við Elísabetu Waage
nýstúdent frá Menntaskólanum
við Hamrahlið, í Morgunblaðinu
þriðjudaginn 22. maí, gefur tilefni
til nokkurra skýringa og hugleið-
inga.
I ‘upphafi spjallsins er þess
getið, að Elísabet hafi hlotið „175
einingar sem er besti árangur
síðan nýtt áfangakerfi var tekiö
upp í skólanum".
Hætt er við að ýmsir er þetta
lesa skilji það þannig að þær 175
einingar sem Elísabet hlýtur séu
mælikvarði á gæði prófsins,
einhvers konar einkunn sem hún
fær. Það er að vísu rétt að
einingafjöldinn segir til um einn
þátt prófsins, sem sé það magn
námsefnis sem nemandinn hefur
gengið undir próf í, en hann segir
ekki neitt til um einkunnir nem-
andans í þessu námsefni.
Ég hef oft orðið þess var að
margir vita lítið sem ekkert um
áfangakerfi og mat á námsárangri
í því. Jafnvel gamlir nemendur
mínir, sem fyrir löngu eru komnir
gegnum skólakerfið með ágætum
árangri, hrista höfuðið og segjast
ekkert botna í þessum einingum,
A-um, B-um og C-um. Þetta er
ofur eðlilegt, áfangakerfið er nýtt
og hefur ekki verið kynnt að neinu
ráði. Því er ekki úr vegi nú þegar
stúdentsprófin standa sem hæst,
að gera örlítinn samanburð á
hefðbundnu stúdentsprófi og stúd-
entsprófi úr áfangakerfi.
Vonandi má gera ráð fyrir að
flestir viti að nafn áfangakerfisins
er komiö til vegna þess að þar er
námsefni menntaskólans skipt í
áfanga. Áfangi er námsefni einn-
ar greinar í eina önn (hálft
skólaár). I annarlok er þreytt próf
í þessu námsefni (eða gefin eink-
unn reist á öðru mati) og hlýtur
nemandinn þá ákveðinn eininga-
fjölda fyrir hvern áfanga. Eining-
arnar miðast við eðlilegan
kennslustundafjölda áfangans á
3) Einkunnir hafa síðustu ára-
tugi verið gefnar á tugakvarða, frá
0 til 10. nemandinn hlýtur tvær
einkunnir í hverri námsgrein,
önnur er kölluð námseinkunn eða
árseinkunn og er mat kennarans á
frammistöðu nemandans síðasta
ár hans í greininni. Hina fær
nemandinn fyrir frammistöðu
sí na á stúdentsprófinu sjálfu
(einstaka grein er þó tvískipt,
þannig að nemandinn fær tvær
árseinkunnir og tvær prófseink-
unnir í henni). Auk einkunna í
bóklegum greinum fær nemand-
inn venjulega einkunn fyrir leik-
fimi og aðra skólasókn. Tekið er
meðaltal allra þessarra einkunna
og er útkoman aðaleinkunn nem-
andans. Sá nemandi sem hæsta
aðaleinkunn hlýtur á prófinu er
kallaður dúx.
Stúdentsnám í
áfangakerfi
1) Námstími er breytilegur. Al-
gengast er að hann sé 4 ár eins og
Guðmundur
Amlaugs-
son rektor:
feril nemandans í skólanum. Ef
við sjáum einkunnirnar 8,0 og 7,5 í
einhverri grein hjá nemanda á
hefðbundnu stúdentsprófi, tjá þær
okkur að kennarinn hefur metið
vinnu nemandans síðasta vetur
hans í greininni og stöðu hans við
námslok á 8,0; eftir upprifjun
námsefnis í upplestrarleyfi hefur
nemandinn síðan þreytt próf og
hlotið einkunnina 7,5. I áfanga-
kerfi gæti einkunn nemandans í
sömu grein litið þannig út:
CCBBBA, og sýnir okkur þá að
þessi nemandi hefur lokið 6 áföng-
um í greininni, að hann hefur
komið illa undirbúinn eða ekki
lagt rækt við greinina í upphafi,
en sótt sig eftir því sem á námið
leið og er orðinn býsna góður um
það er lýkur.
