Morgunblaðið - 11.04.1980, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. APRÍL 1980
Framvinda portúgalskra stjórn-
mála síðustu sex árin hefur verið
forvitnileg fyrir margra hluta
sakir. Frá því að berast um hríð
með ógnarhraða að Sovétblokk-
inni sumarið 1975, situr þar nú sex
árum tæpum eftir byltinguna við
völd miðlínustjórn á vestrænan
mælikvarða. Fátt er það sem gæti
gerzt nú sem sneri þróuninrfi við.
Sósíaldemókratar Fransisco Sa
Carneiros hefur með árunum verið
að færast af vinstri væng yfir á
léttan miðjukant og CDS-Mið-
demókrataflokkurinn, samstarfs-
flokkurinn í stjórninni, er af
erlendum stjórnmálasérfræðing-
um jafnan nefndur hægriflokkur.
Það er ekki alls kostar rétt, hægri
flokkur er varla í Portúgal sam-
kvæmt þeim kvarða sem aðrar
Vestur-Evrópuþjóðir leggja í það
hugtak.
Allt um það hefur Sa Carneiro
tekið á málum Portúgals af mikilli
einbeitni og hann hefur fengið lof
fyrir skorinorðar aðgerðir og
snjallt val á samstarfsmönnum
sínum. Hann reiknaði út fyrir
kosningar að bandalag PSD og
CDS, Alianca Democratica myndi
fá meiri stuðning, ef höfðað væri
til kjósenda af ábyrgð og dirfsku,
og ekki haft uppi froðusnakk og
innantóm loforð fyrir kosninga-
þreytta og langmædda portú-
galska kjósendur. Hann og Freitos
do Amaral, formaður CDS og
núverandi aðstoðarforsætisráð-
herra og utanríkisráðherra, tók
töluverða áhættu með þessu, en
ályktun þeirra reyndist rétt og AD
náði meirihluta.
Sa Carneiro lét gera ráðstafanir
í efnahagsmálum, sem yrðu meira
en nafnið tómt, draga úr ríkis-
afskiptum, breyta stjórnar-
skránni, skerða stórlega völd hers-
ins og breyta atvinnulöggjöfinni.
Hann hét að koma á pólitískri
kyrrð, unnið yrði að því að efla
framleiðsluna og draga úr at-
vinnuleysi. Hann lagði fram trú-
verðugar verklýsingar á því
hvernig þetta mætti gera og þær
virðast standast.
Flókinn persónuleiki,
forsætisráðherrann
Sa Carneiro hefur á þeim árum,
sem hann hefur tekið þátt í
stjórnmálum jafnan verið nokkur
ólguvaldur. Hann er töluvert flók-
inn persónuleikLog þótt hann hafi
um langa hríð sýnt fullan metnað
til að komast í þann sess sem hann
skipar, er því svo farið að hann er
hvorki alþýðlegur maður að eðlis-
fari né heldur hefur honum tekizt
að temja sér hlýleika í framkomu.
Hann er maður greindur, dulur og
alvörugefinn og sagður þver-
móðskufullur nokkuð. Yfirleitt á
hann erfitt með að umgangast
fólk á afslappaðan máta og veizlu-
höld sem fylgja starfi hans eru
eitur í hans beinum. En þrátt fyrir
þetta hefur hann augljósa valda-
þörf og löngun hans til að vera í
sviðsljósinu fer ekkert á milli
mála. Hann skortir beitta og
snjalla kímnigáfu sem Portúgalar
eru svo hrifnir af hjá Freitos do
Amaral, formanni CDS, og hann
hefur ekki til að bera landsföður-
lega framkomu Mario Soaresar,
formanns PS. En víst eru kostir
hans margir, stjórnsemi hans er
annáluð og enginn dregur vits-
muni hans í efa. Hann er opinskár
um þau mál sem hann telur sig
hafa vit á — og þau eru býsna
mörg og hann áttar sig á kjarna í
hverjum hlut og skeytir lítt um
smáatriði. Hann þykir hafa sýnt
lálítið sérstætt hugrekki í einka-
;ífi sínu — sumir kalla það
reyndar ósvífni — en landar hans
hafa ögn gaman af því þótt
kaþólskir séu. Hann hikar sem sé
ekki við að koma fram opinberlega
fram með vinstúlku sinni, dansk-
ættaðri, sem hann hefur búið með
í óvígðri sambúð um hríð, eftir að
hann sleit samvistum við portú-
galska konu sína.
