Morgunblaðið - 11.04.1980, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. APRÍL 1980
13
Hayek á málþingi frjálshyggjumanna:
Hayek rakti ruglandina um hið „blandaða“ hagkerfi til Johns
Stuarts Mills.
Málþingið var vel sótt, og urðu fjörugar umræður um kenningar
Hayeks.
Enginn miUivegur til á milli
sósíalisma og frjálshyggju
Laugardaginn 5. april var
Friedrich A. Hayek, nóbelsverð-
launahafi í hagfræði og einn
kunnasti stjórnmálahugsuður
þessarar aldar, málshefjandi á
3. málþingi Félags frjáls-
hyggjumanna. Var umræðuefni
hans: „The Muddle of the
Middle“ — eða Miðjumoðið.
Hayek dvaldi hér á landi dag-
ana 1.—8. apríl, en í tilfeni
komu hans gáfu Almenna bóka-
félagið og Félag frjálshyggju-
manna út hina frægu bók hans,
Leiðina til ánauðar (The Road
to Serfdom).
Hayek sagði, að sú hefði alltaf
verið sannfæring sín, að í stjórn-
málum yrði að fara eftir al-
mennum reglum, en ekki henti-
seminni einni. Ekki mætti gera
málamiðlun við rangar kenning-
ar, þótt það þjónaði stundar-
hagsmunum stjórnmálamanna,
og sósíalismi væri ekki að hálfu
leyti réttur, heldur að öllu leyti
rangur. Nú væru að vísu ekki
margir, sem fylgdu þeim „heita“
sósíalisma, sem hann hefði fært
rök gegn í bókinni Leiðinni til
ánauðar. En sumir fylgdu „volg-
um“ sósíalisma, „blönduðu" hag-
kerfi, þeir reyndu að finna ein-
hvern milliveg á milli sósíalisma
og frjálshyggju. Þetta væri þó til
marks um misskilning, með því
að sýna mætti fram á, að
sósialisminn væri reistur á rök-
villum og ruglandi, hann væri
ekki einungis önnur siðferðileg
skoðun en frjálshyggjan, heldur
beinlínis rangur frá fræðilegu
sjónarmiði.
Þessa rökvillu eða allt
„miðju-moðið" mætti rekja til
Johns Stuarts Mills á nítjándu
öld, sem hefði að vísu verið
frjálslyndur maður í siðferði-
legum skilningi, en fylgt ófull-
komnum hagfræðikenningum og
því auðveldað sósíalistum leik-
inn síðar meir. Mill hefði ekki í
hagfræðibókum sínum tekiö til-
iit til þess meginvanda hagfræð-
innar, hvað ætti að framleiða og
hvernig. Hann hefði haldið, að
hægt væri að gera greinarmun á
framlciðslu lífsgæðanna og
dreifingu þeirra, þannig að það
væri tæknilegt úrlausnarefni,
hvernig ætti að framleiða og
hvað, en siðferðilegur vandi,
hvernig þessari framleiðslu væri
skipt á milli manna. Þannig
hefði orðið til hugmyndin um
„samfélagslegt réttlæti" í skipt-
ingu tekna á milli manna, en sú
hugmynd væri ekki á neinum
rökum reist, heldur fullkomin
blekking.
En hvers vegna væri grein-
armunur Mills á framleiðslu
lífsgæðanna og dreifingu þeirra
rangur? Hann væri rangur,
vegna þess að í því óraflókna
hagkerfi sérhæfingar og
verkaskiptingar, sem nútíma-
menn störfuðu í, gegndi verðlag-
ið því hlutverki að stjórna eðá
samhæfa starfsemi þeirra. Verð
vöru, þ.á m. vinnuafls, væri eins
konar merki um það hvaða þörf
væri fyrir hana, þannig að þau
lögmál, sem stjórnuðu fram-
leiðslu, stjórnuðu líka dreifingu.
Tveir menn gætu verið jafnhæf-
ir, en annar fengið hærra kaup
en hinn á frjálsum markaði.
Þetta væri merki um, að starf
þess, sem hærra kaupið fengi,
væri frá sjónarmiði annarra
nytsamlegra, en kæmi réttlæti
ekki við. Þetta leiddi aðeins í
ljós, hvar í hagkerfinu breytinga
væri þörf. Þetta væri upplýs-
inga- eða boðmiðlun, sem væri
nauðsynleg, til þess að hagkerfið
gæti starfað og skilað árangri.
Þessi vandi væri hvorki hrein-
tæknilegur né hreinsiðferði-
legur, heldur fólginn í því að
samhæfa og nýta sérþekkingu
allra einstaklinga og fyrirtækja,
sem væru til á markaðnum.
Tæknin, sem nútímamenn réðu
yfir, væri í rauninni eins konar
skrá yfir þá möguleika, sem þeir
hefðu, en að henni gefinni væri
eftir að taka allar raunverulegar
ákvarðanir, og þær yrði að taka
eftir þeim merkjum, sem verð-
lagið sendi frá sér.
