Morgunblaðið - 16.12.1979, Blaðsíða 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 1979
Landið frítt,
fólkið skítt
Grete Linck Grönbech:
ÁRIN OKKAR GUNNLAUGS
Jóhanna Þráinsdóttir íslenskaði.
Almenna bókafélagið 1979.
Gunnlaugur Scheving var hlé-
drægur maður og um margt ein-
fari. Eðlisfar mun hafa ráðið
miklu um það. En að loknum lestri
Áranna okkar Gunnlaugs eftir
fyrrverandi konu hans Grete
Linck Grönbech skýrist margt
sem áður var ókunnugt. Það hlýt-
ur að hafa komið illa við við-
kvæma lund Gunnlaugs að kona
hans kunni ekki við sig á íslandi,
meðal annars af þeim sökum að
henni var alltaf kalt og gat þess
vegna ekki klæðst sumarkjól.
„Hann stóð þarna svo dapur og
hnípinn" segir Grete um kveðju-
stund þeirra árið 1938, en þá
heldur hún heim til Danmerkur
með Gullfossi. Þau sáust ekki
framar. Grete giftist fjórum árum
síðar listmálaranum Niels Grön-
bech, en þau Gunnlaugur skrifuð-
ust á til dánarárs hans 1972. Þau
Gunnlaugur og Grete kynntust
þegar þau voru bæði við nám í
Listaakademíunni í Kaupmanna-
höfn á árunum 1928—31. Grete
hefur getið sér orð sem teiknari og
einnig fengist við ritstörf.
Frásagnir Grete af dvöl þeirra
Gunnlaugs á Seyðisfirði á kreppu-
árunum ber ekki vitni neinum
hlýhug í garð íslendinga. Hún
finnur þeim flest til foráttu. Á
leiðinni til íslands með Lagarfossi
1932 kemur það hinni vel siðuðu
Bókmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
dönsku dömu „afskaplega á óvart
að heyra nokkra af íslendingunum
ropa hátt við borðið" í matsalnum.
Hún roðnar af skömm. Ekki tekur
betra við á Seyðisfirði, meðal
annars er þar fátt um salerni og
fóstra Gunnlaugs hellir upp á
kaffi með vatni úr vaskafati sem
hún hefur geymt fölsku tennurnar
í. Gunnlaugur er þessu öllu vanur
og lætur það ekki á sig fá. En það
er helst að danskættað fólk þar
eystra fullnægi kröfum Grete um
mannasiði. Islendingarnir eru
annað hvort of þurrir á manninn
eða of kjaftagleiðir til þess að það
geti talist viðeigandi. Ekki batnar
ástandið í Reykjavík, en þó eru
þar nokkrir Islendingar sem ekki
eru algjörir skrælingjar.
Frá lífi ungra elskenda í Kaup-
mannahöfn segir Grete á trúverð-
ugan hátt. Þó er lýsing hennar á
Gunnlaugi furðu ástríðulítil og
hún virðist snemma hafa tileinkað
sér aðfinnslur og vandlætingu.
Innan um og saman við eru
heimildir um Gunnlaug sem stað-
festa álit landa hans á honum, en
Árin með Gunnlaugi eru fyrst og
fremst æviminningar Grete
sjálfrar. Gunnlaugur er oftast í
baksýn.
Lesandinn fær það á tilfinning-
una að lestri loknum að það hafi
verið mikið happ fyrir Grete Linck
Grönbech að losna undan því böli
sem ísland var henni, ef undan
eru skildar fáeinar bjartar minn-
ingar um góðan dreng og sannan
listamann.
Niðurstaða bókarinnar verður
eins og hjá ýmsum útlendingum
sem nóg hafa fengið af viðkynn-
ingu við íslendinga: Landið frítt,
fólkið skítt.
Grete Linck teiknuð aí Gunnlaugi Scheving
Sigmund teiknar.