Meðal þess sem AD hétu í
kosningabaráttunni var að skila
aftur drjúgum landsspildum í suð-
urhluta landsins, Aljentejo sem er
„rautt“ hérað. Þessu landi var
meira og minna skipt upp á milli
smábænda eftir byltinguna, en
hins vegar hefur nýting landsins
síðan farið meira og minna í
handaskolun, þó svo að Aljentejo
sé ákaflega blómlegt landbúnaðar-
hérað. Eins og fram hefur komið í
fréttum hefur þetta öldungis ekki
mælzt vel fyrir hjá smábændun-
um og almennt má segja að
landbúnaðarstefnan hafi vafizt
fyrir hverri stjórninni af annarri
síðan 1974, hvaða áttastefnu sem
hún hefur annars verið kennd við.
En þetta á áreiðanlega eftir að
vera stjórninni erfitt viðureignar
ekki síður en sá ágreiningur sem
nú magnast stöðugt milli ríkis-
stjórnarinnar og Eanesar forseta.
Eanes nýtur vinsælda
almennings — en þykir
stundum hafa
verið klaufskur
Á sínum tíma studdu ríkis-
stjórnarflokkarnir mjög eindregið
Eanes í forsetakosningunum. Því
er það nokkur kaldhæðni hvernig
það hefur þróazt og er væntanlega
ekki ofmælt að segja að það sé að
snúast upp í fullan fjaldskap fari
svo fram sem horfir.
í kosningabaráttunni kom þessi
skoðanamunur dálítið upp á yfir-
borðið. Eitt baráttumálið var að
skerða völd hersins, og þar í fólst
ákveðin takmörkun á völdum for-
setans. Eanes hefur verið vændur
um að leita ekki nægilegs samráðs
við stjórnmálaleiðtogana á þeim
mörgu stundum þegar pólitísk
kreppa hefur steðjað að. Þá hefur
hann drifið í að skipa utanþings-
forsætisráðherra svo sem alkunna
er, án þess að kanna hvort þeir
nytu stuðnings þingsins. Eftir-
minnilegasta glappaskot hans var
skipan iðjuhöldsins Nobre da
Costa, enda lifði sú stjórn ekki
nema nokkra daga. Öllu betur
tókst til með næstu stjórn sem
Mota Pinto veitti förstöðu. Þegar
þetta fyrra gerðist urðu miklar
ýfingar með Eanes og fráfarandi
forsætisráðherra Mario Soares, en
hann nýtur án efa eins mesta
persónufylgis stjórnmálaleiðtoga
innan Portúgals. Síðan hafa orðið
sættir með þeim Eanes og Soares
og þær svo rækilegar að sumum
þykir fullmikið af því góða. Eanes
sýndi meðal annars afstöðu sína
daginn fyrir síðustu kosningar, er
hann bauð Soares að koma og
snæða með sér. Þótti þetta ekki
smekklegt nema í hófi.
Eanes forseti hefur verulegt
vald, samkvæmt stjórnarskránni
— og þó að hann hafi á sínum
tíma ekki sótzt eftir forsetaemb-
ættinu, heldur látið til leiðast að
gefz kost á sér, hefur hann stöðugt
færzt í aukana eins og fyrrnefnd
dæmi hafa m.a. sýnt. Það er ekki
mikill vafi á því að hann næði
endurkjöri á ný þó svo að ágrein-
ingurinn vaxi milli hans og stjórn-
arinnar. Forsetinn er gagnrýndur
fyrir að hann hafi gefið fögur
loforð og ekki staðið við neitt.
Hann hafi ekki getað losað sig úr
tengslum við fámenna herfor-
ingjaklíku sem hafi töluverð völd.
