Morgunblaðið - 16.12.1979, Blaðsíða 20

2 52
Robert Conquest:
Rotnir
menn
með
rotinn
málstað
Um leiö og þetta er ritaö
þjáist gamall maður vegna yfir-
sjóna sem honum uröu á fyrir
heilum mannsaldri. Fáir mundu
verja þær athafnir hans, en
ennþá færri mundu efast um aö
hann hafi breytt í samræmi viö
samvizku sína og pólitíska sann-
færingu. Hann hafói fest trú á
því aö einræðisflokkurinn og
Ríkiö, sem hann þjónaði, mundi
sigra. Ég á hér aö sjálfsögöu viö
Rudolf Hess.
Himmler og Eichmann, og
John Amery og William Joyce,
svo nær sér litiö, höguöu sér
einnig fyrst og fremst í samræmi
viö „samvizku sína“ og settu
hana ofar öðrum siöferðiskröf-
um. í sambandi viö Blunt-máliö
koma ýmis siöfræöileg atriöi til
greina, en þaö er þetta sem er
mergurinn málsins, — kjarni
þeirrar afsökunar sem hann og
vinir hans finna honum fyrir því,
sem hann hefur gert.
Áöur en nánar er fjallaö um
þessa helztu röksemd varnar-
innar er vert aö benda á þaö, aö
mjög hæþiö er fyrir Blunt aö
halda fram þessari röksemd.
Hann heldur því reyndar ekki
mjög stíft fram nú aö honum
hafi þótt stalínisminn gott kerfi.
Honum veröur fremur tíðrætt
um aö þaö hafi veriö andstaðan
viö nazisma, sem hafi rekiö fólk
í faöm kommúnismans, og þetta
er auövitaö röksemd sem lætur
langtum betur í eyrum mæröar-
fullra frjálshyggjumanna en hin
fyrri. Samt stenzt hún engan
veginn, hvorki rökfræöilega né
hvaö staöreyndir varöar. Fjöl-
margir voru andvígir nazisman-
um, án þess að þeir gerðust
nokkrun tíma kommúnistar þess
vegna, og nægir þar aö nefna
menn eins og Churchill og Von
Staufenberg. Jafnvel þótt viö
féllumst á aö kommúnistar
heföu staöiö fastast gegn naz-
ismanum þá gæti það aldrei
sannaö ágæti kommúnismans,
— ekki frekar en hægt væri aö
taka mark á því ef Al Capone-
glæpaklíka ætlaöi aö réttlæta
sig meö því aö hún væri haröari
andstæöingur O’Bannionklík-
unnar en löghlýðnir borgarar.
Þá er ekki hægt aö halda því
fram aö „and-fasismi“ haföi
kallað á njósnir gegn Bretlandi,
þar sem fasisminn var ekkert
vandamál. Blunt og félagar hans
aöhylltust raunar stalínisma á
meöan nazistar og kommúnistar
voru enn bandamenn, en á
þessum sama tíma voru brezkir
kommúnistar mestu stuön-
ingsmenn þess aö samið yröi
um frið viö Hitler, og allir aðrir
flokkar í landinu voru þeim
„and-fasískari“.
Þaö er reynsla mín, aö lítiö
mark hafi veriö takandi á yfirlýs-
ingum þeirra, sem segjast vera
öörum meiri „and-fasistar“, —
jafnvel ekki þeirra sem hættu
stuöningi viö kommúnista í
stríösbyrjun. Marxistar lýstu því
yfir aö nauösynlegt væri aö
koma á dugandi og réttlátu
kerfi, sem komiö gæti í staðinn
fyrir „kaþitalima” — sem sé hiö
brezka þjóðfélagskerfi — undir-
skiliö aö þaö kerfi væri bæöi
einskis nýtt og óréttlátt.
Ég tel ástæöu til aö gera
greinarmun á þeim samtíðar-
mönnum mínum, sem aöhylltust
þessa kreddukenningu. Annars
vegar voru þeir, sem héldu
áfram aö vera gagnrýnir. Hins
vegar þeir, sem gáfust upp á aö
vera gagnrýnir, og í einhvers
konar sjálfspíningarfró beygöu
sig undir hina æöstu vizku,
samhyggju Flokksins. Þó þarf
kannski aö gera enn meiri
greinarmun á þeim, sem ekki
skáru á þjóðernislegar og sögu-
legar rætur sínar, og þeim, sem
tóku góöa og gilda þá fáránlegu
kenningu, aó þeir gætu hafiö sig
yfir upþruna sinn og dæmt
þjóöfélagiö aö utan — af hlut-
lægum, eilífum sjónarhóli.
