Morgunblaðið - 29.07.1980, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. JÚLÍ 1980
33
I>oir oru marKÍr draumarnir som raska svefnró ráöamanna á Vesturlöndum. En að undanskildu kjarnorkustríöi er þó engin martröð jafn svört og
sú som hér Kreinir frá. Hún er á þcssa leið: Sovétríkin, sem nú flytja út olíu, munu þola mikinn samdrátt í olíuframleiðsiu. Innan íárra áéa. eí til vill
um 1985, vcrða Rússar hins veKar að flytja inn um 200 milljón tonn af olíu. fyrir sjálfa sig og bandamenn sína. Þar sem örðugt reynist að kaupa alla
þessa olíu á hríðminnkandi heimsmarkaði. íara þeir að herja á Miðausturiönd með pólitískum þrýstingi og undirróðri, en í þessum löndum ga*tir þegar
uggs vegna innrásarinnar í Afganistan. Stjórnir falla. Nýir valdhafar, með rússneska ráðgjafa og vopn að fulltingi. ná völdum. Olían, sem Vesturlönd
þurfa til að þrauka. skiptir um farveg og fer að streyma austur.
BARENTS
( SEA
Murmansk

LAPTEV SEA
KARA
SEA
Arkhangelsk
^AhACHATKA
PENlNSiJLA
bKlorussia
Magadi
★ Moscow
Kiev*
SEA OF
OKHOTSK
Kazan
Sverdlovsk
Samotlor
rierconsfrf,,
SAKHAUN
'\Omik
Lake
I Baikal
Novósíbii
'Karaganda
%~Aral
\ Sea
UZBEKIST AN
Baikonur Lake Balkhash
Space
Center p j
Tashkent •
TADZHÍKISTi
menn, gera sér nú ljóst að þeir
eiga einnig við orkuvanda að
stríða. Þegar Brezhnev og Cart-
er ræddust við í Vín á síðasta
ári, nefndi sá fyrrnefndi þetta
meira að segja helzta vanda
Rússa.
En málið verður að líta í
réttu ljósi. „Heldur vildi ég
vera orkumálaráðherra í Sov-
étríkjunum en nokkru vest-
rænu ríki,“ sagði einn vestrænn
orkusérfræðingur. Hann skýrði
það svo: Þótt olíuframleiðsla
Rússa dragist saman, nú eða
síðar, eru Sovétríkin enn mesti
olíuframleiðandi heims, —
Saudi-Arabar dældu upp 463
milljón tonnum á síðasta ári og
Bandaríkjamenn 430 milljón-
um. Sovétríkin eiga þriðjung af
þeim forða jarðgass sem vitað
er um og mesta kolaforða í
heimi. Þau eiga mikla ónýtta
möguleika á vetnisorkufram-
leiðslu, og þau hafa tekið í gildi
stóreflisáætlun um nýtingu
kjarnorku (30 kjarnorkuver eru
ýmist í smíðum eða undirbún-
ingi).
Hver er þá vandi Sovét-
manna? í fyrsta lagi er að
verða tröllaukinn kostnaður í
því að breyta þessum forða í
orku. Sovézkur embættismaður
kvartaði yfir þessu við mig í
Moskvu: „80 prósent af iðnað-
armöguleikum okkar eru fyrir
vestan, en 80 prósent orkuforð-
ans bíða í austurhluta lands-
ins.“
Sovézkur iðnaður og almenn-
ir neytendur eru hvattir til
orkusparnaðar, en þeir síðar-
nefndu greiða nánast mála-
myndaverð fyrir gas og raf-
magn. Árangur þeirrar hvatn-
ingar er enn ekki ljós.
Olíusala
í öðru lagi afla Rússar nú
helmings bráðnauðsynlegra
gjaldeyristekna með olíusölu.
Það virðist næsta öruggt að sú
sala muni dragast saman, þótt
þeim takist ef til vill að bæta
tapið með aukinni sölu á jarð-
gasi. Líkur eru á að Vestur-
Þjóðverjar muni árið 1985
kaupa fjórðung síns gasforða
frá Sovétríkjunum.
