Morgunblaðið - 27.11.1979, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. NÓVEMBER 1979
29
á borö og sigldi jullan fagurlega
fyrir landi í kikkertglasí stýrimanns.
En þegar nánar var aö gætt,
reyndist jullan lús, sem hrökk af
kikkertglasinu. Þannig er einnig
landsýn marxismans, og þannig
hafa jullurnar einnig hrokkiö af
kikkertglasi kommúnismans, hvort
sem stýrimennirnir hafa verið und-
an Kínaströndum eöa annars staö-
ar. Þess vegna þurfum viö íslend-
ingar nú aö horfast í augu viö
flóttamannavandamál, ekki síður
en aörar þjóöir. Eina lausnin á
vandanum er sú, að alþýöa manna
geri sér grein fyrir því, aö eitt er
julla, en annaö lús. Þaö læra menn
af reynslunni, en hvorki gylliboöum
né fagurgala kommúnískra lýö-
skrumara né lestri marxískra
nítjándualdar rita.
En pólitísk kikkertglös geta
brenglaö öllum staöreyndum, ekki
sízt ef stýrimennirnir hafa fengiö sér
einum of mikiö af „kenningunni"."
Að lokum má benda á „smáatr-
iöi" í helgarsamtali Vísis viö Árna
Bergmann, en þaö kernur þessu
máli viö. f samtalinu er Árni auövit-
aö genginn hinu frjálsa markaös-
kerfi á hönd, en margt „róttækt"
kúltúrfólk kann betur við sig í þvíen
flestir aðrir, eins og kunnugt er.
Árni er einn af þessum kikkert-
mönnum. Og hann hefur marga
lúsina séö fyrir stafni kommúnista-
jullunnar. I samtalinu er hann
spuröur, hvaö honum finnist um
Gúlagiö. Hann segir, að það sé ein
af þeim bókum, sem menn veröa
aö þekkja og „horfast í augu
viö...". Én er Gúlagiö þá bara í
bókum? Eigum við ekki heldur að
horfast í augu viö þaö, eins og þaö
er — austur í Síberíu?
En Árni virðist ekki hafa þrek til
þess, ef marka má frásögn hans í
Þjóðviljanum af Búkovskí-fundinum
og svarinu í Vísi. í laugardagsblaöi
Morgunblaösins var sýnt fram á,
hvernig hann sveipaöi frásögn sína
af fundinum yfirbragði hlutlægni
meö þeim hætti, aö þeir, sem lásu
einungis frásögn Árna „fengu rang-
ari mynd af honum en heföu þeir
enga frásögn lesiö. Þá heföu þeir
enga vitneskju fengiö um fundinn í
staö brenglaöra og villandi upplýs-
inga". Meö tilvitnunum og rökum er
sýnt fram á þessa brenglun. Hún
felst m.a. í því, sem er undanskilið
— þ.e. matreiddum „sannleika",
sem er auövitaö nær svörtum galdri
en hvítum. En það er þó ekki
aöalatriöi, heldur hitt, aö Gúlagiö er
ekki bók, heldur harmsaga þjóöar
og skipbrot pölitískrar stefnu „á
tuttugustu öld". Viö þaö eiga menn
„aö horfast í augu".
En þeír veröa þá aö leggja
kikkertglasiö til hliöar.
Eitt er víst, aö maöur fer ekki til
Sovétríkjanna til aö kynnast
ástandinu þar, ef marka má upplýs-
ingar A. Arbuzov, „líklega vinsæl-
astan núlifandi rússneskra leikrita-
höfunda", eins og hann er kynntur í
Lesbók, en þar er samtal við hann
vegna uppfærslu á leikriti eftir hann
hér á landi. Arbuzov sagöi:
„Ég haföi aldrei heyrt á Bukovsky
minnst fyrr en ég kom hingaö, en
hér talar enginn um annaö en hann
og hans mál. En hin daglega
lífsbarátta hins sovéska borgara er
bara ekkert á sama plani og mál
Bukovskys og annarra útlaga, sem
eru svo öriítill hluti af allri þjóöinni.
Þeir eru aö tala um mál, sem hinn
almenni borgari kynnist lítiö sem
ekkert."
Atvinnuleysið 1968-1969:
Gjaldeyrisverðmæti
sjávarafurða hrapaði
um 45% 1967 og 1968
Efnahagsáföll, sem islenzka þjóðarbúið varð fyrir seinni hluta árs 1966 og árin 1967 og 1968, leiddu
til töluverðs atvinnuleysis hérlendis 1968 og 1969. Þessi staðreynd hefur verið notuð til þess, í
yfirstandandi kosningabaráttu, að varpa skugga á svokölluð viðreisnarár, 1959—1971, sem voru á
heildina litið farsælir jafnvægistimar með innan við 10% verðbólgu að meðaltali á ári. Hér verður í
stuttu máli gerð grein fyrir orsökum þessa tímabundna atvinnuleysis. Fyrst verður þó lítillega rakin
þróun mála frá myndun viðreisnarstjórnar 1959 fram að áföllunum, sem upphaf áttu síðla árs 1966.