í áfangakerfi er ekki skráð nein
meðaleinkunn (við höfum að vísu
stundum reiknað eins konar með-
aleinkunn til þess að geta svarað
erlendum háskólum er vilja fá að
raða sér í efstu sætin. I huga
mínum er enginn vafi á því að
þessu fólki er greiði gerður með
því að lofa því að læra hraðar og
læra meira, því líður betur í
skólanum og það kemur þroskaðra
út úr honum. Um þá sem eiga
erfitt um nám en reyna eins og
þeir geta gegnir svipuðu máli, þeir
fá meiri stuðning og aðstoð en
unnt er að veita í bekkjarkerfi og
ýmsir þeirra ná sér á strik. Þeir
sem eru áhugalitlir um námið eru
hins vegar vandamál í hvaða kerfi
sem er. En eftir að öldungadeildir
tóku til starfa er þeim enn minni
vorkunn en áður, þeir eiga að
hætta námi og leita fyrir sér á
öðrum sviðum og í öðru umhverfi,
þeir geta alltaf komið síðar í
skólann, ef áhuginn vaknar.
Þetta rabb spannst út af viðtali
við Elísabetu Waage. Hún lauk
stúdentsprófi sem var um þriðj-
ungi meira að vöxtum en hefð-
bundið stúdentspróf úr bekkjar-
Menntaskólinn við Hamrahlfð
Stúdentspróf, dúx-
ar og áf angakerfi
önninni. Sé námsgrein kennd fjór-
ar stundir á viku er áfanginn tvær
einingar, sé hún kennd sex stundir
er hann þrjár einingar.
Um leið og búið er að skipta
námsefni hverrar greinar í áfanga
verður óþarft að ætlast til þess að
allir nemendur í sama árgangi
leggi stund á sama nám á sama
tíma eins og gera verður í bekkj-
arkerfi. Þarna er komið að hluta
af því valfrelsi sem einkennir
áfangakerfið. Annað sem við þetta
vinnst er að námshraði nemenda
getur verið býsna breytilegur. Með
góðum námsárangri er hægt að
vinna sér rétt til hraðari yfirferð-
ar námsefnis, en einnig er komið
til móts við hina sem sækist
námið treglega með því að veita
þeim meiri kennslu og tekur
námið þá lengri tíma.
Ætli sé nú ekki rétt að láta
þennan inngang nægja en snúa sér
að lauslegum samanburði á stúd-
entsnámi og stúdentsprófi úr
bekkjarkerfi og áfangakerfi.
Stúdentsnám í
bekkjarkerfi:
1) Námstími er hinn sami fyrir
alla nemendur: 4 ár (raunar verð-
ur hann árinu lengri hjá þeim sem
falla einhverntíma á námsbraut-
inni, og eins eru til dæmi um það
að menn stytti tímann um eitt ár
með því að lesa bekk að sumri til,
en það hygg eg sé sjaldgæft).
2) Námsefni var hið sama fyrir
alla stúdenta fram til 1920 eða þar
um bil, þegar stærðfræðideild var
stofnuð. Síðan hafa fleiri deildir
bæst við, og er námsefni mismun-
andi eftir deildum eða sviðum eins
og þær eru einnig kallaðar. Magn
námsefnis er þó talið hið sama
hvaða svið eða deild sem valin er
og samsvarar 132 einingum í
áfangakerfi.
í bekkjarkerfi. En þeir nemendur
sem ná góðum námsárangri vinna
sér þar með tækifæri til að hraða
námi sínu og nokkur hluti nem-
enda lýkur náminu á 3'á eða 3
árum. Áfangakerfið er einnig
sveigjanlegt í hina áttina: nem-
andi sem er seinvirkur eða vill
fara sér hægt á þess kost að vera
lengur að en 4 ár. Fræðilegur
möguleiki er á því að lengja námið
í 5'/2 ár án þess að faila nokkru
sinni, þótt enginn hafi hagnýtt sér
hann enn sem komið er.