í þriðja lagi geta Rússar vart
aukið olíusölu sína til Austur-
Evrópulanda svo nokkru nemi.
Austur-Evrópulöndin, sem nú
fá 80 prósent olíu sinnar frá
Rússum, verða þá að fullnægja
aukinni þörf sinni með við-
skiptum við OPEC-ríki. Rússar
geta að vísu séð bandalagsþjóð-
um sínum fyrir meira gasi og
rafmagni, en það bætir trauðla
úr olíuþurrðinni, því að hlutur
oliunnar í orkunotkun Austur-
Evrópu er nú eins lítill og
kostur er á.
Þetta eru slæm tíðindi fyrir
Austur-Evrópulönd, — nú
kreppir annars vegar að þeim
kvöðin að eyða dýrmætum
gjaldeyri sínum í oliukaup, hins
vegar þörf þeirra fyrir kaup á
vestrænni tækniaðstoð og
nauðsyn að greiða fjallháar
skuldir við Vesturlönd. Þar
virðist því munu hægja um
efnalegar framfarir og ef til
vill rísa upp urgur meðal al-
mennings.
Ef Sovétríkin hætta útflutn-
ingi olíu til Vesturlanda, og
Austur-Evrópulönd falast eftir
æ meiri olíu frá OPEC-ríkjun-
um, þá getur 100 milljón tonna
olíumarkaðurinn orðið enn
róstusamari um 1985. Og þar
má vænta diplómatískra að-
gerða og pólitísks þrýstings frá
Rússum til að tryggja banda-
mönnum sínum næga olíu. Ef
tekið er mið af núverandi ólgu í
Miðausturlör.dum, horfir því
ekki björgulega, þótt ekki sé
víst að Rússar láti að sér kveða
á Persaflóa, sér í lagi e 'tir
aðvaranir Bandaríkjamanna.
Miklar varabirgðir þeirra,
vitneskja um takmarkanir
náttúruauðlinda og skynsamleg
stjórnun ættu að afstýra því.
Það hefur líka margsinnis verið
látið uppi við einkaaðila á
Vesturlöndum, að stefna Sovét-
manna sé að verða sjálfum sér
nógir um orku, — og sú stefna
kemur mætavel heim og saman
við allt sem vitað er um sjón-
armið í stjórn Sovétríkjanna.
Það má tímasetja upphaf
martraðarinnar nokkuð gjörla.
Hún hófst í apríl 1977, þegar
leyniþjónusta Bandaríkjanna,
CIA, gaf út skýrslu sem nefnd-
ist „Horfur í olíuframleiðslu
Sovétríkjanna". CIA var talið
styðjast við gögn sem vestræn-
um olíufélögum voru ekki til-
tæk, og í skýrslunni var því
spáð að árið 1985 hefði olíu-
framleiðsla Rússa fallið niður í
4—500 milljón tonn á ári
(framleiðsla þeirra var 586
milljón tonn í fyrra og er
áætluð 600 milljónir í ár).
Fljótt heyrðist sú gagnrýni, að
hér hefði CIA málað skrattann
á vegginn, og í apríl síðastliðn-
um gaf forsjármaður skýrsl-
unnar, Stansfield Turner að-
míráll, til kynna að sérfræð-
ingar sínir hölluðust fremur að
tölunni 500 milljón tonn en
hinni lægri um árið 1985. En
margir evrópskir sérfræðingar
álíta fyrrnefndu töluna meira
að segja of lága. Bretar telja að
Rússar muni enn geta framleitt
upp undir 600 milljón tonn af
olíu árið 1985. Frakkar, sem
áður hafa reynzt spáglöggir,
bjóða snöggtum hærra, eða 700
milljónir.
