Morgunblaðið - 16.12.1979, Blaðsíða 17

48
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 1979
Viihjálmur G. Skúlason
skritar um lyf
Ekki má nota þessi lyf handa
einstaklingum, sem áöur hafa
fengiö ofnæmi fyrir cefalós-
pórínlyfjum. Aögæzlu skal viö-
hafa, þegar nýrnastarfsemi er
skert, viö samtíma notkun
þvagræsilyfja, er hafa hraöa
verkun og ef sjúklingur hefur
ofnæmi fyrir penicillínsambönd-
drepandi og eru lítiö eitruö eins
og penicillín, en eru miklu dýrari
en þau.
Sum þessarra lyfja er aöeins
hægt aö nota sem stungulyf, en
önnur er hægt aö nota bæöi sem
stungulyf og í inntöku sem töflur,
hylki eöa mixtúru. Lyfin komast í
gegnum fylgju og skilja aö
nokkru leyti út meö móöurmjólk
og geta þannig haft áhrif á fóstur
og kornabörn. Útskilnaöur er
mestur um nýru og aö óverulegu
leyti meö galli. Ef nýrnastarfsemi
er skert, geta lyf úr þessum flokki
safnazt saman í líkamanum og
eitrun getur komiö í Ijós, ef ekki
er tekiö tillit til þess meö því aö
minnka skammt.
Notagildi,
verkunarmáti
og lyfjaform
Cefalóspórínflokkurinn hefur
mjög hliöstæöa verkun á sýkla
og benzylpenicillín og hefur
ennfremur verkun á sýkla, sem
eru orönir mótstööugir gegn
elztu penicillíntegundunum
vegna þess, aö þeir framleiða
penicillínase og verja sig þannig
gegn áhrifum fúkalyfsins. Enn-
fremur verkar hann á ýmsa sýkla,
sem ampicillín er venjulega not-
aö gegn. Lyfjaform, sem inni-
halda cefalóspórín, eru einkum
notuö gegn alvarlegum smitun-
um af völdum óþekktra sýkla
eins og til dæmis lífshættulegri
blóðeitrun, lífhimnubólgu, heila-
himnubólgu, beinhimnubólgu og
ígerö í sárum og þá oft ásamt
amínósykrungum eöa öörum
fúkalyfjum. Þessi lyf verka sýkla-
hinn bóginn er þessu ekki til aö
dreifa varðandi amínósykrunga
eins og áöur er getiö.
Helztu
cefalóspórínlyf,
sem eru á markaöi
hér á landi
Cefalexín (ceporexR) dreifu-
kyrni og hylki; cefalóridín (cepor-
anR) stungulyf; cefapírín (cefa-
trexylR) stungulyf; cefazólín (cef-
acidalR) stungulyf; cefradín (vel-
osefR) hylki, saft og stungulyf.
Erytrómycín. Erytrómycín er fúk-
alyf, sem var uppgötvað áriö
1952 af vísindamönnum viö Lilly
rannsóknarstofurnar í Indianap-
olis í Bandaríkjunum. Lyfiö er
unniö úr sérstökum stofni jarö-
vegssveppsins Streptomyces
erythreus, sem fannst í jarö-
vegssýni frá Filippseyjum. Erytr-
ómycín hefur einkum áhrif á
gram-jákvæöa sýkla og er þess-
vegna í daglegu tali kallaö
„mjóspektraö“ fúkalyf.
Erytrómycín verkar á sömu
sýkla og penicillín (benzylpenic-
illín) og er oft notað, þegar
sjúklingur hefur ofnæmi fyrir
Denicillíni eöa svklar eru orönir
:..
Smitsjúkdómalyf
mótstööugir gegn penicillíni (t.d.
klasasýklar). En sýklar geta einn-
ig oröiö mótstööugir gegn erytr-
ómycíni og þessvegna er ekki
skynsamlegt aö nota þaö gegn
smitunum, þar sem hæt er aö
nota penicillín.
Erytrómycín er notaö bæöi
sem stungulyf og töflur. Lyfiö má
ekki nota handa einstaklingum,
sem áöur hafa sýnt ofnæmisvið-
brigöi við notkun þess og varúö
skal viöhafa, þegar lifrastarfsemi
er skert.
Erytrómycín er mjög lítiö eitr-
aö lyf. Ofnæmisviöbrigöi eru
mjög sjaldgæf og koma oftast í
Ijós sem útbrot og sótthiti („drug
fever“). Ekki skal gefa penicillín,
cefalóspórín, linkómycín eöa
klindamycín samtímis erytróm-
ycíni.
Helztu
erytrómycínlyf,
sem eru á markaöi
hér á landi
Erytrómycínstearat (abbotic-
inR) töflur; erytrómycínetylsúxín-
at (abboticinR) mixtúra; erytróm-
ycín (emu-VR) sýruhjúptöflur, (er-
ythromycinR) sýrhjúptöflur.
