Morgunblaðið - 16.06.1979, Page 10

Morgunblaðið - 16.06.1979, Page 10
10 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. JÚNÍ1979 YIÐTAL VIÐ PÉTUR KARLSSON í TILEFNIAF 60 ÁRA j Pétur Karlsson — áður Peter Kidson — kannast margir við og þá sérstaklega þeir, er voru upp á sitt bezta á hernámsárunum og í þorskastríðinu á sjötta áratugnum. Hann kom fyrst til íslands sem brezkur hermaður árið 1940 og síðar sem sendiráðsritari 1956, og starfaði sem slíkur til ársins 1960. íslendingar eru friðelskandi þjóð, sem má kannski nokkuð marka af sögu Péturs. Hann dvelst hér tvívegis um nokkurra ára bil í hvort sinn. í fyrra sinnið sem hermaður hernámsaðilja og í síðara skiptið sem málsvari þeirrar sömu þjóðar, sem við háðum stríð við — þó „aðeins“ væri það þorskastríð. Ilann kýs eftir þessa dvöl sína að gerast íslenzkur ríkisborgari og segir ástæðuna vera þann mikla fjölda vina, sem hann eignaðist á dvalartíma sínum hér. Pétur varð 60 ára 24. maí s.l. hann talar íslenzku eins og innfæddur og sömu sögu er að segja um þýzku, rússnesku og auðvitað ensku, og er löggiltur dómtúlkur í þeim tungumálum. Auk þess kann hann nokkuð fyrir sér í spænsku, frönsku og „skandinavísku“. í tilefni af afmælinu og til að gefa lesendum smáinnsýn inn í ævintýralegan feril Péturs heimsóttum við hann og báðum að segja okkur sitthvað af sjálfum sér. Hann tók okkur ljúfmannlega og eftir stutta umræðu um veður og tíðarfar hóf Pétur frásögn sína: „...þá væri ég allavega lélegur njósnari" „Draumur minn er að fá að deyja heima á Englandi eða „Ég fæddist í litlum bæ nálægt Hull í Yorkshire, N-Englandi. Var ég yngstur þriggja sona foreldra minna og ólst upp í hálfgerðri fátækt, þar sem foreldrar mínir skildu að skiptum, er ég var 5 ára og móðir mín baslaði ein við uppeldi okkar. Varð því lítið úr skólagöngu, enda góðir enskir skólar dýrir. 16 ára gamall hóf ég vinnu við útflutningsfyrirtæki í Hull og 1938 fékk ég styrk til að sækja nám í Þýzkalandi. Fyrirhugað var að ég yrði þar í nokkur ár. Nasistatímabilið var í uppsigl- ingu í Þýzkalandi, er ég kom þangað. Þýzka þjóðin var að rétta úr kútnum og er mér sérstaklega minnisstætt hversu unga fólkið var hrifið af þeim tíðaranda sem ríkti. Aldrei var rætt um að styrjöld væri yfirvofandi, en í ágúst 1939 barst mér svohljóðandi skeyti að heiman: „Komdu heim, styrjöld er að skella á.“ Ég fór samstundis heim og var með það sama kallaður í herinn. Eftir undirbúningsþjálfun var ég sendur beint til Islands og var hér fram í júnímánuð 1943, lengst af í Reykjavík, fyrir utan 3—4 mánuði á Raufarhöfn. Vegna þýzkukunnáttu minnar var ég settur til að hafa eftirlit með Þjóðverjum. Einnig vann ég við nokkurs konar útlendingaeftirlit — hafði bækistöð í Hafnarhúsinu og fylgdist með umferð á ytri höfninni. Ég lærði fljótt íslenzku og eignaðist marga góða vini á þessum árum. Síðasta árið starf- aði ég undir yfirstjórn Banda- ríkjamanna." Pétur gegndi áfram her- þjónustu, er dvöl hans lauk á Islandi, og var m.a. sendur til Egyptalands og Ítalíu. í lok stríðs- ins var hann staðsettur í Noregi og vann þar í samvinnu við norska herinn við að „sortera" stríðs- fanga. „Mér er eftirminnilegt frá því starfi, að ungur íslendingur sat þar í fangelsi, ákærður fyrir samstarf við Þjóðverja. Prófessor Sigurður Nordal var þá ambassador í Kaupmannahöfn og aðstoðaði ég hann við að ná viðtali við þennan unga Islending.