2) Námsefni: lágmarksefni til
stúdentsprófs er hið sama og í
bekkjakerfi: 132 einingar. Nem-
endur geta valið milli deilda eða
sviða á sama hátt og í bekkjakerfi,
en jafnframt hafa þeir möguleika
á að velja í frjálsu vali 22—27
einingar eftir því hvaða svið þeir
hafa valið. Þetta frjálsa val geta
menn nýtt til að glíma við nýjar
námsgreinar eða til að sökkva sér
dýpra í þær sem þeir hafa þegar
numið. Þær 22—27 einingar sem
eg nefndi eru miðaðar við lág-
marksefni til stúdentsprófs, en
ýmsir nota valfrelsið til að auka
við námsmagnið og ljúka þá
stundum prófi á tveimur sviðum
samtímis. Þetta gerði Elísabet
Waage, sem eg nefndi hér í
upphafi, hún lauk 175 einingum og
þar með er hennar stúdentspróf
um þriðjungi meira en venjulegt
hefðbundið stúdentspróf.
Ýmsir duglegir nemendur nota
sveigjanleika áfangakerfisins til
að stytta námstíma sinn. Til þess
að gefa hugmynd um hve algengt
þetta er skulu hér raktar tölur frá
tveimur stúdentsprófum hér i
skólanum, völdum af handahófi.
Einungis eru taldir þeir nemendur
er höfðu stundað allt sitt mennta-
skólanám í skólanum (nokkuð er
algengt að nemendur komi hingað
úr öðrum framhaldsskólum og fái
fyrra nám sitt metið, eins og síðar
verður vikið að). Af 182 nemend-
um höfðu 110 hefðbundinn náms-
tíma, 4 ár. 57 höfðu styttri náms-
tíma, þar af höfðu 38 lokið náminu
á 3 árum. En 15 höfðu lengri
námstíma að baki en 4 ár.
3) Einkunnir: í áfangakerfi er
notaður grófari kvarði en tuga-
kvarðinn og einkunnir eru gefnar í
bókstöfum. Merking stafanna er
sem hér segir:
A: Nemandinn hefur staðist kröf-
ur skólans með mjög góðum
árangri og þar með unnið sér
rétt til hraðferðar næsta
áfanga í greininni.
B: Nemandinn hefur staðist kröf-
ur skólans með góðum árangri
og má halda áfram á næsta
áfanga í greininni.
C: Nemandinn hefur staðist kröf-
ur skólans og má halda áfram
á næsta áfanga í greininni, en
er hvattur til að leggja meiri
rækt við greinina.
D: Nemandinn hefur staðist lág-
markskröfur en hlýtur ekki
einingar fyrir áfangann. Þessi
einkunn er aðeins gefin í
síðasta áfanga skyldugreinar á
sviði.
E: Nemandinn hefur ekki staðist
kröfur skólans.
Einnist sést stundum á skírtein-
um frá okkur bókstafurinn M sem
stendur ekki fyrir neina sérstaka
einkunn, heldur er notaður um
nám í öðrum skóla sem er metið
til eininga hér.
Af þessu sést að einkunnir í
afangakerfi eru þegar að ytra
útliti mjög frábrugðnar þeim
einkunnum sem flestir eru vanast-
ir. En þær eru einnig frábrugðnar
einkunnum í bekkjarkerfi að því
leyti að þær eru gefnar áfanga
fyrir áfanga og spegla því náms-
vita hvar nemandinn sé í röðinni í
sínum árgangi).
Þessi samanburður gefur mönn-
um vonandi svolitla hugmynd um
hvað er líkt og hvað ólíkt með
áfangakerfi og bekkjakerfi.
Þegar Ólafur Kárason ljósvík-
ingur var að basla við að kenna
börnum, varð á vegi hans ungur
nemandi — hét hann ekki Sveinn í
Bervík? — sem vann á eðlilegan
hátt, án erfiðismuna og yfirlegu.
