Morgunblaðið - 09.02.1980, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. FEBRUAR 1980
Athugasemdir við ummæli
Lúðviks Jósepssonar um
störf Þjóðhagsstof nunar
Föstudajjinn 1. febrúar síöastliö-
inn birtist í Morfjunblaðinu Krein
eftir Lúövik Jósepsson fyrrv. alþinu-
ismann, undir fyrirsönninni: „Eru
umsattnir Þjóðhagsstofnunar um
cfnahagstillögur flokkanna ekki
marktækar?“ Efni greinarinnar er
tvíþætt. Annars vegar gagnrýnir
Lúövík harðlega það, sem hann
kallar „ósjálfstæði og skoðanaleysi"
sumra stjórnmálamanna, og hann
telur meðal annars birtast í því, að
leitað sé eftir ábendingum og um-
sögnum frá sérfræðistofnun eins og
Þjóðhagsstofnun, þegar ræddar séu
tillögur flokkanna í efnahagsmálum
og umsagnirnar síðan teknar sem
„einhver stóri sannleikur“. Hins
vegar staðhæfir Lúðvík, „að for-
stöðumaður Þjóðhagsstofnunar (sé)
farinn að notfæra sér ósjálfstæði og
skoðanaleysi þessara stjórnmála-
manna og (gefii því umsagnir um
málefni, sem (séu) langt frá sér-
fræðiþekkingu hans, og reyndar 'sýn-
ist „sérfræðin" æði hæpin á stund-
um“. Þá heldur Lúðvík því fram, að
umsagnir Þjóðhagsstofnunar séu
„illa unnar, ónákvæmar og beinlínis
vilhallar".
Um fyrri þátt málsins ætla ég ekki
að fara mörgum orðum; Stóryrði
Lúðvíks um undirgefni stjórnmála-
manna við hið ímyndaða sérfræð-
ingaveldi eru fjarri öllu lagi, og
dæmin, sem hann tekur í því sam-
bandi, marklítil.
Síðari þátturinn í grein Lúðvíks,
sá sem snýr að störfum Þjóðhags-
stofnunar og forstöðumanns hennar,
felur í sér svo alvarlegar ásakanir,
að ekki verður hjá komizt að gera við
þær athugasemdir. Fullyrðingar
sínar um störf Þjóðhagsstofnunar
reynir Lúðvík að styðja með fimm
dæmum úr umsögnum Þjóðhags-
stofnunar um tillögur stjórnmála-
flokkanna í efnahagsmálum, sem
fram hafi komið í stjórnarmyndun-
arviðræðum á undanförnum vikum.
Áður en ég fer nokkrum orðum um
dæmin fimm, er ekki úr vegi að
nefna, að umsagnir þær, sem hér um
ræðir, hafa allar verið samdar
beinlínis að beiðni forystumanna
stjórnmálaflokkanna, reyndar með
ákaflega litlum fyrirvara og ein-
göngu til þess að svara ákveðnum
spurningum. Umsagnirnar, sem svo
eru nefndar, ber því eingöngu að
skoða sem vinnuskjöl — minnisat-
riði og ábendingar — sem styðjast
mætti við, þegar tillögurnar skyldu
ræddar og metnar í víðara samhengi
af viðræðuaðilum. Öll birting og
dreifing á þessum vinnuskjölum á
opinberum vettvangi er auðvitað á
ábyrgð þeirra manna, sem óskuðu
eftir þeim. Efnissvið umsagnanna er
vitanlega háð hugmyndunum, sem
um er fjallað hverju sinni, en sumar
þeirra voru alls ekki fullmótaðar
tillögur og því fráleitt að túlka mat á
þeim eða einstökum þáttum þeirra
sem einhverja endanlega niðurstöðu.
Umsagnirnar eru þannig efniviður
með öðru við stefnumótun, hvorki
meira né minna. Þær voru aliar
samdar með sama hugarfari, þ.e. að
meta sem réttast afleiðingar aðgerð-
anna, sem um er fjallað, að vekja
athygli á tengdum atriðum, sem
máli gætu skipt, og jafnframt reyna
að benda á vandkvæði, sem kynnu að
vera samfara framkvæmd þeirra.