“ í stríðslok hafði Pétur gegnt herþjónustu í 6 ár og hóf þá störf við utanríkisþjónustuna. Sagði hann það hafa komið til af því að hann hafði ferðast víða og einnig vegna tungumálakunnátt- unnar. „Fyrsta embætti mitt var við sendiráðið í Helsinki í Finn- landi. Fékk ég smátilsögn í rúss- nesku hjá arkitekt er starfaði við Súezskurðinn er ég dvaldi í Egyptalandi og notaði ég Finnlandsdvölina til að læra meira í því tungumáli. — Hvað kom til að þú hafðir áhuga á rússnesku? „Það kom bæði til af því að mér fannst málið heillandi og eins var þá þegar vitað, að rússneskan yrði mikilvæg í alþjóðasamskiptum. Eftir Finnlandsdvölina var ég sendur til Þýzkalands og vann þar sem túlkur í réttarhöldum yfir stríðsföngum, sem Rússar og Pól- verjar heimtuðu að sendir yrðu heim, en var ekki gert án undan- genginna réttarhalda. Laxness í Moskvu — Picasso í París Árið 1948 var ég sendur til Moskvu. Þar hitti ég í fyrsta sinn íslendinga eftir dvöl mína á íslandi. Var það Sigurður Hafstað og fjölskylda hans. Þetta var á Stalinstímabilinu og var landið mjög lokað. Ég man sérstaklega eftir, að systir Sigurðar, Steinunn, heimsótti hann og fórum við saman með lest til ævintýralands- ins Kákasus, og var erfitt að fá leyfi til þeirrar farar. í Moskvu hitti ég einnig Laxness í fyrsta sinn. Frá Moskvu hélt ég til Parísar. Var það mikill léttir að koma úr þunglamalegu hverfinu í Moskvu til borgar gleðinnar. í París hafði ég með vegabréfsáritanir að gera. Má segja að París hafi verið eins konar umferðarmiðstöð á þeim tíma. Var strangt tekið á, hverjir fengu áritun. Mátti ég, skv. fyrir- skipunum frá London, neita mörgum um áritun. Meðal þeirra er ég vísaði frá var málarinn Picasso. Hann ætlaði á kommúnistaþing í Englandi en var álitinn óæskilegur. Mér var ekki ljóst fyrr en eftir á hver hann var. Ég minnist hans þó sem mjög stórgerðs manns, með grófar, stórar hendur. „Ég veit ekki hvað þeir segja við þessu44 Síðan liggur leiðin heim til London. Þar dvel ég í þrjú ár. Á þeim tíma hitti ég marga „flotta" menn, bjó t.d. í heilt ár á heimili rússneskrar aðalsfjölskyldu, sem flosnaði upp frá Rússlandi á tímabilinu upp úr 1920. Þar gafst mér tækifæri til að fullnema mig í rússnesku. Á því tímabili ræddi ég við marga rússa, sem voru land- flótta af ýmsum ástæðum.“ Pétur sleppir hér allt í einu söguþræðinum og segir: „Ég veit ekki hvað þeir í rússneska sendi- ráðinu segja, ef þú skrifar þetta. Mér er reyndar alveg sama nú orðið, þetta er ekkert leyndarmál lengur. Svo var ég allt í einu sendur til Hong Kong og þaðan tvisvar til Tokyó. Ég var staddur þar, er dauða Stalins bar að 1953. Mér er minnisstætt, hversu gjörólíkur heimur Asíulönd voru fyrir mér. Evrópa skiptir litlu máli, er þú ert staddur þar. Á þessum tíma byrja Kínverjar að ýta útlendingum út úr Kína. Atvinnu minnar vegna ræddi ég við margt af þessu flóttafólki. Voru þar á meðal Hvít-Rússar, margir voru frá Mansjúríu." Hér hættir Pétur aftur og segir: „Nú lesa þeir þetta í kínverska sendiráðinu — og svo verð ég drepinn, en mér er sama.