Blunt og trúarleiötogi hans, Stalín
Maöur getur ekki uþþhafiö sig
yfir sína eigin þjóö — maður
einfaldlega yfirgefur hana.
Blunt geröist ekki venjulegur
marxisti. Hann varö stalínisti.
Hann gekk lengra — hann
jafnaöi hinum áþreifanlegu Sov-
étríkjum viö „frumstig kommún-
ismans“, hina hálfgeröu þaradís
marxismans. Hvernig mátti
þetta veröa?
í mörgum hópum framsæk-
inna manna á þessum tíma var
útmáluö glansmynd af Sovét-
ríkjunum, sem var svo fjarri
raunveruleikanum sem frekast
mátti veröa. Þeir blaöa- og
fræöimenn, sem sáu um aö
koma slíkum firrum á framfæri,
veröa aö hlíta því aö veröa
fordæmdir af eftirkomendum
sínum (á sama hátt og þeir, sem
hegöa sér á sömu lund nú um
stundir og útbreiöa lof og hól
um ógnarstjórnirnar í Víetnam,
Mosambique og á Kúbu). Þótt
þessar falsfréttir hafi átt greiöan
aögang aö ýmsum hópum, var
samt kostur á réttum upplýsing-
um. Þær voru einfaldlega ekki í
samræmi viö þaö, sem þessir
menn vildu hlusta á. Jafnvel
harðir andstæöingar kommún-
ista einsog Victor Gollacz —
heföu taliö þá fullyrðingu fárán-
lega, sem eigi aö síöur var
hárrétt, aö áriö 1938 haföi Stalín
veriö búinn aö dreþa 80 til 90
sinnum fleira fólk en Hitler, og
haldiö hundraö sinnum fleiri í
fangelsi. (Aö sjálfsögöu fór Hitl-
er eftir þetta aö sækja á.)
Þessar falskenningar um
Rússland eitruöu andrúmsloftiö
meöal menntamanna, og
skrumskældu skoóanir margra
á hinum pólitíska raunveruleika.
En aö vaöa í villu og svíma er
ekki þaö sama og aö gerast
fööurlandssvikari. Virzt getur
eölilegt aö gera þá kröfu til
þeirra sem voru aö leggja út á
glæpabrautina — landráö og
njósnir — aö þeim bæri sérstök
skylda til aö kynna sér fortíö
þeirra, sem þeir ætluöu aö fara
aö þjóna, og aö vanræksla
Blunts og félaga hans aö þessu
leyti hljóti aö hafa veriö nægileg
siöferöisleg yfirsjón, þótt ekki
heföi annað komiö til.
Þegar Blunt segist hafa hætt
aö vinna fyrir Sovétríkin árið
1945, þá fer hann meö ósann-
indi. Þaö eitt aö láta undir höfuö
leggjast aö segja til þeirra, sem
þá voru enn í þjónustu Bería og
Stalíns, var alvarlegt og ítrekaö
brot gagnvart föðurlandinu og
mannúö yfirleitt. Nú afsakar
hann sig meö því aö hann hafi
ekki getaö „brugðizt vinum”
sínum — sem brugöust milljón-
um landa hans. Þaö viröist ekki
einu sinni hvarfla aö hinum fáu
formælendum Blunts aö þessi
regla Cambridge-klíkunnar —
aö taka vin sinn (Burgess) fram
yfir fööurlandiö (Bretland) — sé
siðferöisbrestur.
Niðurstaöan hlýtur því að
verða sú, aö vörn Blunts
grundvallist ekki á ööru en
rangri skírskotun til „and-fas-
isma“ og mafíu-móralnum um
samstööu í glæþaverkum. Hon-
um tekst ekki aö hefja sjálfan
sig upp á þaö sviö aö áskilja sér
rétt til aö aöhyllast stalínismann,
og mega gera eins og hann telur
aö skyldan hafi boöið.