Sigmund á skopöld
Vita menn yfirleitt að skop-
myndagerð er alls staðar í hinum
siðaða heimi talin til fullgildrar
myndlistar. Einn sá snarasti þátt-
ur myndlistar, sem kemur eins og
boðberi gleði og ádeilu inn í
amstur dagsins. Allt frá því er
borgin Pompey fór undir ösku frá
Vesúvíusi hafa verið gerðar skop-
myndir af stjórnmálamönnum. Eg
man, að fyrir tugum ára var ég
eitt sinn staddur í hinum fornu
rústum og leiðsögumaður okkar
félaga sýndi okkur þá veggskreyt-
ingu, er var skopmynd af fram-
bjóðendum til borgarráðs, og ekki
er ólíklegt, að skop eigi sinn þátt í
hellnamálverkum frumbýlinga
víða um veröld. Saga skopteikn-
inga í heiminum hefur verið skrif-
uð, og viti menn, er ekki talað þar
um hinn ágæta hæstráðanda til
sjós og lands, Hr. Jörund, en hann
var mjög snjall skopmyndasmiður
og hefur skráð nafn sitt á sögu-
blöð fyrir það, en ekki að sama
skapi fyrir konungdóm sinn hér
úti í miðju hafi.
Það hefur oft furðað mig, hve
úthaldsmikill og frjór andi kemur
fram í vissum myndum Morgun-
blaðsins. Svo til í hverju blaði er á
ferð verk eftir mann, er mun sitja
úti í Vestmannaeyjum og kemur á
blað öllu því, er verulega máli
skiptir í daglegu lífi okkar hér á
meginlandinu. Það er sama, hvort
um er að ræða stjórnmálaerjur,
fegurðarsamkeppni, búskap, fisk-
veiðar og þorskastríð, hjónaerjur
eða kynbombur. Allt er þetta á
reiðum höndum hjá þessum
undramanni Sigmund. Þar að
auki ku maðurinn vera hinn mesti
uppfinnari og gera hlutina á svo
hugvitsaman hátt, að þeir í Eyjum
stara hugfangnir og hissa. Og þarf
mikið til, segja þeir heimamenn.
Ég veit engin deili á Sigmund,
nema hvað hann mun vera ættað-
Myndlist
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
ur úr Færeyjum og fékk ekki
inngöngu í hinn merkilega Hand-
íða- og myndlistarskóla hér á
árunum. Þótti ekki nægilega góð-
ur teiknari, ef ég man rétt úr
einhverju skrifuðu máli. En nú
finnst manni þetta svolítið skop-
legt, þar sem Sigmund hefur
teiknað ein 15 ár í Morgunblaðið
með þeim ágætum, að manni
finnst blaðið alls ekki hafa komið
inn fyrir þröskuld, fyrr en Sig-
mund hefur verið skoðaður. Ég er
áreiðanlega ekki einn um þetta, og
við höfum orðið miklir vinir með
þessum kynnum, án þess nokkru
sinni að hafa hitzt, svo að ég viti
til. Sigmund hefur fyrir löngu
þróað sérstæðan og persónulegan
stíl með sér sem teiknari. Hann
hefur einnig þá merkilegu skop-
Karl í krapinu
Ásgeir Jakobsson: Tryggva saga
Ófeigssonar.
Skuggsjá — Bókabúð ólivers
Steins, Hafnarfirði 1979.
Þessi stóra og að öllu myndar-
lega bók varð til eins og segir í
nokkrum orðum, sem söguritarinn
kallar Bókargerðina. Þar segir
svo:
„Bók þessi varð til með þeim
hætti, að sögumaðurinn, Tryggvi
Ófeigsson, hafði lesið sögu sína
inná segulband og Rannveig dóttir
hans vélritað upp af þeim. Þennan
talaða texta stokkaði ég upp í
tímaröð og færði til ritaðs máls og
reyndi þá eftir því sem mér
hæfilegt þótti, að halda talshætti
sögumannsins. Notuð eru útlend
heiti á einu og öðru um borð í
skipi, þótt íslenzk væru tiltæk, ef
hin voru málvenja sjómanna, og
þá einkum togaramanna."
Þess skal svo þegar getið, að
söguritarinn hefur sums staðar
skotið inn frá sjálfum sér smá-
köflum, einkum þar, sem honum
hefur þótt þörf á frekari greinar-
gerð um ástand og aðstæður í
landinu yfirleitt.
