Morgunblaðið - 16.12.1979, Qupperneq 12

44
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 1979
Kommunista-
hreyfingin
íslandi
Menningarsjóður hefur nýlega gefið út bókina
Kommúnistahreyfingin á íslandi 1921 — 1934 eftir
Þór Whitehead sagnfræðing. Bókin er í ritröðinni
Sagnfræðirannsóknir og gefin út í samvinnu við
Sagnfræðistofnun Háskóla íslands, ritstjóri er Þór-
hallur Vilmundarson prófessor.
í bókinni er gerð grein fyrir upphafi kommúnista-
hreyfingar hér á landi, klofningnum í Alþýðuflokkn-
um og, aðdragandanum að stofnun Kommúnista-
flokks íslands. Lýst er skipulagi flokksins, flokks-
lífinu á því tímabili í sögu kommúnistahreyfingarinn-
ar, sem kennt er við Jósef Stalín. Rakin eru tengsl
íslenskra kommúnista við Moskvu miðstöð heimsbylt-
ingarinnar. Sagt er frá stjórnmálaátökunum í
verkalýðshreyfingunni, þar sem kommúnistum tókst
að halda velli, þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir til að
hnekkja áhrifum þeirra.
Morgunblaðið hefur fengið leyfi höfundar til að
birta eftirfarandi þátt úr bókinni og ber hann heitið:
Sovét — ísland, óskalandið.
Sovét — ísland,
óskalandið
I ráðstjórnarskipulaginu var
að finna kjarna þess framtíðar-
þjóðskipulags, sem kommúnistar
hugðust koma á hér. Án þess að
víkja að gildi þess fyrir boðskap
kommúnista, væri aðeins hálf
sagan sögð.
Ráðstjórnarríkin voru í aug-
um kommúnista ekkert venju-
legt ríki, þau voru annað og
meira. Þau voru draumsýn
þeirra kynslóða, sem erjað höfðu
þessa jörð til að afla herrum
sínum auðs og valda. Loksins
hafði hinn nafnlausi múgur
snúið þróuninni sér í vil og reist
eigið ríki. I Ráðstjórnarríkjun-
um var í sköpun nýtt mannlíf og
ný menning, sem að sögn tók
öllu fram. Á sama tíma virtist
sem hagkerfið á Vesturlöndum
ætti sér varla viðreisnar von. Nú
er vitað, að lýðræðisríkin höfðu
öll þau tæki, sem þurfti til að
lækna kreppuna. En stjórnmála-
mennirnir neituðu að beita þess-
um tækjum á þann hátt, sem
glöggskyggnir hagfræðingar
ráðlögðu. Fyrir bragðið bjuggu
milljónir manna við skert kjör
eða atvinnuleysi. í vonleysi
kreppunnar beindu margir sjón-
um sínum til hins nýja ríkis í
austri. Þar voru menn sagðir lifa
í allsnægtum og öryggi. Einar
Olgeirsson reit:
„Með gagnrýni og árás á
auðvaldsskipulagið i anda
Marx og Engels, með myndun
Kommúnistaflokks og sigri
verkalýðsbyltingar að for-
dæmi Lenins og bolshevikk-
anna, með framkvæmd sósíal-
ismans eins og Stalín hefur
stjórnað henni í Rússlandi, —
myndi íslenzkur verkalýður
með markvissri baráttu gera
að veruleik þann draum, sem
íslenzka alþýðan og hennar
beztu menn hafa þráð og
óskað eftir meir eða minna
óljóst en innilega og heitt
allan þann tíma, sem stétta-
þjóðfélagið hefir staðið á
Islandi: að afnema alla kúgun
og alla fátækt af þessu landi
og þessari jörð.“
I þessu alþjóðlega ljósi verður
að skoða drauminn um Sovét-
ísland. Ráðstjórnarríkin voru
upphafið að allsherjarsambandi
sósíalistaríkja. Þegar alþýða
auðvaldsríkis steypti kúgurum
sínum af stóli, var henni opin
leið í ráðstjórnarsambandið. I
samþykkt Kominterns frá 1928
var að finna drögin að þessu
sambandi:
„Alræði öreiganna er nauðsyn
á, að hin nýstofnuðu verk-
lýðsríki gangi í samband við
hin eldri sem fyrir eru, að
bandaríki þessi, sem einnig ná
yfir nýlendur þær, sem varpa
af sér oki stórveldastefnunn-
ar, vaxi stöðugt og verði loks
að Sambandi sósíalistískra
ráðstjórnarríkja alls heims.