Velmegunartímabil
Ríkisstjórn Ólafs Thors beitti
sér fyrir frjálsræðisstefnu í
framkvæmdum og viðskiptum
1960, sem fylgt var eftir af
ríkisstjórn Bjarna Benedikts-
sonar. Sú stefna, sem þá var
mótuð, og efnahagsaðgerðir, sem
gripið var til 1960, lögðu grund-
völl að öflugri uppbyggingu at-
vinnuvega, sem var örust á
árunum 1962—1966, og leiddi til
meiri velmegunar en áður hafði
þekkst hérlendis.
Þrír meginþættir stuðluðu að
þessu framfaraskeiði: 1. Frá-
hvarf frá höftum til frjálsræðis;
2. Mikil aukning síldarafla; 3.
Mjög hagstæð þróun útflutn-
ingsverðlags.
Síldaraflinn jókst úr um 300
þúsund tonnum 1961 í 771 þús-
und tonn 1966. Jafnframt var
hafin loðnuveiði og vinnsla.
Magn sjávarafurða jókst um
29% á tímabilinu 1962—1966 eða
um 5,2% á ári. Magnaukningu
sjávarafla fylgdi svo hækkun
útflutningsverðs, 46% á árabil-
inu 1961—1966, þannig að verð-
mætisaukning útfluttra sjávar-
afurða jókst á þessu árabili um
88% eða 13,5% á ári. Mikill
vöxtur í sjávarútvegi og fiskiðn-
aði hafði örvandi áhrif á aðrar
atvinnugreinar. Nefna má að
íbúðarbyggingar jukust um 86%
frá 1961—1966. Iðnaðarfram-
leiðsla, önnur en í sjávarútvegi,
jókst um 27,5% eða um 5% til
jafnaðar á ári.
Þessi hagstæða þróun í sjávar-
útvegi og öðrum atvinnugreinum
leiddi til þess að þjóðarfram-
leiðslan jókst um 8,9% á ári,
1961—1966, vöxtur útflutnings
og þjónustu um 10,8% á ári,
útflutningstekjur um 13,1% á
ári (vegna hagstæðra viðskipta-
kjara) og þjóðartekjur um 10,2%
á ári. Allt þetta leiddi til bættra
lífskjara á þessum árum, kaup-
máttaraukningar og batnandi
stöðu þjóðarbúsins út á við.
Bjarni heitinn Benediktsson,
sagði í ræðu í október 1966:
„öruggar heimildir eru fyrir því,
að fjölmennustu atvinnustéttir
hafa frá árinu 1960 bætt hag
sinn milli 33% og nokkuð yfir
40%, þ.e.a.s. fengið ríflega sinn
hlut af stórauknum þjóðartekj-
um. Það er því hægt að fullyrða,
að þetta er eitt mesta, eða
réttara sagt mesta velmegunar-
tímabil, sem almenningur á
íslandi hefur notið..."
Af labrestur — verð-
fall útflutnings-
framleiðslu
Fyrstu merki erfiðleika, sem
fóru í hönd, sögðu til sín um mitt
ár 1966. Þá hófst eitt mesta
verðfall útflutningsafurða okk-
ar. Það náði til freðfisks, fiski-
mjöls og lýsis eða fullra %
útflutningsins. í október 1966
hafði lýsi lækkað um 37,5% og
mjöl um 23%. Frá vori 1966
fram á haust lækkaði verð
þorskblokkar í Bandaríkjunum
um 20%. Þorskaflinn varð og
verulega minni þetta ár en áður.
Árin 1967 og 1968 varð þjóðin
fyrir áframhaldandi efnahags-
áföllum. Verðfallið sem hófst
1966 hélt áfram. Gífurlegur afla-
Ólaf ur Thors
Framleiðslumagn sjávaraf-
urða til útflutnings minnkaði
um 20% 1967 og verðmæti
bræðslusíldarafurða minnkaði
um 55%, saltsíldar um 18%.
Aflaverðmæti sumar- og haust-
síldarveiða fyrir Norður- og
Austurlandi varð aðeins 46%
þess er það nam 1966. Gjaldeyr-
isverðmæti sjávarafurða var
Bjarni Benediktsson
Þrekvirki, hve
fljótt tókst að
rétta úr kútnum
brestur varð á síldveiðum, en
þær veiðar og vinnsla voru þá
ein af meginstoðum verðmæta-
sköpunar í þjóðarbúskapnum.
Skreiðarmarkaður lokaðist
vegna borgarastyrjaldar í
Nígeríu. Síldarafli fór úr 770
þús. tonnum 1966 í 460 þús. tonn
1977 og 143 þús. tonn 1968.