Cefalóspórín
Inngangur. Áriö 1945, þegar
nokkur reynsla haföi fengizt af
notkun penicillíns og notkun
streptomycíns var um þaö bil aö
hefjast, geröi Guiseppe Brotzu,
sem var prófessor í gerlafræöi
viö háskólann í Cagliari á Sard-
iníu, uppgötvun, sem leiddi þegar
fram liöu stundir til þróunar
ennþá eins mikilvægs flokks
fúkalyfja, sem fékk nafniö cefal-
óspórín.
Brotzu var allt í senn gerla-
fræöingur, stjórnmálamaöur og
embættismaöur, en allt um mikl-
ar annir ákvaö hann aö rannsaka
þaö forvitnilega fyrirbrigöi, aö
sjórinn viö strönd Cagliari, þar
sem skólp frá borginni blandað-
ist honum, var einkennilega laus
viö sjúkdómsframkallandi bakt-
eríur. þaö er enginn vafi á því, aö
þær uppgötvanir, sem Flemin og
Waksman höföu gert, urðu til
þess, aö hann fór aö velta því
fyrir sér, hvort skýringin á þessu
kynni aö vera sú, aö sýklarnir
dræpust af völdum annarra ör-
vera. Meö þessa hugmynd aö
leiöarljósi rannsakaöi hann þetta
svæði áriö 1948 og árangur
erfiöins varö sá, að honum tókst
aö einangra svepp úr sjónum
nálægt skólpræsinu, sem er
þekktur undir nafninu Cephal-
osporium acremonium. Hann
framleiddi þegar í staö óhreint
efni úr þessum sveppi og gaf þaö
sjúklingum meö ýmsa smitsjúk-
dóma svo sem graftarkýli af
völdum klasasýkla, taugaveiki-
bróöur og brúsasýki. Enda þótt
mjög lítið hljóti að hafa veriö af
virku efni í þessum extrakti,
viröist meöferöin tíafa verið
nægilega árangursrík til þess að
fullvissa Brotzu um, aö tíann
heföi gert mikilvæga uppgötvun.
Hann vissi þessvegna, aö næst
þyrfti hann aö vinna virka efnið í
hreinni mynd, en þar sem hann
taldi sig ekki hafa möguleika á aö
gera þaö sjálfur, sneri hann sér
til forráöamanna ítalska lyfjaiön-
aöarins. Hanrv fór bónleiöur til
búöar og ákvaö því áriö 1948 aö
birta niðurstööur sínar í þeirri
von, aö aörir, sem heföu betri
aöstööu en hann, læsu skýrslu
hans og héldu rannsóknunum
áfram. Vísindamenn í Oxford á
Englandi, sem áöur höföu rann-
sakaö penicillín undir stjórn Sir
Howard Florey, uröu til þess aö
þoka cefalóspórínrannsóknum í
rétta átt, en þar sem verkefnið
var mjög erfitt viöfangs, komu
cefalóspórínlyf ekki á almennan
markaö fyrr en á árunum eftir
1964.
um.
Helztu hjáverkanir. Hjáverkanir
cefalóspórínlyfja eru sjaldgæfar
en þó nokkru tíöari en þegar
penicillínlyf eru notuö. Þegar
stungulyfi sem inniheldur cefa-
lóspórínlyf er dælt inn í líkamann,
getur komiö staöbundin erting á
stungustaö og meltingartruflanir,
þegar lyfin eru tekin í formi
taflna. Þegar mjög stórir
skammtar eru notaðir, geta kom-
iö í Ijós nýrnaskemmdir, krampar
og blóöbreytingar. Stundum
minnkar fjöldi hvítra blóökorna
eöa blóöplatna. Ennfremur getur
komiö fram ofnæmi með útbrot-
um, ofsakláði og í einstaka
tilvikum lost.
Sum önnur fúkalyf eins og
tetracyklín, klóramfeníkól og er-
ytrómycín geta dregiö úr sýkla-
drepandi verkun cefalóspórín-
Ivfia. ef bau eru aefin samtímis. Á
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 1979
49
r .
Dr. Krístján Eldjárn forseti Islands:
Hér þarf að
bregðast fljótt við
Eins og kunnugt er af frétt-
um stendur nú yfir árleg lands-
söfnun Hjálparstofnunar kirkj-
unnar „Brauð handa hungruð-
um heimi“, sem í ár er tileinkuð
Kampútseu.
Forseti íslands, herra Krist-
ján Eldjárn er verndari söfnun-
arinnar og flutti ávarp til
þjóðarinnar i sjónvarpi sunnu-
daginn 9. desember s.l.
Fer ávarp hans hér á eftir ...
Trúarhöfundur vor hefur boð-
ið mönnum að þeir skuli elska
náunga sinn eins og sjálfa sig.
Þetta er hörð krafa til mann-
anna í ófullkomleika sínum og
reynist erfitt undir hana að
ganga bæði í orði og verki.
Leiðarljósið er þó jafnskært
fyrir því, hið milda ljós sem lýsir
gegnum geiminn, eins og skáldið [
segir, „þótt fetið nái skammt, ég
feginn verð ef áfram miðar
samt“.
