Morgunblaðið - 06.01.1980, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. JANÚAR 1980
Nýj árssálrrmr
Hvað boðar nýárs blessuð sól?
hún boðar náttúrunnar jól,
hún flytur líf og líknarráð,
hún ljómar heit af Drottins náð.
Sem Guðs son forðum gekk um kring,
hún gengur ársins fagra hring
og leggur smyrsl á lífsins sár
og læknar mein og þerrar tár.
Ó, sjá þú Drottins björtu braut,
þú barn, sem kvíðir vetrar þraut,
í sannleik hvar sem sólin skín
er sjálfur Guð að leita þín.
Því hræðst þú ei, þótt hér sé kalt
og heimsins yndi stutt og valt,
og allt þitt ráð sem hverfult hjól,
í hendi Guðs er jörð og sól.
Hann heyrir stormsins hörpuslátt,
hann heyrir barnsins andardrátt,
hann heyrir sínum himni frá
hvert hjartaslag þitt jörðu á.
í hendi Guðs er hver ein tíð,
í hendi Guðs er allt vort stríð,
hið minnsta happ, hið mesta fár,
hið mikla djúp, hið litla tár.
í almáttugri hendi hans
er hagur þessa kalda lands,
vor vagga, braut, vor byggð og gröf
þótt búum við hin yztu höf.
Vor sól og dagur, herra hár,
sé heilög ásján þín í ár.
Ó, Drottinn, heyr vort hjartans mál,
í hendi þer er líf og sál.
Matthías Jochumsson
Nýjársnótt
Nýjársnótt urðu margir hlutir undarlegir og mikið um dýrðir þar
sem álfar fluttu þá búferlum, sóttu tíðir og heimboð hverjir til
annara; þá var hvað bezt að sitja úti á krossgötum; þá töluðu kýr að
sumra sögn, þó aðrir segi það væri á þrettándanótt; þá var trú að
„kirkjugarður risi“ og að allt vatn yrði þá snöggvast að víni. Það
verður að hafa það hugfast að „hátíð er til heilla bezt“, og því hafa
sumir ætlað að óskastundin væri þessa merkisnótt.
Svo er sagt að piltur einn ætlaði að reyna að hitta óskastundina.
Hann tók sig til einn laugardag, en aðrir segja á gamlárskvöld,
settist upp á bæjarburstina, hélt húfunni sinni opinni milli handa sér
og bað í sífellu og hástöfum með þessum orðum: „Full, full húfan mín
með rauðagull. „Þarna sat pilturinn alla nýjársnóttina (eða
laugardaginn) og var að óska þangað til um morguninn að einn af
heimamönnum gekk út og heyrði, hvers drengurinn óskaði, og sagði
um leið og hann gekk út: „Ég vildi hún væri orðin full af skít. „Þetta
varð að áhrínorðum því maðurinn hitti óskastundina, en drengurinn
þagði á meðan hinn óskaði.
Úr Hákonar
sögu góða
Frá því segir í Hákonar sögu
góða, í Heimskringlu Snorra
Sturlusonar, að Hákon hafi verið
vel kristinn er hann kom í Noreg
en land allt heiðið og blótskapur
mikill. Hákon varð að fara leyni-
lega með kristninni því hann
þurfti liðs og alþýðuvinsælda, en
hann setti það þó í lög, að jólahald
skyldi hafið þann tíma sem kristn-
ir menn, en „áður var jólahald
Skáli á söguöld
Jólahald í heiðnum sið
hafið hökunótt, það var miðsvetr-
arnótt, og haldin þriggja nátta
jól.“ í Hákonar sögu góða segir
einnig:
„Sigurður Hlaðajarl var hinn
mesti blótmaður, og svo var Há-
kon, faðir hans, Hélt Sigurður jarl
upp blótveizlum öllum af hendi
konungs þar í Þrændalögum. Það
var forn siður, þá er blót skyldi
vera, að allir bændur skyldu þar
koma, sem hof var, og flytja
þangað föng sín, þau eru þeir
skyldu hafa, meðan veizlan stóð.
Að veizlu þeirri skyldu allir menn
öl eiga. Þar var og drepinn alls
konar smali og svo hross, en blóð
það allt, er þar kom af, þá var það
kallað hlaut, og hlautbollar það, er
blóð það stóð í, og hlautsteinar,
það var svo gert sem stökklar, með
því skyldi rjóða stallana öllu sam-
Þórslíkneski frá Eyrarlandi.
an og svo veggi hofsins utan og
innan og svo stökkva á mennina,
en slátur skyldi sjóða til mann-
fagnaðar. Eldar skyldu vera á
miðju gólfi í hofinu og þar katlar
yfir. Skyldi full um eld bera, en sá,
er gerði veizluna og höfðingi var,
þá skyldi hann signa fullið og allan
blóðmatinn, skyldi fyrst Óðins full
— skyldi það drekka til sigurs og
ríkis konungi sínum — en síðan
Njarðar full og Freys full til árs og
friðar. Þá var mörgum mönnum
títt að drekka þar næst bragafull.
Menn drukku og full frænda sinna,
þeirra er heygðir höfðu verið, og
voru það minni kölluð. Sigurður
jarl var manna örvastur. Hann
gerði það verk, er frægt var mjög,
að hann gerði mikla veizlu á
Hlöðum og hélt einn upp öllum
kostnaði."