Þorskaflinn var 15% minni 1967
en 1966 og 23% minni en 1965. —
Síldarlýsi féll í verði um 20%
1967, síldarmjöl um 15%, freð-:
fiskur um 14%. Meðalútflutn-
ingsverð sjávarafurða var 10%
lægra en árið áður. Verðfallið
hélt áfram 1968 og á þessum
tveimur árum féll meðalútflutn-
ingsverð sjávarafurða um 15,5%
til samans.
nær þriðjungi minna 1967 en
árið áður.
Þetta hrun í útflutningsfram-
leiðslu þýddi að vöruflutningur
landsmanna nam aðeins 4300
m.kr. 1967 (en hafði verið 6000
m.kr. árið áður). Viðskiptajöfn-
uður varð stórlega óhagstæður
og gjaldeyrisforði, sem orðinn
var nokkur, snarminnkaði.
Á árunum 1967 og 1968 til
samans hrapaði gjaldeyrisverð-
mæti sjávarafurða um 45% og
samdráttur nettógjaldeyrisverð-
mætis af framleiðslunni varð
enn meiri, eða yf ir 50%.
Samdrátturinn í sjávarútvegi
hafði fljótlega neikvæð áhrif á
aðrar atvinnugreinar, eins og að
líkum lætur. Haustið 1967 fór að
síga á ógæfuhliðina og í febrúar
1968 voru 1500 manns atvinnu-
lausir eða um 2% af mannaflan-
um. í árslok 1968 nam atvinnu-
leysið um 3% af mannaflanum.
Hæst komst atvinnuleysið í jan-
úar 1969, 7%, en þar gætti áhrifa
sjómannaverkfalls, sem leiddi til
stöðvunar bátaflotans. Á þessum
tíma leituðu margir atvinnu
utan landssteina, bæði verka-
menn en aðallega iðnaðarmenn,
en samdráttur í byggingariðnaði
var verulegur 1967 og 1968.
Upp úr öldudalnum
Af framanskráðu má ljóst
vera, að efnahagsáföll en ekki
stjórnarstefna orsökuðu tíma-
bundið atvinnuleysi á þessum
árum. — í raun — og skoðað
eftir á — gegnir furðu, hve
skjótt tókst að draga úr áhrifum
svo gífurlegra áfalla og komast
upp úr öldudalnum.
Þegar á árinu 1969 fór að sjá
fyrir ný umskipti í íslenzkum
efnahags- og atvinnumálum. Þá
fór þjóðarbúskapurinn að lyfta
sér upp úr lægðinni. Kom þar
hvort tveggja til: efnahagsað-
gerðir stjórnvalda og batnandi
ytri skilyrði. Þjóðarframleiðsla
jókst um 2% 1969 og viðskipta-
kjör bötnuðu að meðaltali um
3—4%. Heildaraflamagn lands-
manna óx um 17% þetta ár og
nýting aflans varð mun betri en
fyrr, m.a. vegna meiri vinnslu í
neytendaumbúðir. — Útflutn-
ingsverð fiskafurða hækkaði og
nokkuð, nema á saltfiski og
skreið, er lækkaði. Framleiðslu-
aukning varð og mikil í iðnaði
þetta ár, samkvæmt úrtaksat-
hugun er þá fór fram, en gengis-
breyting hafði styrkt stöðu út-
flutningsiðnaðar.
Þróun efnahags- og atvinnu-
mála 1970 tók af öll tvímæli um
það, að lokið var kreppuáhrifum
efnahagsáfalla, aflasamdráttar
og verðfalls útflutningsfram-
leiðslu undangenginna ára. Þjóð-
arframleiðslan 1970 jókst um
6% (2% 1969) og þjóðartekjur
jukust um 10,5% (3% 1969). -
Framleiðsla sjávarafurða jókst
um 4% enda var 1970 einn mesti
þorskafli fram að þeim tíma,
nær 480 þúsund lestir.
Á þessum árum var og brotið
blað í atvinnusögu þjóðarinnar
með byggingu Búrfellsvirkjunar
og álvers í Straumsvík, sem
síðustu árin hefur lagt til 14—
17% heildarútflutnings héðan.
Þar með var hafin, svo um
munaði, nýting þriðju auðlindar
þjóðarinnar, orkunnar í vatns-
föllum landsins, sem hlaut að
koma til, samhliða hefðbundnum
atvinnuvegum, ef halda á í til
jafns við aðrar þjóðir um þjóðar-
tekjur og lífskjör.
Þegar alls er gætt. og mál
skoðuð í réttu samhengi og í ljósi
staðreynda þessara ára, verða
fréttaskýringar vinstri blaða nú
á tímabundnu atvinnuleysi
1968-69, haldlitlar, svo að ekki
sé sterkara að orði kveðið.
-sf.