Morgunblaðið - 16.12.1979, Blaðsíða 6

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 1979
Endurminningar dr. Friðriks Einarssonar læknis eru komnar út fyrir nokkru skráðar af
Gylfa Gröndal. Hér verða birtir tveir kaflar úr bókinni, annar frá hernámsárunum í
Kaupmannahöfn þar sem dr. Friðrik starfaði sem sjúkrahúslæknir en hinn er frá Axlá í
Aðaldal og segir m.a. frá glímunni við „þann stóra“.
Talið er, að um fimm þúsund
gyðingum hafi tekizt að flýja
þangað fyrstu tíu daga október-
mánaðar.
Ýmis félög skipulögðu flóttann;
læknafélagið hafði til dæmis báta
í förum. Og bústaður hjúkrun-
arkvenna á Bispebjergspítala var
felustaður, þar sem hýsa mátti
áttatíu manns í einu.
Flóttafólkið var á aldrinum
þriggja mánaða til 87 ára. Börn
voru svæfð með meðulum, áður en
lagt var af stað, svo ekki skyldi
heyrast í þeim. Sumt gamla fólkið
var svo lasburða að bera varð það
um borð í bátana. Og sumir voru
svo skelfingu lostnir og slæmir á
taugum að gefa varð þeim deyf-
andi sprautur.
Því miður létust ekki svo fáir á
flóttanum yfir sundið.
Þýzku nazistana grunaði að
vonum spítalana um græzku, og
voru því komur hermanna þangað
tíðar. Þegar ég var á næturvakt í
Kommunehospitalet og kallað var
á mig yfir á slysavarðstofuna í
næstu byggingu, brást það varla,
að þýzkir hermenn fylgdu mér
þangað og miðuðu á mig byssum
sínum á meðan.
Vinnuaðstaðan var því allt ann-
að en skemmtileg.
Vitað var, að særðir skemmdar-
verkamenn leituðu læknishjálpar,
en sem betur fór náðist sjaldan í
þá, ef þeir komust inn á spítala.
Eins og ég gat um í upphafi
þessarar bókar, fór þetta venju-
lega fram þannig, að hinn særði
var fluttur á sjúkrahús, en innan
HARÐNANDIATÖK
Enginn var óhultur.
Við hjónin fórum ekki varhluta
af ótta og spennu fremur en aðrir.
Við bjuggum í fjölbýlishúsi í
Kaupmahnahöfn og höfðum eign-
azt elztu dóttur okkar, Kirsten, en
hún fæddist 8. maí 1942. Hún
hefur tekið BA-próf í dönsku og
sögu og er nú kennari í Verzlun-
irskólanum; gift Sigurði Ingvars-
syni sölustjóra hjá Flugleiðum.
Síðar eignuðumst við annað barn í
Danmörku, Halldór, sem er fædd-
ar 29. ágúst 1944. Hann er nú
kerfisfræðingur hjá IBM; kvæntur
Kristrúnu Pétursdóttur.
Innbort voru algeng um þetta
leyti, því að löggæzla var lítil og
upplausnarástand ríkti.
Eitt sinn var ég að fara niður á
spítalann til að ganga kvöldstofu-
gang. Þá sá ég þrjá menn læðast
inn í kjallarann hjá okkur.
„Þessir ætla áreiðanlega að
■stela þvotti," hugsa ég með mér og
veiti þeim eftirför. Ég fer inn um
uðrar dyr og geng svo eftir
kjallaraganginum.
Þá veit ég ekki fyrri til en þrír
■Tienn standa í kringum mig og
miða á mig skammbyssum.
„Hvers vegna varstu að læðast á
eftir okkur," spyrja þeir digur-
narkalega.
„Ég var ekki að læðast," svara
ég. „Það eruð þið, sem voruð að
'æðast. Ég á heima hér, en þið
ekki.“
„Megum við sjá skilríki þín?“

Stofugangur i Landspítalanum: „Jæja, hvernig er
nú heilsan i dag?“
neðanjarðarhreyfinguna. Hann
var fyrst fluttur á Bispebjergspít-
alann, síðan á sjúkrahús í Gent-
ofte og kom loks á Kommune-
hospitalet, þar sem ég starfaði á
fimmtu deild.
Við vorum í miðjum klíðum að
gera að sárum hans. Hann hafði
fengið skot neðarlega í magann, í
gegnum þvagblöðruna og á fimm
stöðum í gegnum mjógirnið. Það
var því nokkuð tafasamt að finna
þetta allt og gera að því.
Allt í einu ryðjast þýzkir her-
menn inn á skurðstofuna og vilja
fá hann framseldan.
Yfirlæknirinn bregzt reiður við
og neitar því harðlega.
„Við sleppum honum ekki,“ seg-
ir hann. „Þið verðið að minnsta
kosti að ná í einhvern, sem er
ykkur æðri í hernum."
Skipanir voru það, sem Þjóð-
verjar báru mesta virðingu fyrir.
Þess vegna hlýddu hermennirnir
og fóru að leita að einhverjum
yfirmanni, eins og þeim hafði
verið sagt.
Á meðan reyndum við að kepp-
ast við að ljúka aðgerðinni.
En því miður tókst okkur það
ekki. Aðeins skammur tími leið,
þar til hermennirnir komu aftur
— og nú í fylgd með kapteini.
Þeir tóku unga manninn af
skurðarborðinu frá okkur, fóru
með hann í Vestrefængsel og
köstuðu honum á steingólf.
Þar fékk hann hvorki vott né
þurrt í fimm daga.
Loks sá herlæknir fangelsins
hvers kyns var og fannst aðfarirn-
ar ljótar.