Hann hefur vald tii að leysa upp
stjórnina ef honum býður svo við
að horfa og hann getur neitað að
Agreiningur-
inn vex milli___
Eanesar forseta
og miðlínustjórn
ar Sa Carneiros
# —

1 > t
Jorge Sampaio
— arftaki Soresar?
Frá kosningafundi AD
í desembcr sl. Fremst á
myndinni þeir Freitos do
Amaral, formaður Mið-
demókrata og Sa Carn-
eiro, formaður PSD.
skrifa undir lagafrumvörp. Þetta
eru þær hliðar valdsviðs hans sem
CDS og PSD leggja nú einna mest
kapp á að breyta, hvernig sem það
endar. Stuðningsmenn Eanesar
hafa auðvitað ýmis mótrök í pússi
sínu. Þeir benda á að honum hafi
tekizt að auka virðingu landsins út
á við með virðulegri og menning-
arlegri framgöngu sinni. Hann
hafi verið þjóðinni sameiningar-
tákn og alla jafna reynt að greiða
úr vanda þegar stjórnmálamenn-
irnir hafi sýnt ábyrgðarleysi og
sundrung sín í millum. Honum er
þökkuð framkvæmdin á „kúppinu
Texti:
Jóhanna Kristjónsdóttir
innan kúppsins" í nóvember 1975,
þegar vinstri menn, sem höfðu
nánast haft öll völd í nokkra
mánuði, voru halaklipptir, svo að
ekki er líklegt að þeir beri sitt
barr eftir.
Eftirmaður Mario
Soaresar kominn
fram á sjónarsviðið?
En hvað sem þessu nú líður:
takist ríkisstjórn Sa Carneiros hið
metnaðarsama ætlunarverk sitt
og verði kosningabandalag stjórn-
arflokkanna enn við lýði á haust-
nóttum, þegar kosingarnar næstu
fara fram, mun það trúlega ná
meirihluta aftur. Sósíalistaflokk-
ur Mario Soaresar hefur átt undir
högg að sækja og er vegið að
Soares úr öllum áttum og meira
en nokkru sinni. Átök innan flokk-
sins hafa magnast og voru þó ærin
fyrir. Sennilega er ekki að finna
fjölskrúðugri atkvæði innan neins
porúgalsks flokks en innan Sósíal-
istaflokksins og það hefur orðið
honum fjötur en ekki til fram-
dráttar. Mario Soares er viður-
kenndur skörungur, mikill vit-
maður og snjall í bezta lagi.
Fyrsta árið eftir byltinguna var
hann sá stjórnmálamaður sem
einna mest lét að sér kveða,
hugrekki hans í samskiptum við
herstjórnina og kommúnista var
ótvírætt og átti ugglaust hvað
mestan þátt í að tókst að hnekkja
veldi kommúnista og koma á
lýðræði — þótt stundum hafi það
staðið á brauðfótum — í Portúgal.
En nú hefur flokkur hans misst
fylgi, bæði í þingkosningunum og
bæjar- og sveitarstjórnakosning-
unum. Fari svo að af honum saxist
fylgi í haust má gera því skóna að
formennska Soaresar verði ekki
öllu lengri. En flokkur hans er að
því leyti nokkuð vel settur að þar
hefur skotið upp manni sem ein-
ing næst sennilega um sem eftir-
mann Soaresar, nú eða á næstu
árum.
Þessi maður er Jorge Sampaio.
Hann er fertugur að aldri, lög-
fræðingur að mennt eins og marg-
ir portúgalskir stjórnmálamenn.
Valdaganga hans hefur verið með
eindæmum hröð innan flokksins,
því að hann gekk ekki í PS fyrr en
árið 1978. Hann er einn af sjald-
gæfum foglum á vinstra armi
portúgalskra stjórnmála, sem kom
með hreinan skjöld út úr ringul-
reiðinni 1974 — 1975. Hann var
mjög eindreginn andstæðingur
einræðisstjórnar Salazars og
síðan Caetanos, en hafði engin
afskipti af stjórnmálum sem heit-
ið getur, sinnti lögmannsstörfum
sínum og gat sér fyrir gott orð.