Að ég hef ekki skrifað fyrr um
þessa bók á sér eftirtalda ástæðu:
Ég hef frá því að ég man eftir mér
haft áhuga á sjómennsku, afla-
brögðum og útgerð, og valda því
ætterni mitt og uppeldi sem um
Bökmenntlr
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
sumt var mjög líkt því sem lýst er
í sögunni. Það átti svo fyrir mér
að liggja að bera nokkuð mikla
ábyrgð á útgerð á kreppuárunum,
og þannig er það enn í dag, að
aldrei þykist ég mega missa af
fréttum um aflabrögð, skipakost
og afkomu skipaflotans. Það er
svo fljótsagt, að þessi stóra og
myndarlega bók þeirra Ásgeirs
Jakobssonar og afreksmannsins
Tryggva Ófeigssonar reyndist mér
seinlesin. Ég þurfti víða að staldra
við í lestrinum, unz ég hafði lesið
bókina til enda. En þar með var ég
ekki ánægður með lesturinn. Ég
varð að lesa allt enn á ný og síðan
glugga í frásögnina hér og þar. Ég
komst svo að þeirri niðurstöðu, að
ekki væri til neins fyrir mig að
rita svo rækilega um bókina sem
vert væri, það yrði allt of langt
mál. En svo var þá að fá það fram
í tiltölulega stuttu máli, sem ég
teldi lesendum þessa greinarkorns
helzt mega koma að gagni.
Ef ég hefði verið ungur maður
og viljað stefna að því að verða
togaraskipstjóri, efnast á því að fá
loks aðstöðu til að gera út togara
með æskilegum árangri, þá hefði
ég ekki aðeins lesið þessa bók
tvisvar og síðan sitthvað í henni
aftur og aftur, heldur hefði ég ef
svo mætti segja saumfarið hana æ
ofan í æ, eins og Helgakver varð
að lesa hér áður fyrrum, þegar það
var skilyrði fyrir sáluhjálp að geta
romsað því upp úr sér reiprenn-
andi, jafnvel líka bændunum fyrir
og eftir berging! Og vissulega held
ég að ungi maðurinn mundi vera
nokkru nær eftir lesturinn. Hitt er
svo annað mál, hvort hann væri
þannig þjálfaður og af guði gerð-
ur, að hann reyndist fær um að
nota sér lesturinn til velfarnaðar.
En hvað sem því líður lít ég svo á,
að hann og hver annar borgari
þjóðfélagsins að ráðherrum og
hagsýslustjórum ekki undan-
skyldum, hefði gott af að kynna
sér það hvað fleytti Tryggva
Ófeigssyni heilum á húfi jafnt á
lítt færum útsjó sem í brimlend-
ingum misæris og óáranar.
Það er vissulega auðsætt af sögu
hans, hvað hefur gert hann að
þeim happamanni, sem alþjóð
hefur haft spurnir af. Fyrst er þar
að nefna ætt og uppeldi, sem var
hvort tveggja æskilegt slíku
mannsefni. Þar þróaðist hin með-
Ásgeir Jakobsson
fædda athyglisgáfa og viljinn til
að verða að manni stæltist svo, að
aldrei hefur komið fram veila í
stálinu. Síðan hefur Tryggvi ávallt
verið iðinn og glöggskyggn nem-
andi í skóla langs og oft erfiðs lífs,
hefur snemma komið auga á gildi
reglusemi, natni og sparsemi, sem
miðaði þó við það, að aldrei væri
neitt látið skorta, sem þjónaði
þessum eða hinum nauðsynlega
tilgangi, hvort heldur var á skipi
eða landi. Hann hefur verið
ráðríkur — og það með afbrigðum
— í krafti reynslu og þekkingar á
því, sem mikilvægt hafði reynzt,
en til slíks ber oft og tíðum brýna
nauðsyn, jafnt á sætrjám sem á
þurru landi. Sá, sem ber ábyrgð-
ina þarf að fara sínu fram og það
stundum harkalega, enda þykist
ég hafa séð á langri ævi að
framkvæmdamaður eða forstjóri,
Tryggvi Ófeigsson
sem ekki er fær um að vera
einráður, þegar í hnúkana tekur,
getur ekki svo vel fari stjórnað
framkvæmdum eða fyrirtæki. Þá
hefur og Tryggvi allt frá bernsku
og æsku notið þess, að hann er
mannþekkjari. Hann hefur því
haft lag á að velja góða og oft
ágæta menn til bæði forystu og
annarra starfa, enda fer hann
slíkum orðum um sitt úrvalalið, að
stundum leggur yl virðingar’og
þakklátssemi af orðum hans. Og
auðséð er, að honum er ánægja af
því að segja frá einstökum atvik-
um sem sýna herkju, kunnáttu,
snarræði, dugnað eða krafta
kappa hans. Þá er vert að geta
þess, að Tryggvi er vel kvæntur og
hefur haft að góðu heimili að
hverfa.
Allt það, sem ég hef sagt um
Tryggva Ófeigsson veit ég að er