Hann var þó læknir, þótt hann
væri Þjóðverji.
Komið var með unga manninn
aftur til okkar, en þá var orðið um
seinan að bjarga lífi hans.
Þessir ungu Danir, sem börðust
„Bjóst satt
við að f á kúlu
að segja
í bakið“
„Má ég þá taka þau upp úr
vasanum?"
Þegar þeir sáu, að ég var læknir
og hafði leyfi til að vera úti
nvernær sólarhringsins sem var
■ægna starfs míns, sögðu þeir mér
-.ð fara.
Er ég gekk út bjóst ég satt að
egja við að fá kúlu í bakið.
Eg var svo utan við mig, að ég
í jólaði aðrar götur niður á spítal-
,.nn en ég var vanur að fara.
Og jafnskjótt og ég kom þangað,
hringdi ég til konunnar minnar og
. agði henni, að hún skyldi ekki
ara niður í kjallarann.
Svo rann upp hinn 29. ágúst
143, en þann dag neitaði danska
’tjórnin skilyrðislaust kröfum
' jóðverja. Ríkisstjórn og konung-
• r voru sammála um, að ekki væri
með neinu móti unnt að hafa
í imstarf við þá lengur. Þeir höfðu
-- ’ikið bókstaflega öll loforð, sem
eir gáfu við hernám Danmerkur.
Þýzkir hermenn tóku konungs-
.öllina aðfaranótt 29. ágústs eftir
r tutta en snarpa orrustu. Upp frá
rví mátti heita, að Kristján kon-
, ngur X. væri fangi Þjóðverja.
eir tóku einnig danskar herbúðir
r-varvetna í landinu, víðast hvar
(*ftir skemmri eða lengri bardaga.
vergi voru fyrir nema fáeinir
i anskir hermenn, sem börðust af
í ugrekki gegn ofurefli.
Þeir flotaforingjar danskir, sem
‘kki náðu að flýja með skip sín til
víþjóðar þessa nótt, sökktu þeim.
Kaupmannahöfn var þrjátíu
rerskipum sökkt, þar á meðal níu
tfbátum, þeim nýjustu og beztu
r-fim Danir áttu. Þrettán skip
uppu til Svíþjóðar.
Margir af helztu andans mönn-
!m þjóðarinnar voru nú hand-
isknir. Nokkrir voru skotnir, en
estir settir í fangabúðir, ýmist í
* 'anmörku eða Þýzkalandi.
Aðfaranótt 2. október 1943 hófu
• ýzku nazistarnir gyðingaofsóknir
Danmörku. Öllum gyðingum var
safnað saman og þeir sendir til
Þýzkalands. Fólkið var handtekið
hvar sem til þess náðist, meira að
segja á elliheimilum. Margir
hinna gömlu og lasburða gyðinga
dóu á leiðinni eða seinna af illri
meðferð; og ófáir frömdu sjálfs-
morð fremur en falla í hendur
nazista.
Mótmæluni rigndi yfir þýzku
nazistana vegna gyðingaofsókn-
anna; frá konunginum, hæstarétti,
skrifstofustjórum í ráðuneytum
og stéttarfélögum. Háskólinn lok-
aði í viku í mótmælaskyni. En
kröftugust voru andmælin frá
kirkjunni. Sunnudaginn 3. október
var harðorð yfirlýsing frá biskup-
inum í Kaupmannahöfn lesin upp
í öllum kirkjum landsins.
Almenningur tók höndum sam-
an til hjálpar gyðingum. Menn
hikuðu ekki við að stofna eigin lífi
í hættu við að fela þá og fæða og
hjálpa þeim að flýja til Svíþjóðar.
Um tvö þúsund gyðingar voru
faldir á spítulum á meðan þeir
biðu undankomuleiða, og voru
flestir lagðir inn undir röngu
nafni.
Þessa daga sigldi straumur báta
og skipa á hverri nóttu frá ger-
vallri austurströnd Danmerkur
með flóttafolk yfir til Svíþjóðar.
tíðar komu þangað hermenn og
heimtuðu hann framseldan. Þá
var sjúklingurinn oftast farinn og
búið að leggja hann inn á annað
sjúkrahús undir nýju nafni. Þar
var gert að sárum hans í flýti, en
að því búnu var hann fluttur á
þriðja spítalann og enn undir nýju
nafni.
Þetta bragð gafst mjög vel. Þó
var það ekki óbrigðult, og man ég
eftir einu hörmulegu dæmi þess:
Ungur maður varð fyrir skoti
úti á götu í Kaupmannahöfn.
Hann hafði verið lögregluþjónn,
en nú var búið að leysa dönsku
lögregluna upp, svo að hann gekk í
fyrir frelsi ættjarðar sinnar, voru
sannkallaðar hetjur. Aldrei heyrði
ég þá mæla æðruorð, hversu
særðir sem þeir voru.
Ég get nefnt annað dæmi:
Foringi fyrir flokki manna, sem
hafði fengið það verkefni að
sprengja í loft upp verksmiðju í
Ryesgötu, fékk skot hægra megin í
kviðinn. Hann skipaði mönnum
sínum að dreifa sér og sagðist geta
séð um sig sjálfur, þótt særður
væri.
Hann gekk því næst inn á
veitingastofu og fékk glas af vatni.
þaðan reikaði hann tveggja kíló-
Þær eru ófáar ferðirnar, sem dr. Friðrik hefur farið í sjúkraflug til Grænlands. Myndin er tekin í
Scoresbysundi eitt sinn er hann fór þangað í flugvél með Birni Pálssyni.