Morgunblaðið - 06.01.1980, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. JANÚAR 1980
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 4.500,00 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 230
kr. eintakið.
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Geir Hallgrímsson,
formaður Sjálfstæðis-
flokksins, sem um þessar
mundir gerir tilraun til
myndunar meirihluta-
stjórnar, beitir í þeirri til-
raun öðrum aðferðum en
tíðkast hafa við stjórnar-
myndanir á þessum áratug.
Eftir kosningarnar 1971,
1974 og 1978 var sá háttur á
hafður að sá sem hafði
umboð til stjórnarmyndun-
ar, bauð tilteknum flokkum
til formlegra viðræðna um
myndun ríkisstjórnar af
ákveðinni gerð. Þetta fyrir-
komulag hefur gefizt illa og
stjórnarmyndanir tekið
langan tíma. Sumarið 1978
tók það á þriðja mánuð að
koma saman ríkisstjórn.
í stað þess að bjóða
einhverjum flokkanna til
formlegra viðræðna um
myndun tiltekinnar ríkis-
stjórnar hefur Geir Hall-
grímsson átt einkasamtöl
við forystumenn og áhrifa-
menn í öllum hinum flokk-
unum, svo og hefur hann
átt viðtöl við forystumenn í
atvinnulífi og verkalýðs-
hreyfingu. Með þessum
einkasamtölum stefnir
formaður Sjálfstæðis-
flokksins að því að kanna,
hvort grundvöllur sé til
myndunar meirihluta-
stjórnar og þá með aðild
hvaða flokka. Þessi vinnu-
brögð eru líklegri til árang-
urs en sú aðferð að halda
samningafundi milli flokka
nánast fyrir opnum tjöld-
um.
Þegar lítið sem ekkert
fréttist af gangi slíkra við-
ræðna er út af fyrir sig
skiljanlegt, að bæði fjöl-
miðlar og aðrir ókyrrist, en
þótt fjölmiðlum hafi ekki
tekizt að afla frétta, sem
máli skipta af því, sem
farið hefur á milli for-
manns Sjálfstæðisflökksins
og annarra forystumanna í
stjórnmálum er ekki þar
með sagt, að þær viðræður
hafi verið tilgangslausar.
Þess ber einnig að gæta, að
Geir Hallgrímsson hefur
ekki haft umboð til stjórn-
armyndunar á hendi nema
í nokkra virka daga. Ára-
mótahelgin olli því að
sjálfsögðu, að lítið miðaði
meðan menn héldu áramót-
in hátíðleg. Þess vegna er
óþarfi að býsnast yfir því,
þótt niðurstöður af tilraun-
um formanns Sjálfstæðis-
flokksins liggi ekki fyrir nú
þegar. Það væri til of mik-
ils mælzt.
Langt er síðan aðstaðan
til stjórnarmyndunar hefur
verið jafn erfið og flókin og
nú. ítrekaðar yfirlýsingar
formanns Framsóknar-
flokksins um að samstarf
við Sjálfstæðisflokkinn
komi ekki til greina hafa
flækt þessa stöðu mjög. Til
viðbótar kemur að sjálf-
stæðismenn og Alþýðu-
bandalagsmenn og forverar
þeirra í Sósíalistaflokki
hafa ekki talað saman í
alvöru í 33 ár. Á því er nú
að verða breyting. Á sama
tíma er staða Alþýðu-
flokksins slík að flokkurinn
veit bersýnilega ekki hvað
hann vill.
Miðað við þessa flóknu
stöðu er ekki hægt að búast
við því að tilraun til stjórn-
armyndunar takist á
skammri stundu. Þess
vegna fer bezt á því, að
menn spari sér stóru orðin
um vinnubrögð og tilraunir
til stjórnarmyndunar. Fjöl-
miðlar reyna að sjálfsögðu
það sem þeir geta til þess
að afla upplýsinga um það
sem fram fer í slíkum
viðræðum. Ný vinnubrögð
af hálfu stjórnmálamanna
kalla að sjálfsögðu á ný
vinnubrögð af hálfu fjöl-
miðla. Auðvitað rekast
hagsmunir stjórnmála-
manna og fjölmiðla á að
mörgu leyti.
Geir Hallgrímsson hefur
marglýst því yfir, að hann
telji, að stjórnarmyndun
eigi ekki að fara fram í
fjölmiðlum. Auðvitað hefur
hann fullan rétt til þeirra
sjónarmiða og fyrir þeim
má færa mörg sterk rök. Á
sama hátt er það hlutverk
fjölmiðla að afla frétta og
þeir leita auðvitað þeirra
leiða, sem tiltækar eru í því
skyni, þegar erfiðlega geng-
ur að afla frétta af viðræð-
um stjórnmálamanna eins
og nú þessa dagana.