En hver er náungi vor?
Þeirrar spurningar hefur oft
verið spurt. Er það kannski einn
úr fjölskyldu vorri, eða einhver í
næsta nágrenni eða hver og einn
sem samlandi vor kallast? Vér
högum oss oft eins og svo væri.
Islendingum verður ekki brugðið
um að beir séu seinir til að sýna
samúð og rétta hjálpandi hönd
þegar granni vor eða landi verð-
ur fyrir þungum áföllum af
einhverju tagi. En því fjær oss
sem "ósköpin dynja yfir, því
minna kennum vér til fyrir
annarra hönd og því minna
höfumst vér að til hjálpar. Þetta
er ekkert íslenskt sérkenni, held-
ur mannlegur breyskleiki, eða er
það kannski sjálfsvörn manns-
ins? Það er ef til vill hverjum
manni ofvaxið að taka þátt í
raunum alls mannkyns. Engu að
síður er það svo, að náungi vor er
ekki aðeins granni eða landi,
heldur hver sá sem þjáist hvar
sem hann er á jarðarkringlunni,
og oss er boðið að koma til
hjálpar ef vér megum einhverri
hjálp við koma. Vel megum vér
íslendingar vera minnugir þess
sem skammt er að minnast, að
fyrir fáeinum árum lét fólk í
fjarlægum löndum stórfé af
hendi rakna til þess að gera
bærilegar raunir fólks í einu
byggðarlagi lands vors. Vér eig-
um skuld að gjalda. Minnumst
þess nú, þegar íslenskar
líknarstofnanir skera upp herör
til þess að lina óumræðilegar
þjáningar fólks í fjarlægu landi,
í Kampútseu, þjáningar sem eru
svo ofboðslegar að einn mesti og
besti samtímamaður vor, Kurt
Waldheim, aðalritari sameinuðu
þjóðanna, hefur sagt að sjaldan
eða aldrei hafi veröldin orðið
vitni að þvílíkum hörmungum.
Ég hef fyrir satt að hér sé ekki
ofmælt, enda er kunnugt að
samviska margra velmegunar-
þjóða hefur tekið við sér svo að
um munar. EKki væru það
meðmæli með íslenskri þjóð-
menningu ef vér yrðum eftirbát-
ar nágranna vorra í þessu efni,
því að vér erum í hópi velmegun-
arþjóða, þrátt fyrir allan barlóm
vorn og sjálfsvorkunn. Ég á líka
miklu fremur von á að vér
munum síður en svo skerast úr
leik, heldur þvert á móti taka
eins myndarlega á og þeir sem
best gera.
Til eru ýmisleg ráð til að
svæfa samviskuna og hafast ekki
að þegar beðið er um liðsinni til
líknarmála. Til dæmis að segja
við sjálfan sig að vandinn sé svo
hrikalegur að ekkert muni um
hvern einn eða jafnvel fámennis-
þjóð eins og íslendinga. Ellegar
að hjálp nái svo skammt að hún
geri ekki annað en fresta því sem
þó hljóti að verða, eins og hver
annar mjög skammgóður verm-
ir. Allt slíkt er þó sjálfsblekking
eða misskilningur og gengur
þvert gegn skyldunni við náung-
ann. Hér er verið að biðja um
hjálp til að útvega matvæli
handa þúsundum og aftur þús-
undum manna sem eru að svelta
í hel. Hér þarf að bregðast fljótt
við og hver einasti biti í barns
munn í dag getur ráðið úrslitum
um hvort það lifir til morguns.
Og hver nýr dagur ber þó að
minnsta kosti vonina í skauti
sér. Einhvern tíma hlýtur þess-
um ósköpum að linna.
íslenskar hjálparstofnanir
hafa af því reynslu að framlög
Islendinga sem um hendur
þeirra hafa farið á liðnum árum
hafi bjargað tugum þúsunda
mannslífa í hungurlöndum
Nefna má lönd eins og Eþíópíu
og Zaire sem nýleg dæmi. Það
væri því mikill misskilningur að
halda að framlag vort komi að
engu eða sáralitlu gagni. Þvert á
móti, allt kemur að því gagni
sem til er ætlast, alltaf í bráð og
sem betur fer oft í lengd.
Nú fara jól í hönd. Fjölskyld-
urnar þurfa á miklum peningum
að halda til þess að geta haldið
hátíð ljóss og friðar með venju-
legri reisn. Til eru þeir vor á
meðal sem ekki hafa úr miklu að
spila. En hinir eru til allrar
hamingju miklu fleiri sem ékki
mundu sjá það mikið á reikningi
jólanna, þótt þar sé bætt við
einni jólagjöfinni enn, greiðslu
velmegunarþjóðar til hins fjar-
læga náunga vors sem horfist í
augu við hungurdauðann meðan
vér höldum fagnaðarhátíð krist-
inna manna.
Sérverslun með listræna húsmuni
Borgartúni 29 Sími 20640