Vitanlega er hinum gamalreynda
stjórnmálamanni, Lúðvík Jóseps-
syni, þetta allt miklu ljósara en svo,
að um það þurfi að fara orðum hans
vegna. En flestir lesendur greinar
Lúðviks munu vera ófróðari en hann
um gang mála á þessum vettvangi og
eiga rétt á betri leiðsögn en hann
gefur í grein sinni.
Ugglaust má í ýmsum greinum
draga í efa gildi þeirra aðferða, sem
hagfræðingar Þjóðhagsstofnunar og
aðrir sérfræðingar nota viö vinnu
sína, en ég visa á bug öllum
aðdróttunum Lúðvíks Jósepssonar
um það, að umsagnir Þjóðhagsstofn-
unar séu vísvitandi vilhallar ákveðn-
um flokkum eða stjórnmálaskoðun-
um.
Ég vík nú stuttlega að dæmunum
fimm.
1. Sérfræði Seðlabank-
ans og sérfræði
Þjóðhagsstofnunar
Lúðvík segir, að Seðlabankinn hafi
haldið fram skoðunum gjörólíkum
þeim, sem Þjóðhagsstofnun hafi sett
fram, um tillögur, sem formaður
Sjálfstæðisflokksins lagði fram til
umræðu og athugunar í ársbyrjun.
Um þetta mál hefur reyndar þegar
verið nokkuð fjallað í dagblöðum. í
Morgunblaðinu hinn 15. janúar s.l.
segir höfundur orðanna, sem Lúðvík
vitnar til, Bjarni Bragi Jónsson
hagfræðingur Seðlabankans:
„... sagt er, eða látið að því liggja,
að hagfræðideild Seðlabankans
hafi gert sjálfstæða útreikninga á
kjaraskerðingaráhrifum hinna
mismunandi tillöguhugmynda og
fengið niðurstöður verulega
frábrugðnar þeim, sem Þjóð-
hagsstofnun lét frá sér fara. Þetta
er misskilningur og missir marks
um meginefni þess álits, sem
hagfræöingur Seðlabankans lét í
té. Hagfræðideildin hefur enga
slíka útreikninga gert að þessu
sinni. Að vísu hefur deildin komið
sér upp reiknilíkani áþekkrar
gerðar og Þjóðhagsstofnun notar,
en það hefur sýnt mjög svipaðar
niðurstöður og því engin ástæða
þess að ætla, að það muni sýna
aðra mynd að gefnum sömu for-
sendum og Þjóðhagsstofnun hefur
- fengið upp í hendurnar."
Þá verður ekki séð,-hvernig það
má vera Þjóðhagsstofnun til hnjóðs,
að dæmi eða hluti úr dæmi, sem hún
hefur fengið í hendur frá öðrum, gefi
þá niðurstöðu, „að stefnt sé að mun
meiri kjaraskerðingu en raunveru-
legf efnahagslegt tilefni sé til“.
Væri ekki nærtækara að velta
fyrir sér, hverju breyta þyrfti í
tillögunum, sem um ræðir, svo
niðurstaðan yrði önnur?
2. Meint dæmi um hroð-
virkni í vinnubrögðum
Lúðvík telur, að Þjóðhagsstofnun
hafi ekki fjallað nógu ítarlega um
tillögur Alþýðubandalagsins um
lækkun vaxta um 10%-stig í tveimur
áföngum. Út af fyrir sig má vel
fallast á það, að æskilegt hefði verið
að fjalla rækilegar um vaxtatillögur
Alþýðubandalagsins en gert var. Til
þess gafst því miður ekki timi.