Tvo bræður greindi á um að
huldufólk væri til. Annar
því fast fram að það væri,
en hinn neitaði. Fór þessu svo
fram um hríð þangað til sá er
neitaði tilveru huldumanna
reiddist og kvaðst skyldi burtu
fara og ekki aftur koma fyrr en
hann væri orðinn vissari hvort
huldumenn væri til eða ekki.
Síðan fór hann leiðar sinnar og
gekk yfir fjöll og firnindi, hóla
og hæðir og varð einskis vísari.
Ekki er sagt af ferðum hans fyrr
en hann kom aðfangadagskvöld
fyrir nýjár á bæ einn og var þar
heimilisfólk allt dapurt mjög.
Ferðamaður spurði, hvað þeim
stæði fyrir gleði. Honum var
sagt að enginn vildi verða til að
gæta bæjarins meðan heimilis-
fólk færi til tíða því þar hefði nú
í langa tíma horfið gæzlumaður
hverja nýjársnótt og vildi því
enginn eftir verða til bæjar-
geymslu. Komumaður bað
heimamenn vera ókvíðna og
bauðst að gæta bæjarins og
sagði sér mundi óhætt. Leið svo
tíminn að menn fóru til tíða af
bænum. Hann tekur sig til og
nær fjöl úr þilinu fyrir ofan
fremsta rúmið í baðstofunni og
fer milli þils og veggjar, hleypti
þilinu að mestu leyti aftur, en
hafði þó rifu á fellingunum svo
hann gat séð um alla baðstofuna.
Hundur hans lá á pallinum.
Þegar hann hefur verið þar
litla stund heyrði hann manna-
mál og göngu úti, og skömmu
síðar er gengið í baðstofuna og
er þar komið margt fólk. Hann
sér að hundurinn er tekinn og
slengt niður við svo hvert bein
brotnaði í honum. Því næst
heyrði hann að komumenn töl-
uðu sín á milli um að mannalykt
væri í bænum, en þá sögðu aðrir
það væri eigi kyn þar sem
bæjarmenn væri nýfarnir til
tíða. Þegar þeir höfðu umþóttað
sig sá gæzlumaður, að þessir
komumenn fóru með gullofinn
dúk, mesta gersemi, og breiddu á
borð, og allur borðbúnaðurinn að
því skapi, skálar og diskar, ker
og knífar, allt var af silfri. Síðan
settist allur hópurinn við snæð-
ing og fór þar allt siðsamlega
fram. Drengur einn var látinn
gæta dyra og hvenær dagur
ljómaði og var hann ýmist úti
eður inni. Hinn mennski maður
tók eftir því að í hvert sinn sem
hann kom var hann spurður um
Baðstofa á 19. öld.
Álfa
dansá
nýjárs
nótt
hvað liði tímanum, en hann
svaraði að langt væri enn til
dags. Fór þá gæzlumaðurinn að
rífa úr smátt og smátt úr
gættinni á baðstofunni svo hann
kæmist út ef á lægi. Þegar menn
þessir höfðu snætt var maður og
kona leidd fram. Þá kom og til
þeirra enn þriðji maður sem
gæzlumanni þótti sem prestur
væri. Svo hófu þeir söng og voru
enir sömu sálmar sungnir setn
hjá oss er vant að syngja við
hjónavígslu og var þar að öllu
farið sem hjá vel kristnum
mönnum er venja til. En þegar
hjónavígslunni var lokið var
tekið til að dansa og hélzt sú
gleði um stund. I því kom dyra-
vörður huldumanna inn og var
hann spurður hvað nú liði, en
hann kvað enn langt eftir nætur.
í því gall gæzlumaður við er stóð ,
langt að baki honum — því þá
var hann kominn úr gættinni —
og sagði: „Lýgur þú það því nú er
þegar dagur á miðju lofti." Við
þetta brá huldumönnum svo er
að dansinum voru að þeir drápu
þegar dyravörð sinn, hlupu burt
og skildu allt sitt eftir. Gæzlu-
maður fór þegar eftir þeim og sá
það seinast til ferða þeirra, að
allir steyptu sér í vatn nokkurt
er var kippkorn frá bænum.
Snéri hann þá heimleiðis og tók
saman allt það er huldufólkið
hafði eftir skilið.
Skömmu síðar komu heima-
menn frá tíðum og spurðu þeir
gæzlumann hvert hann hefði
nokkurst vísari orðið. Hann kvað
það lítið mark hafa verið að því
og sagði þeim hvernig farið
hafði. Þóttust menn þá sjá í
hendi að hinir fyrri gæzlumenn
hefði látið huldufólkið sjá sig og
það mundi hafa orðið þeim að
fjörlesti viðlíka og hundinum í
þetta sinn. Heimamenn gáfu
gæzlumanni allt það er huldu-
mennirnir höfðu eftir skilið. Að
því búnu fór gæzlumaður að
hitta bróður sin og sagði honum
upp alla sögu og það með að
aldrei skyldi hann upp frá því
rengja tilveru huldumanna. Tók
hann svo við búi eftir foreldra
sína og kvæntist og varð hinn
mesti lánsmaður alla ævi. En
ekki er þess getið að vart yrði við
mannahvarf eftir það á bæ þeim
er hann gætti forðum.