í Austur-Evrópu
Það ríkir engu meiri sam-
hljóðan um það, hversu mikinn
forða Rússar eigi af olíu. Sjálfir
hafa þeir hætt að birta nokkrar
tölur um hann, þótt þeir gefi af
einhverjum ástæðum upp forða
sinn af jarðgasi. CIA áætlar
olíuforða þeirra vera um 40
milljarða fata. Brithish Petr-
Olíuskortur
BERING
SEA
^jeoLANO^ R,0a’3^
1. #Minsk _

an r
TIMF Manhv Paul.l P,
oleum lýst betur á 70 milljarða
fata. í nýrri skýrslu frá sænska
fyrirtækinu Petro Studies er
forðinn álitinn 150 milljarðar
fata. Þótt sænsku tölurnar séu
undanskildar — og í olíuiðnað-
inum eru þær taldar hæpnar þá
er mikill munur á áætlunartöl-
um CIA og annarra aðila.
En að baki þessum ágreiningi
um tölur eru menn sammála
um það að olíuframleiðsla Sov-
étríkjanna muni ná hámarki á
9. áratugnum og fara síðan
minnkandi, nema í ljós komi
einhverjar miklar olíulindir
nýjar og það takist að virkja
þær. Gildi skýrslunnar frá CIA
var að þar var fyrst bent á
þessa þróun mála og hún skýrð.
Það vó þyngst um uppbygg-
ingu olíuframleiðslu Sovét-
ríkjanna á 8. áratugnum, að öll
aukning hennar kom frá olíu-
svæðinu í Vestur-Síberíu. Úr
eldri lindum umhverfis Baku og
á svæðinu milli Volgu og Úral-
fjalla fékkst sífellt minna, en
sá halii meir en réttist með olíu
frá Tyumen, sem er lítt byggt
mýrlendis-, túndru- og skógas-
væði á 800 þúsund ferkílómetr-
um. Helzta prýði Tyumen-olíu-
svæðisins er hin risavaxna olíu-
lind Samotlor. Hún er fjórða
stærsta olíulind heims og gefur
nú af sér 130 milljón tonn á ári,
sem er næstum fjórðungur allr-
ar olíuframleiðslu Rússa.
Bráðlæti
Það veltur því mikið á því,
hvort Samotlor-lindin hefur
náð fullum afköstum, og hversu
lengi hún heldur þeim ef svo er.
Þar glumdi einmitt aðvörunar-
hlýtur að
draga dilk
á eftir sér
bjalla CIA. Leyniþjónustan
hermdi að sovézkir tæknimenn
hefðu verið of bráðlátir við að
ná sem mestri olíu upp á sem
stytztum tíma og ofkeyrt
vatnskerfið sem þeir eru háðir
við að ná henni. Nú fengju þeir
ekki aðeins meira vatn en olíu
úr jörðu, heldur kynnu þeir að
hafa misst tökin á uppstreymi
olíunnar.
Evrópumenn hafa lýst efa
um síðarnefnda slysið, en á því
virðist enginn vafi, að erfiðleik-
ar áttu sér stað. Á árunum 1977
til 1979 var útbúnaður fluttur
frá könnunarsvæðum í fjarlæg-
ari hlutum Tyumen nær aðal-
vinnslusvæðinu, þar sem þurfti
að sporna gegn eyðileggingu
sem dælubrunnarnir höfðu
valdið. Sovézkir vísindamenn
hafa varað við því opinberlega,
að ef áfram sé anað í hugsun-
arleysi að sem skjótastri fram-
leiðslu, muni „olíuframleiðsla
þjóðarinnar ná hámarki von
bráðar og minnka upp frá því.“
Enda þótt vestrænir sérfræð-
ingar séu ekki á einu máli um
það, hvenær Samotlor muni
taka að dofna, þá er það
samhljóða niðurstaða þeirra,
að þrátt fyrir rannsóknir og
leit hefi enginn staður fundist í
Vestur-Síberíu sem komið gæti
í staðinn. Olían er víðar, en
stærstu lindirnar, líklega á
stærð við lindirnar í Alaska,
eru undan norðurströndinni.
Og enn hefur enginn þurft að
glíma við þann tæknilega
vanda að bora eftir olíu í
norðurskautshafi sem þakið er
borgarísjökum.
Rússar, sem árum saman
hafa leyft sér sama kæruleysið
um orkumál og Bandaríkja-
^ THE OBSEKVER

Mark Frankland