En hverju svörum viö þegar
boöiö er upp á slíkar varnar-
ræöur, hvort sem þær koma frá
einhverjum Blunt-um, Joyce-
um, Beríum eöa Eichmönnum?
Enn hef ég ekki rekizt á betri
kenningu en þá, sem John
Sparrow setti fram, aö sekt
slíkra manna „afmáist ekki fyrir
þaö aö þeir telji tilgang sinn
hafa veriö heiöarlegan. Sektin
er fólgin í hinum illa tilgangi í
sjálfum sér. Þeir hljóta að lokum
aö dæmast meö tilvísun í þann
málstaö, sem þeir helguðu
sig ... Ef erfitt er aö dæma
mann eftir siðferöilegu lögmáli
fyrir vitsmunalega annmarka
... hlýtur niöurstaöan aö veröa
sú, aö lygin, sem leiddi hann
afvega, búi í huga hans; aö sá
málstaöur, sem menn helga sig,
leiöi í Ijós hvers konar menn þeir
eiginlega séu“.
Blunt, Burgess og félagar
þeirra höföu ekki annaö aö færa
rotnum málstað annaö en rotn-
unina, sem bjó í þeim sjálfum.
Ævar R. Kvaran:
Hugrún:
LEIKIR AF LÍFSINS TAFLI,
Ægisútgáfan, Rvk. 1979.
Um alllangt skeið hafa bók-
menntir nútímans einkennst mjög
af þeirri áherslu, sem skáldin hafa
lagt á hin illu öfl í manninum.
Vissulega er af nógu að taka, því
fréttir minna okkur stöðugt á það,
að manninum hefur víða um lönd
tekist að skapa hrein víti fyrir
meðbræður sína. Þetta hörmulega
ástand er því vissulega hluti
lífsins, eins og því er lifað nú á
tímum. Hér er því sannleikur á
ferð, þótt hroðalegur sé, og við
fengjum tæpast rétta mynd af
sjálfum okkur ef þessi hluti mynd-
ar mannsins kæmi ekki glögglega
fram. Ofbeldi og kynsvall veður
víða uppi í bókmenntum. Og
þessar bækur seljast vel. Lesendur
virðast margir hverjir hafa sterka
þörf fyrir að lesa um hrottaskap
og blygðunarlaust líferni. Þetta er
orðið tíska.
En það fer um þessa tísku eins
og aðra, að fólk verður að lokum
leitt á henni og taka verður upp
aðra stefnu.
Það eru til íslenskir rithöfundar
sem hafa neitað að taka þátt í
þessari tísku, sökum þess að þeim
ofbýður að sjá allan þennan við-
bjóð á prenti og minnast því ekki á
hann í bókum sínum. Þetta ætti að
vera flestum skiljanlegt, og því
ástæðulaust að áfellast höfunda
fyrir það, ef þeir hafa frá ein-
hverjum öðrum þáttum í mannin-
um að segja sem engu síður eru
sannir en hinir sem ruddalegir
eru.
Skáldkonan Hugrún er einn
þessara höfunda. Hún er miklu
heillaðri af því sem fagurt er og
göfugt í manninum en því gagn-
stæða. Þetta er í senn kostur
hennar og galli sem rithöfundar.
Bækur um
Frank og
Jóa og Finn
frækna
LEIFTUR hefur sent frá sér 22. og
23. bókina í flokknum um þá
félaga Frank og Jóa eftir Franklin
W. Dix, „Leynigöngin" og „Dular-
fulli skugginn". Lenda þeir sem
fyrr í hinum mestu ævintýrum og
að venju komast þeir í tæri við
bófa og hvers konar vafasama
aðila. En þeir Frank og Jói láta
sér ekki allt fyrir brjósti brenna.
Þá hefur Leiftur sent frá sér
bókina „Finnur frækni" eftir
Marryat, drengjasögu með mynd-
um, og kemur þar helzt við sögu
auk Finns stýrimanns sem hefur
verið á sjó í hálfa öld, þrettán ára
drengur, Vilhjálmur, sem er að
hefja sjómennsku.
AUGLÝSINGASTOFA
MYNDAMÓTA
Adalstræti 6 simi 25810