Tilvitnun Lúðvíks — fáein orð tekin
úr samhengi — gefur hins vegar
ranga mynd af því, sem sagt var um
vaxtamál í umsögn Þjóðhagsstofn-
unar. Hann lætur í veðri vaka að um
„talnalega stærð" vaxtalækkunar-
innar hafi alls ekki verið fjallað, sem
reyndar er þó gert, að því er
sjávarútveginn varðar, í umsögn
Þjóðhagsstofnunar. Ábendingar
Þjóðhagsstofnunar í þessu máli voru
meðal annars um sérstöðu vaxta
seem kostnaðarþáttar á verðbólgu-
tímum, það er að háir vextir eða
verðtrygging séu ekki bláber kostn-
aður, þegar verðbólga geisar, þar
sem á móti þeim standi verðhækkun
eigna. Þá var í umsögninni vísað á
álitsgerðir Seðlabanka Islands um
vaxtamál í sambandi við verðlags-
þróun, þar sem jafnan hefur verið
lögð áherzla á, að áhrif vaxtanna á
þróun peninga- og lánamála og á
verðgildi sparifjár almennings, séu
afdrifaríkari fyrir verðlagsþróunina
en kostnaðaráhrif þeirra í reikning-
um fyrirtækja. En vaxtamál eru
einmitt á sérsviði Seðlabankans.
Kenningar um áhrif vaxtalækkunar
á verðbólgu eru ekki óumdeildar, en
dæmið, sem Lúðvík tekur, sýnir
ekkert annað en viðhorf hans sjálfs í
vaxtamálum, en þau eru reyndar
löngu kunn.
3. Meint andstaða við
útflutningsbætur á
landbúnaðarvörur
Lúðvík heldur því fram, að um-
sögn Þjóðhagsstofnunar beri vott
um andstöðu gegn „öllum tillögum
til að leysa úr vandamálum bænda".
Þetta eru staðlausir stafir. I umsögn
Þjóðhagsstofnunar var einungis
bent á, að eðlilegast virtist að líta á
tillögu Alþýðubandaiagsins í þessu
máli eins og hún var fram borin
fremur sem tillögu um ríkisframlag
til landbúnaðarins en milligöngu um
lánsfjárútvegun. Þessi túlkun væri
eðlileg, því ekki væri ráðlegt að
reikna með endurgreiðslum frá
bændum á þessu fé. Þá var bent á, að
þessi tillaga væri umfram lögskylt
hámark útflutningsbóta. Erfitt er að
skilja, hvernig þessar ábendingar —
það er að líta á úrlausn á vandamál-
um bænda, hver sem hún yrði, fyrst
og fremst sem fjárhagsvandamál
ríkisins — má túlka sem andstöðu
gegn hagsmunum bænda.
4. Meint ósamræmi í
samanburði á tillögum
Lúðvík telur, að ósamræmi sé í
samanburði á tillögum flokkanna í
umsögnum Þjóðhagsstofnunar. Hið
rétta er, að Þjóðhagsstofnun hefur
ekki að eigin frumkvæði gert neinn
slíkan samanburð. Það hafa hins
vegar forystumenn flokkanna sjálfir
gert, og þá væntanlega á þann hátt,
sem þeir telja réttastan. Forystu-
menn Sjálfstæðisfiokksins óskuðu
reyndar eftir því, að gerður yrði
samanburður á fimm dæmum um
þróun kaupgjalds og verðlags og
lögðu til meginforsendur þessara
dæma, sem sum voru byggð á
tillögum annarra flokka. Enginn
samanburður var í upphafi gerður á
kaupmáttarþróun 1981, þar sem
stofnunin taldi ekki forsendur til að
gera hann þannig, að gagn væri að.
Þess vegna var einmitt ekki sett upp
samanburðartafla af því tagi, sem
Lúðvík heldur fram að gert hafi
verið, um kaupmáttarbreytingar á
árinu 1981. Þau dæmi, sem síðar
voru sett fram um þetta efni, voru
með rækilegum fyrirvörum einmitt
um það, að ákvarðanír í kjara- og
skattamálum fyrir árið 1981 myndu
einmitt snúast um það, hvaða kaup-
máttarstigi mætti ná og halda til
samræmis við raunverulegar að-
stæður í þjóðarbúskapnum, þegar
þar að kæmi. Lúðvík heldur því
fram, að lítið tillit hafi verið tekið til
tillagna Sjálfstæðisflokksins um
skattalækkun, þegar kaupmáttar-
áhrif hafi verið metin. Þetta er
rangt, fullt tillit var til skattbreyt-
ingar tekið. Ummæli Lúðvíks gefa
því ákaflega villandi hugmynd um
umsögn Þjóðhagsstofnunar og notar
hann reyndar í þessu sambandi
tilvitnun úr skrifum um önnur efni.