Hayek sagði, að það væri ekki
tæknin, sem hefði skilað þeirri
miklu velsæld, sem nútímamenn
nytu miðað við fyrri tíma menn,
heldur verkaskiptingin og sér-
hæfingin, sem hefði gert
mönnum kleift að nýta sér sér-
þekkingu hver annars og há-
marka þannig öll afköst. Það
væri rétt, að kapítalisminn hefði
skapað öreigastéttina, þvi að án
hans myndu miklu færri geta
lifað á jörðinni. Tæknin væri
afleiðing verkaskiptingarinnar,
en ekki orsök hennar. Gæfa
nútímamanna væri sú, að upp
hefði sprottið kerfi viðskipta,
samkeppni og sérhæfingar þann-
ig að valizt hefðu úr þeir fram-
leiðsluhættir, sem beztu raunina
gæfu. Þetta kerfi hefði ekki
sprottið upp, vegna þess að
einhverjir menn hefðu lagt á
ráðin um það, heldur þrátt fyrir
afskipti manna. Mennirnir gætu
ekki þakkað sjálfum sér þetta
kerfi, heldur miklu fremur þeirri
tilviljun, að skilyrði urðu til
fyrir því fyrir nokkrum öldum,
þegar einstaklingsfrelsi innan
marka réttarríkisins var komið
á í nokkrum löndum í vestri.
Hayek gagnrýndi róttæka
menntamenn nútímans, sem
hann kallaði „sölumenn notaðra
hugmynda", fyrir ofmetnað
þeirra. Þeir héldu, að þeir gætu
skapað nýtt og betra skipulag en
það.sem fyrir væri. Þeir voru að
sögn hans „rationalists" og
„constructivists", því að þeir
ofmeta mátt einstakra manna til
að breyta heiminum, en vanmeta
þá þróun, sem verður fyrir
frjálsa samkeppni hugmynda og
vinnubragða og víxlverkan vit-
unda. Kjarni sósíalismans væri,
að mennirnir gætu smíðað betri
heim eða hannað, en þyrftu ekki
að leyfa honum að vaxa í friði
eins og frjálshyggjumenn kysu.
Höfundasnillingar sósíalism-
ans, sem hefðu verið mennta-
menn, en ekki verkamenn, hefðu
aldrei skilið, hverjar takmark-
anir mannshugans væru, aldrei
greint af neinu viti þau skilyrði,
sem tilveran setur mönnunum.
Sannleikurinn væri sá, að skil-
yrðið fyrir frekari framförum,
fyrir vexti þekkingar og atvinnu-
lífs, fyrir bættum lífskjörum og
vísindalegri og listrænni sköpun,
væri, að markaðurinn fengi að
starfa ótruflaður.
Til máls tóku á eftir Hayek
Hannes H. Gissurarson sagn-
fræðingur, Jón E. Ragnarsson
lögfræðingur, Ragnar Halldórs-
son forstjóri, Ólafur Björnsson
prófessor, Einar K. Guðfinnsson
blaðamaður, Jónas H. Haralz
bankastjóri, dr. Jónas Bjarnason
efnafræðingur og Bjarni Snæ-
björn Jónsson viðskiptafræðing-
ur. Svaraði Hayek fyrirspurnum
þeirra.
Ferming næst-
komandi sunnudag
KIRKJUHVOLSPRESTA-
KALL: , Fermingarguðsþjón-
usta í Árbæjarkirkju sunnu-
daginn 13. april, kl. 2 síðd.
Prestur: Auður Eir Vil-
hjálmsdóttir.
Fermd verða:
Q^roínKiörn .TnnQSOTl.
UtV/lllwjvi <•--
Lækjarbraut 12, Rauðalæk.
Viðar Bergsson,
Lyngási.
Jóhanna Ósk Pálsdóttir,
Lækjarbraut 3, Rauðalæk.
Sigríður Runólfsdóttir,
Syðri-Rauðalæk.
Guðný Eiríksdóttir,
Lýtingsstöðum.
Sigurleif Kristín Sigurþórs-
dóttir,
Kaldárholti.
Ferming að Odda sunnu-
daginn 13. apríl kl. 2. e.h.
Prestur: Séra Stefán Lár-
usson.
Fermd verða:
Páll Steindór Steindórsson,
Drafnarsandi 1, Hellu.
'olocrvn
öieian uioiuw..,
Þrúðvangi 30, Hellu.
Aðalbjörg Guðgeirsdóttir,
Heiðvangi 9, Hellu.
Aðalheiður Rós Ágústsdóttir,
Þingskálum 10, Hellu.
Ágústa Þóra Ágústsdóttir,
Þingskálum 10, Hellu.
Arheiður Bergsteinsdóttir,
Freyvangi 11, Hellu.
Ellen Tryggvadóttir,
Heiðvangi 5, Hellu.
Hárskerinn að Skúlagötu 54 býður nú upp á nýja þjónustu. sem er
andlitsböð. andlitsnudd og húðhreinsun fyrir dömur og herra og sér
Kolbrún Jósepsdóttir fegrunarsérfræðingur um þjónustuna. Var
Bessi Bjarnason fyrstur ti) að reyna þessa nýju þjónustu og virðist
ekki óánægður með hana.
Bylgjan, ísafirði:
Samningar
framlengdust
til 1. júní
KJARASAMNINGAR Skipstjóra-
og stýrimannafélagsins Bylgjunn-
ar á ísafirði eru ekki lausir fyrr en
1. júni n.k.
Að sögn Guðjóns A. Kristjánssonar
fnrhianns R\7lorinnnnr aptlllðu skÍD-
----------'
stjórar og stýrimenn að fá samn-
inga sína lausa um áramótin, en
vegna formgalla á uppsögninni
framlengdust samningarnir um sex
mánuði.
Guðjón sagði, að félags-
menn væru farnir að ræða væntan-
lega kröfugerð, en „það er nú bara
spjall í okkar hópi ennþá", sagði
hann.