“ Hann glottir við og heldur áfram: „Var á milli tveggja elda“ Vorið 1956 tilkynnti utanríkis- ráðuneytið mér að ætlunin væri að senda mig til íslands. Ég kem hingað í brezka sendiráðið um vorið og lendi beint í þorskastríð- inu. Eins og menn muna þá voru gerðar alls konar árásir á senai- ráðið, rúður brotnar, aðsúgur gerður að mönnum o.fl. Blaðaskrif voru ekki vægileg í okkar garð og Morgunblaðið átti þar ekki minnstan hlut. Ég átti að vera hér í tvö ár, en þau urðu nú fjögur. Á sama tíma sátu hér þrír ambassa- dorar, þeir Henderson „Giljakrist- ur“ (Gilchrist) og Stuart. Þetta var erfiður tími. Mér fannst ég oft vera á milli tveggja elda. Ég reyndi að útskýra málin fyrir stjórnvöldum heima í London, en þau tóku hlutina ekki nógu alvar- lega — trúðu ekki að Islendingar ætluðu sér landgrunnið. Ég fór héðan sumarið 1960 ákveðinn í að hætta í utanríkis- þjónustunni. Var búinn að fá nóg af öllum formlegheitunum og kokteilboðunum og sagði upp. Ég var þó beðinn að vera í ráðuneyt- inu í London fram að áramótum og leiðbeina vegna nýs þorska- stríðs á íslandi sem ég gerði. Á þessum tímamótum fann ég að ég var orðinn nokkurs konar allra þjóða maður. Frá 18 ára aldri hafði ég verið búsettur í mörgum löndum og hvergi fest rætur. Hér á íslandi átti ég flesta vini og ákvað því að koma hingað. Draumur minn, er ég gekk í herinn, var að fara í sjóherinn, en ég var settur í landherinn. Eg losnaði aldrei alveg við löngunina til að fara á sjóinn. Vinkona mín, Vigdís Jónsdóttir, var fyrsti kven- loftskeytamaðurinn hérlendis. Hún sagði við mig: „Hví lærirðu ekki loftskeytafræði?" Ég fór að ráðum hennar og lauk því námi á tveimur árum. Fer síðan sem loftskeytamaður á Þorkeli mána í fyrstu ferð mína í ís og þoku við Grænland. Var síðan á tveimur eða þremur togurum, einnig hiá Eimskipafélaginu og Hafskip. Eg sigldi m.a. á Fossunum til Rúss- lands og fannst gaman að koma þangað aftur. Síðustu ferðina fór ég á Tröllafossi til Arkangelsk. Islenzkan ríkisborgararétt fékk ég 1964. Loftskeytafræðin átti vel við mig og var að hluta til tómstunda- gaman. Hún styrkti mig í trúnni á dulræna hluti. Ég hefi þá trú, að í loftinu séu ýmsir straumar, sem verki misjafnlega á fólk. Auk þess starfaði ég hjá Icelandic Reviw frá upphafi og sem dómtúlkur. Ég samdi einnig margar landkynn- ingagreinar á ensku fyrir Flug- félagið og ferðaskrifstofur og skrifaði sjálfur ferðahandbók um ísland á ensku. „Þessu kem ég aldrei nálægt aftur“ — Ertu trúaður maður Pétur? „Já, en ekki alveg á hefðbundinn hátt. Ég trúi þó á ýmislegt. Móðir mín var skyggn á móti eigin vilja. Ég hef líklega mótast af þessari tilfinningu hennar, því ég hef alltaf forðast að fara á miðils- fundi eða annað því um líkt. Þó fór ég einu sinni með gömlum húsráð- anda mínum frá því á stríðsárun- um á Grettisgötunni á miðilsfund; Þar varð ég fyrir reynslu, sem varð til þess að ég kem aldrei Þessi mynd er tekin í byrjun fyrsta þorskastríðsins í sept. 1958 við bústað sendiherra Breta við Laufásveg. Eins og kemur fram í viðtalinu íannst Pétri starf sitt erfitt í þorskastríðinu. Hann hættir störfum í utanríkisþjónustunni upp úr því. Peter í Tokyo vorið 1953, er hann gegndi störfum fyrir brezku utanríkisþjónustuna. VIÐTAL: FRÍÐA PROPPÉ

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.