I fréttum og skrifum
blaða og í umtali manna er
að því fundið að formaður
Sjálfstæðisflokksins hafi
ekki ákveðið stjórnar-
mynstur í huga í þeim
viðræðum, sem hann á
þessa dagana. Þetta er
kostur en ekki galli. Geir
Hallgrímsson gengur til
þessara viðræðna með opn-
um huga. Hann hefur ekki
útilokað samstarf við nokk-
urn flokk. Viðræður hans
miða að því að leiða í ljós,
hvers konar stjórnarsam-
starf er líklegast til árang-
urs. Það er full ástæða til
að virða það við forystu-
mann í stjórnmálum nú,
þegar hvers kyns fordómar
og útilokunartal tröllríða
íslenzkum stjórnmálum, að
hann skuli standa að til-
raun til stjórnarmyndunar
með þeim hætti, sem Geir
Hallgrímsson gerir nú.
Stjórnarmyndunartilraun
Geirs Hallgrímssonar
Rey kj av í kurbr éf
Laugardagur 5. janúar
Steingríms
saga
Sjálfsævisögur íslenskra stjórn-
málamanna hafa almennt ekki
lokið upp fyrir lesendum neinum
nýjum sannindum. Þetta gildir um
ævisögu Steingríms Steinþórsson-
ar, sem var forsætisráðherra í
samstjórn Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks 1950 til 1953. I
þeirri ríkisstjórn sátu þeir saman
formenn flokkanna Ólafur Thors
og Hermann Jónasson, en þegar
Ólafur tók við forsætisráðherra-
embættinu af Steingrími hvarf
Hermann úr stjórninni.
I formála Steingríms sögu er
tilurð hennar lýst með þeim hætti,
að höfundurinn hafi skráð hjá sér
vandaðar dagbækur og tekið að
rita ævisögu sína eftir þeim og
traustu minni á miðjum aldri og
haldið því áfram fram að sjötugu
eða 1963. Hafi hann þá verið búinn
að rita helming sögunnar og gert
drög að seinni hlutanum. Stein-
grímur afhenti Búnaðarfélagi
Islands handritið að gjöf í sam-
sæti, sem það hélt honum sjötug-
um. Félagið treysti sér ekki til að
gefa verkið út. Meginástæðan
fyrir útgáfunni nú er þessi að sögn
þeirra, sem að henni standa: „Því
þótti nauðsynlegt og hreinlegast,
að gefa bókina út, svo að menn
hefðu fyrir eigin augum það, sem
hún flytti, og komið yrði í veg
fyrir, að lausar sögusagnir um
efni hennar afbökuðust á faralds-
fæti.“
Steingríms saga eða fyrri hluti
hennar að minnsta kosti er ekki
stjórnmálasaga. Eftir lestur bók-
arinnar þarf engan að undra,
hvers vegna höfundur gaf handrit-
ið Búnaðarfélaginu. Hann hefur
vafalítið fyrst og fremst litið á það
sem heimild um landbúnaðarmál.
Auðvitað er fjallað um stjórnmál í
bókinni og frásögnin um úlfúðina
innan Framsóknarflokksins og
hrun hans í kosningunum 1933 er
fróðleg. Hún er staðfesting á því,
að stjórnmálaflokkar geta ekki
vænst þess að ná góðum árangri í
baráttunni um hylli kjósenda, ef
þeir lúta ekki samhentri og ein-
huga forystu.
Það, sem útgefendur kalla
„lausar sögusagnir" í formála
sínum, hafa ekki sprottið af inn-
sýn höfundar Steingríms sögu í
heim stjórnjnálanna, heldur eiga
þær rætur að rekja til mannlýs-
inga hans. Þessar lýsingar ein-
kennast óneitanlega mjög af pól-
itískum fordómum og dæmafárri
þröngsýni oft á tíðum. Stjórn-
málamenn og embættismenn er
starfa á opinberum vettvangi
ganga til verka með þeirri vissu,
að um þá og afrakstur vinnu
þeirra verði fjallað fyrir opnum
tjöldum. En að fara milli bæja
eins og Steingrímur Steinþórsson
gerir og draga upp myndir af
húsráðendum, sem mótast þar að
auki talsvert af því hvar viðkom-
andi stendur í pólitík að mati
Steingríms, á lítið erindi í slíka
bók.
Týndir
snillmgar
Fyrir jólin kom út síðasta bindi
endurminninga Jóns Óskars
skálds og fjallar hann þar um trú
sína á kommúnismann og hvernig
hún brást. Bókin er rituð af
hreinskilni og veitir lesandanum
innsýn inn í þá tilbúnu veröld, sem
kommúnistum er nauðsynleg til
að viðhalda trú sinni. Lykilpersón-
an í pólitískum þroskaferli Jóns
Óskars er Kristinn E. Andrésson.