Við sem höfum fengist við að
kenna ungu fólki könnumst áreið-
anlega öll við fólkið frá Bervík,
fólk sem vinnur eðlilega og virðist
ekki þurfa að erfiða né liggja lengi
yfir hlutunum. Þetta áreynslu-
leysi er að einhverju leyti blekk-
ing, enginn kemst til þroska án
þess að reyna á sig. En þetta fólk
hefur tamið sér rétt vinnubrögð og
það hefur ánægju af náminu, því
sækist það svo vel. Aðalhvatinn að
áfangakerfinu var sá að bekkjar-
kerfið gerði ekki nógu vel við þetta
fólk — og heldur ekki við þá sem
eiga örðugt með nám. Námskröfur
í bekk miðast við einhver hugsað-
an miðlungsmann, þeir sem eru
lakari eiga erfitt um að fylgjast
með, þeir bestu láta sér leiðast eða
dunda við að læra allt námsefnið
sem allra nákvæmast og hætta þá
stundum alveg að gera greinar-
mun á aðal- og aukaatriðum, enda
ýta prófin stundum undir það. í
áfangakerfi er reynt að koma til
móts við þessa hópa báða, annars
vegar með hægferðum og hand-
leiðslu, hins vegar með hraðferð-
um og frjálsu námsvali. En hvern-
ig hefur það gefist?
Sé raðað eftir einkunnum sést
að þeir sem ljúka náminu á
skemmri tíma en hinum hefð-
bundna og einnig þeir sem hafa
safnað sér fleiri einingum en þarf
(en það fer ekki ósjaldan saman!)
kerfi. Þessu mikla námi lauk hún
á þremur árum og hún hefur alls
staðar mjög góðar einkunnir. En
Elísabet Waage er ekki dúx hjá
okkur í vor, ekki í hefðbundnum
skilningi. Einn nemandi í öld-
ungadeild lauk 134 einingum og
hlaut A í hverjum einasta áfanga
— nema einum, þeim minnsta: í
vélritun lét hann sér nægja B.
Þessi maður heitir Jónatan Her-
mannsson, afbragðs námsmaður
og fylginn sér. Dæmi hans er
einnig dæmi um sveigjanleik
áfangakerfis.
Jónatan Hermannsson hóf nám
í búnaðarskóla og lauk því, hélt
síðan áfram í framhaldsdeild
Hvanneyrar og lauk þaðan
BS-prófi með ágætum. En á þess-
ari löngu leið komst hann að því
að hann kynni að hafa meiri
áhuga á málvísindum en búvísind-
um. Þótt hann væri búinn að læra
miklu meira en það sem krafist er
til stúdentsprófs í ýmsum grein-
um náttúruvísinda, skorti hann
þekkingu í öðrum greinum til þess
að geta hafið málvísindanám í
háskóla. Hann leitaði til öldunga-
deildar Menntaskólans við
Hamrahlíð og fékk fyrra nám sitt
metið sem svaraði 72 einingum,
bætti síðan við það 62 einingum á
þremur önnum og er þar með
orðinn stúdent — og dúx. Þetta er
dæmi um samvinnu skóla sem er
lítt hugsanleg í bekkjakerfi. Frá
því að Menntaskólinn við Hamra-
hlíð tók upp áfangakerfi hafa
flestir þeir nemendur er koma
utanlands frá eða hafa af öðrum
ástæðum afbrigðilega formenntun
leitað til hans.
Elísabet Waage er einnig dæmi
um samvinnu ólíkra skóla, hún
lauk prófi á nýmálasviði og tón-
listarsviði. Tónlistarnám sitt
stundaði hún í Tónlistarskólanum
í Reykjavík og einkunnir hennar
þaðan voru fluttar hingað önn
eftir önn.
Þetta spjall er orðið lengra en
mig óraði fyrir þegar eg fór af
stað. En eg vona að það hafi frætt
þá gömlu nemendur mína sem
hrist hafa höfuðið yfir nýjunga-
girni okkar — og raunar einnig
aðra — um nokkur helstu einkenni
áfangakerfisins