Samband þetta, sem er undir
forræði hins skipulagsbundna,
alþjóðlega verkalýðs, gerir
sameiningu mannkynsins að
veruleika."
í þetta samband bar Sovét-
Islandi að ganga. Stjórnskipan
landsins yrði þá hin sama og
með þegnum Stalíns.
Þessi afstaða tii umheimsins
verður ekki skilin og skýrð nema
í ljósi alþjóðahyggjunnar. í sam-
skiptum sínum við Komintern og
ráðstjórnina voru kommúnistar
óbundnir af þeim reglum og
siðvenjum, sem þegnum íslenzka
ríkisins var ætlað að fylgja í
skiptum við erlend stjórnvöld. í
kommúnistaávarpinu sagði: „Ör-
eigalýðurinn á ekkert ættland.
Það, sem hann ekki á, verður
ekki af honum tekið.“ En nú var
öldin önnur. Rússnesku öreig-
arnir höfðu tekið ríkisvaldið úr
höndum borgaranna, og með því
höfðu öreigar allra landa eignazt
sitt „sanna föðurland" eins og
komizt var að orði í blaðinu
Sovétvininum. í blöðum komm-
únista var börnum innrætt al-
þjóðahyggja og þeim kennt að
varast borgaralega þjóðernis-
hyggju: „Skátarnir elska
íslenzka fánann, fána auð-
manna. En öll verklýðsbörn
elska rauða fánann, fána verk-
lýðsins". Framvarðarsveit öreig-
anna hafði engrar þegnskyldu að
gæta við ríki borgaranna,
íslenzka ríkið, því að „þjóðlegur í
borgaralegum skilningi verður
hann (öreigalýðurinn) aldrei"
(Kommúnistaávarpið). And-
stæðingar kommúnista brigzl-
uðu þeim um óþjóðhollustu og
landráð, með því að flokkurinn
tæki stefnu eftir fyrirmælum frá
Moskvu, sendi þangað upplýs-
ingar um íslenzka menn og
málefni, þægi þaðan fjárhags-
stuðning og óskaði eftir samein-
ingu við Ráðstjórnarríkin. En í
vitund kommúnista voru slík
brigzl að engu hafandi, því að
þau byggðust á hugmyndum um
þegnskyldu við ríki stéttarand-
stæðingsins. Hugtak sem „ís-
lenzka þjóðin" var merkingar-
leysa í þeirra augum. Á íslandi
bjó ekki „þjóð“ í borgaralegri
merkingu, heldur öreigastétt og
borgarastétt, sem áttu í látlausri
baráttu. Kommúnistar óskuðu
þess að vera hollir sinni stétt,
aiþjóðlegu öreigastéttinni, og
ríki hennar, Ráðstjórnarríkjun-
um, sem þeir ætluðu Islandi að
sameinast. Foringi ráðstjórnar-
innar, Jósef Stalín, var foringi
íslenzkra kommúnista, og þeir
tignuðu hann sem „einhvern
göfugasta hugsjónamann og
mannvin nútímans .. Með því
að vera hollir sinni stétt töldu
kommúnistar sig vera holla sínu
landi: hagsmunir íslands (þ.e.
íslenzku öreigastéttarinnar) og
Ráðstjórnarríkjanna fóru saman
í einu og öllu. Kommúnistar voru
hinir sönnu ættjarðarvinir,
borgararnir voru „óþjóðhollir" í
þeim skilningi, að þeir vildu
selja landið í hendur útlenda
auðvaldinu (danska, enska,
þýzka og svo framvegis).
Samanburður á kjörum verka-
lýðsins á íslandi og í allsnægta-
Þáttur
úr nýút-
kominni
bók eftir
Þór
Á bókarkápu er
mynd frá 1. maí-
göngu kommún-
ista í Reykjavík
1934.
þjóðfélaginu í austri var mjög
algengur í áróðri kommúnista.
Þeir töldu fræðsluna um Ráð-
stjórnarríkin nauðsynlega til
þess, að verkalýðurinn eygði
rétta leið úr ógöngum kreppunn-
ar til Sovét-íslands. Fjölmargar
sendinefndir sóttu Ráðstjórn-
arríkin heim á þessum árum og
fluttu löndum sínum lýsingar á
þeim stórvirkjum, sem þar væru
unnin. Málgögn kommúnista
sögðu íslenzkum verkamönnum,
að meðan þeir þræluðu myrkr-
anna á milli eða gengu atvinnu-
lausir, væri vinnutími í Ráð-
stjórnarríkjunum 6—7 stundir á
dag. Fimmti hver dagur væri
hvíldardagur og að auki fengju
menn mánaðarsumarfrí. Menn
þyrftu aldrei að kvíða morgun-
deginum í því landi vegna at-
vinnuleysis eða öryggisleysis.