I bókinni er samskiptum þeirra
meðal annars lýst með þessum
hætti:
„Það var í janúar árið 1953, að
fréttir bárust um enn ný réttar-
höld í Moskvu, og þau gátu tæpast
vakið minni athygli en fyrri rétt-
arhöld sem þar höfðu fræg orðið.
Ekkert minna hafði gerst en það,
að nokkrir virðulegir og mikils
metnir læknar þar eystra höfðu
verið teknir fastir, og eftir nokk-
urra daga varðhald voru þeir
búnir að játa á sig hroðalegustu
glæpi. Þeir voru handbendi banda-
rísku leyniþjónustunnar, sagði í
frétt í Þjóðviljanum (blaðinu okk-
ar!) 14. janúar 1953. Og auðvitað
höfðu þeir tekið að sér að fremja
morð og myndað samsæri um að
drepa Stalín.
Þetta kunni dómgreind mín ekki
að meta á nógu marxískan hátt.
Ég gat ekki séð, að þarna mundi
allt vera með felldu. Eg hafði orð á
því við Kristin E. Andrésson, að
Stalín mundi vera orðinn elliær
eða hefði bilast á geði.
Kristinn varð eitthvað hugs-
andi, eins og hann væri ekki alveg
öruggur, en svaraði því til, að ekki
bentu síðustu dagskipanir Stalíns
til þess, þær væru svo skýrar. Ég
lét þá talið niður falla, en fann að
Kristinn var í vandræðum að
skýra þessa atburði.
Og ég var ekki sannfærður."
Síðar segir Jón Óskar:
„Innfjálgar minningargreinar
birtust í Þjóðviljanum um Stalín.
Greinarnar skrifuðu að sjálfsögðu
helstu virðingarmenn sósíalista,
Kristinn E. Andrésson, Sverrir
Kristjánsson og fleiri. Þær höfðu
engin áhrif á mig.
I lok marzmánaðar birtist
rammaklausa í Þjóðviljanum, þar
sem Morgunblaðið var kallað
„Blað handa geðsjúklingum", af
því að þar hafði verið komist svo
að orði, að Stalín hefði stundað
manndráp til síðasta dags. Það
var nokkuð mikið sagt, því að þá
hefðu læknarnir frægu ekki slopp-
ið lifandi."
Jón Óskar segir frá því, þegar
hann heimsótti Kristin E.
Andrésson og skýrði honum frá
för sinni og fleiri til Ráðstjórn-
arríkjanna. Segist Jón hafa sagt
Kristni, að sér væri alveg ljóst
eftir þessa för, að það ríkti ekki
andlegt frelsi í Ráðstjórnarríkjun-
um en þá gall Kristinn við hart og
óþægilega:
„Þið með ykkar andlega frelsi!
Rithöfundar eru hvergi frjálsari
en í Sovétríkjunum!"
Segir Jón að í þessu samtali hafi
Þóra kona Kristins sagt við sig:
„Ég vona bara að þú farir ekki í
Morgunblaðið!" Og Jón bætir við:
„Athugasemd Þóru var ekki út í
bláinn, og ég gerði mér undireins
grein fyrir hvað hún merkti. Hún
var kjarninn í trúarskoðun marx-
ista. Ég var margsinnis búinn að
lesa í ritum marxista hvað gerðist,
ef einhver tæki að efast um
réttmæti kenningarinnar, efast
um Marxismann. Sá maður lenti
ýmist hægt og hægt eða fljótt,
eftir atvikum, yfir í andstöðu
marxismans, yfir í svartasta aft-
urhaldið og yfir í fasismann. Þetta
var sú leið sem blasti við öllum
þeim sem tóku að veikjast í trúnni
og efast, rétt eins og djöfullinn
beið þess albúinn að taka við þeim
sem eitthvað hikuðu í trúnni á
kenningar miðaldakirkjunnar."
Hér verður látið staðar numið
við tilvitnanir í þessa stórfróðlegu
bók Jóns Óskars. Miðað við þau
sinnaskipti, sem höfundurinn hef-
ur tekið í afstöðu sinni til komm-
únismans, kemur á óvart við
lestur bókarinnar, að hann gerir
sér enn enga grein fyrir nauðsyn
þess, að ísland sé virkur aðili að
varnarsamtökum vestrænna ríkja
og hér sé viðbúnaður til varna.
Hvað skyldi þurfa að gerast til að
opna augu hans í því efni?
Sovét-
Afghanistan,
óskalandið
Áróðursvél heimskommúnism-