5. Ríkisfjármáladæmið
I grein sinni lætur Lúðvík í það
skína, að Þjóðhagsstofnun hafi tekið
sér fyrir hendur — að því er helzt
má skilja óumbeðin — að láta í ljós
álit sitt á öllum hliðum efnahagstil-
lagna stjórnmálaflokkanna sam-
tímis og gert á þeim samanburð lið
fyrir lið á sama tíma. Þetta er fjarri
sanni, eins og þegar hefur verið vikið
að. Þjóðhagsstofnun hefur ekki gert
neinn slíkan heildarsamanburð og
hefur til að mynda ekki samið
almenna umsögn um tillögur Al-
þýðuflokksins í efnahagsmálum.
Stofnunin hefur hins vegar, eins og
henni er skylt lögum samkvæmt,
reynt að veita alþingismönnum um-
beðnar upplýsingar og álit á tiltekn-
ur.i viðfangsefnum, sem oft hafa
verið sett fram með litlum fyrirvara.
Umbeðnar umsagnir stofnunarinnar
um efnahagstillögur, sem Sjálfstæð-
isflokkur og Alþýðubandalag lögðu
fram, mótuðust vitaskuld af því,
hversu mikilvægar aðgerðir á sviði
ríkisfjármála voru í þessum tillög-
um. Þess vegna var mikið um þær
fjallað og reynt að draga upp sem
réttasta mynd af þeim ríkisfjár-
málahorfum, sem þeim fylgdu.
Dæmið, sem Lúðvík rekur um ríkis-
fjármál í tillögum Alþýðubandalags-
ins, er sett upp af Þjóðhagsstofnun á
grundvelli tillagna og forsenda Al-
þýðubandalagsins og sýnir 8’/2 millj-
arði króna lakari stöðu ríkissjóðs í
árslok 1980 en að er stefnt í
fjárlagafrumvarpi. En bæði vegna
þess, að sýnt þykir, að heildarend-
urmat á ríkisfjárhagnum á grund-
velli nýrrar vitneskju um ríkisfjár-
málin 1979 gefi lakari niðurstöðu en
í fjárlagafrumvarpi, og ekki síður
vegna hins, að reynslan af fram-
kvæmd tillagna af þessu tagi bendir
til þess, að útgjöld falli til fyrr og
tekjur seinna en ætlað er, er sú
skoðun sett fram, að afkoman gæti
reynzt allt að 12—14 milljörðum
króna lakari en að er stefnt í
fjárlagafrumvarpi. Síðan er sagt
berum orðum, að þetta sé óviss
áætlun. Þetta eru hófleg varnaðar-
orð en ekki áfellisdómur.