Öðru nær, í Ráðstjórnarríkjun-
um byggi hamingjusamasta fólk
veraldar, sem ynni fyrir hæsta
kaupi í Evrópu, en hefði lengstan
frítíma allra. Tómstundirnar
notuðu menn til hvers kyns
menningarstarfsemi og skemmt-
ana, áhyggjulausir og óþreyttir
með fulla vasa fjár. íslendingum
gæti hlotnazt öll sú gæfa, sem
þegnum Stalíns hefði tekizt að
höndla. Þeir gætu líka gert
drauminn að veruleika:
„Hvora leiðina vilt þú heldur
ganga — leið Sovétþingsins
Sagnfræöífannsóknir
Þór Whitehead
KOMMÚNISTAHREYFINGIN
Á ÍSLANDI
1921-1934
eða leið hins íslenzka Alþingis.
Allir möguleikarnir fyrir
sköpun sósíalismans að dæmi
Sovétríkjanna eru fyrir hendi
á Islandi. Það vantar aðeins
hinn volduga sameinaða vilja
verkalýðs og allra kúgaðra til
að brjótast til valda undir
forustu Kommúnistaflokks-
ins...“
Þannig var andstæðunum lýst.
Valið var um hörmungar krepp-
unnar og ráðstjórnarskipulagið,
þar sem „framtíðin hlær við
fólkinu".
I grein, sem birtist í Verka-
lýðsblaðinu 2. júní 1932 og bar
heitið „Hvað er kommúnisminn?
Hvað myndu kommúnistar gera
ef þeir næðu völdum?", er að
finna ýmsar hugleiðingar um
framtíðina.
Fyrsta verkið eftir valdatök-
una yrði að koma á alræði
verkalýðsins til að tryggja vald
hans. Þessu ríkisvaldi yrði beitt
vægðarlaust til að berja niður
allar tilraunir auðvaldsins til að
hrifsa völdin að nýju. Meðal
fyrstu verkefna yrði að koma á
víðtækum ríkisrekstri. Skýrt var
tekið fram, að eðlismunur yrði á
þessum rekstri og þeim, sem
fyrir væri, þar eð ríkisvaldið
yrði þá komið í hendur verka-
lýðsins. Bankarnir yrðu samein-
aðir í einn þjóðbanka. Öll utan-
ríkisverzlun og innflutningur
yrði þjóðnýtt, einnig togarar og
önnur skip. Lóðir og lendur
auðmanna yrðu teknar eignar-
námi. Til að bæta úr bráðasta
skorti alþýðunnar átti að grípa
til þessara ráðstafana: Matvæl-
um, sem auðvaldið hefði átt, svo
sem saltfiski, saltkjöti, síld og
öðrum fæðutegundum, yrði út-
hlutað ókeypis til verkalýðsins.
Komið yrði á sérstakri fram-
leiðslu einungis til að fullnægja
fæðuþörf alþýðu (fisk- og síldar-
útgerð, kartöflurækt o.fl.). Hús-
næði burgeisa yrði skipt upp af
verkamannaráðum. Fötum og
fataefni úr verzlunum og verk-
smiðjum yrði úthlutað til
klæðlítillar alþýðu. Þegar allir
hefðu þannig fengið fæði og
klæði, átti að hefjast handa við
framleiðsluna. Sú hugsun var
sem rauður þráður í gegnum
slíkar. hugleiðingar, að í Ráð-
stjórnarríkjunum gætu íslend-
ingar fengið allt, sem þá vanhag-
aði um, og selt þangað alla
framleiðslu sína. Einar Olgeirs-
son reit:
„Út á við treystir verka-
manna- og bændastjórn
íslands á sambandið við Sov-
étríkin og samhjálp alls verka-
lýðs í veröldinni. Sovét-ísland
mun hagnýta sér þá auð-
valdsmarkaði sem hægt verð-
ur, en treysta fyrst og fremst
á sósíalistísk vöruskipti við
Sovétríkin — og þeim getur
hún örugglega treyst. Allt,
Sem Sovét-ísland gæti fram-
leitt fengi þar viðtöku, og í té
yrði látið á móti allt, sem
sigrandi verkamenn og smá-
bændur Islands til sjávar og
sveita þyrftu."
Bandalagið við Ráðstjórn-
arríkin var skilyrði þess, að
íslenzka byltingin heppnaðist.