Hvað það snertir, að ríkisfjármál-
in hafi verið tekin mildari tökum
þegar fjallað var um tillögur Fram-
sóknarflokks, nægir að vitna til
umsagnar Þjóðhagsstofnunar um
meginatriði í tillögum Framsóknar-
flokksins í efnahagsmálum í des-
ember 1979, en þar sagði:
„Ekki er sett fram ákveðin hug-
mynd um ríkisútgjöld að öðru
leyti. Til þess að hafa ákveðna
viðmiðun í þessu efni verður
gengið útfrá þvi, að ríkisfjármálin
verði í aðalatriðum í þeim skorð-
um, sem fram komu í fjárlaga-
frumvarpi í október s.l.“ Og enn-
fremur: „í tillögunum er nefnt, að
áformaður sé sparnaður og sam-
dráttur á ákveðnum sviðum ríkis-
útgjalda til þess að skapa svigrúm
til félagslegra umbóta og kjara-
jöfnunar, t.d. að því er varðar
húshitunarkostnað. Nánari grein
er þó ekki fyrir þessu gerð.“
Af þessu má vera ljóst, hvernig
litið Var á ríkisfjármálin í tillögum
Framsóknarflokks. Frekari upplýs-
ingar um aðgerðir í ríkisfjármálum
hefðu vitaskuld kallað á endurskoð-
un, og er þarflaust að fara um þetta
fleiri orðum. Á hinn bóginn var í
tillögum þeim, sem forystumenn
Alþýðubandalags og Sjálfstæðis-
flokks lögðu fram í stjórnarmyndun-
arviðræðum, eins og áður sagði,
beinlínis um að ræða meiriháttar
ráðstafanir á sviði ríkisfjármála
sem uppistöðu í efnahagsaðgerðum
og þvi beindist athyglin sérstaklega
að þeim.
Þessi athugun á dæmunum fimm,
sem Lúðvík tilfærir úr umsögnum
Þjóðhagsstofnunar um efnahagstil-
lögur flokkanna, sýnir svo ekki
verður um villzt, að ummæli Lúðvíks
um vinnubrögð Þjóðhagsstofnunar
eru ekki á rökum reist.
Lúðvík iðkar gamalkunna þrætu-
bókarlist.- Hann tínir upp einstök
atriði, setningar og setningarhluta
úr ýmsum áttum, stundum óskyld-
um, allt slitið úr samhengi. Á þessu
er greinin byggð. Hann lætur í veðri
vaka, að Þjóðhagsstofnun setji sig í
dómarasæti gagnvart efnahags-
málatillögum flokkanna. Ekkert
gæti verið fjær sanni.
Eins og fram hefur komið í
fréttum, hafa stjórnarmyndunarað-
ilar leitað umsagnar Þjóðhagsstofn-
unar um hugsanlegar ráðstafanir í
efnahagsmálum. Þjóðhagsstofnun
hefur að sjálfsögðu freistað þess að
leggja sem réttast mat á líklegar
afleiðingar tiltekinna dæma um
efnahagsaðgerðir. Þetta mat er oft
óvisst og ófullkomið, en felur ekki í
sér neina dóma um það, hvort
niðurstöðurnar séu æskilegar eða
ekki. Athugasemdir Þjóðhagsstofn-
unar eru eingöngu ætlaðar sem
efniviður í stefnumótun í víðara
samhengi á vettvangi stjórnmál-
anna, enda mörg þeirra dæma um
efnahagsaðgerðir, sem komið hafa
við sögu að undanförnu, ekki full-
mótuð og sum hver eingöngu hugsuð
sem umræðuefni en ekki tillögur
aðila.
Grein Lúðvíks virðist í heild byggð
á mistúlkun á þessum tilgangi um-
sagnanna. Það liggur í hlutarins eðli,
að margt af því, sem hagfræðingar
hafa til mála að leggja, ber nokkurn
svip af búsáhyggjum, einfaldlega
vegna þess, að þeim ber að fjalla um
þær fjárhagslegu takmarkanir, sem
þjóðarbúskapnum eru settar hverju
sinni. Auðvitað er skiljanlegt, að
stórhuga umbótamönnum þyki
þvílíkt fjas til trafala, þegar þeir
vilja koma góðum málum fram, en
við því er ekkert að gera.
Það er vissulega þörf ábending hjá
Lúðvík Jósepssyni, að allir menn —
stjórnmálamenn sem aðrir — ættu
jafnan að taka ábendingum og
niðurstöðum svokallaðra sérfræð-
inga með gagnrýni og freista þess að
mynda sér skoðun útfrá brjóstviti
sínu. Grein Lúðviks ber því miður
ekki vitni um þau vönduðu vinnu-
brögð, vakandi gagnrýni og víðsýni,
sem hann brýnir svo mjög fyrir
öðrum.