Morgunblaðið - 25.09.1980, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. SEPTEMBER 1980
Um þessar mundir fer Þjóðvilj-
inn hamförum vegna samninga
um olíukaup frá brezkum aðilum á
svonefndu „main-stream“ verði.
Spyrja má, hvort Þjóðviljinn
telji, að þjóðin hafi gleymt því að
olíukaupin frá Sovétmönnum
samkvæmd braskmarkaði í Rott-
erdam urðu okkur hrikalegt áfall
á árinu 1979. Sú verðhækkun, sem
þá reið yfir okkur, var langt
umfram almenna verðhækkun í
heiminum á olíuvörum. Telur
Þjóðviljinn, að þjóðin hafi gleymt
því að þá hrökklaðist Svavar
Gestsson þáverandi viðskiptaráð-
herra til þess að skipa olíuvið-
skiptanefnd, en vildi að öðru leyti
enga stefnu marka og lítið á sig
leggja til að bæta úr og t.d. alls
ekki fara til Moskvu í þeim
erindagerðum? Heldur Þjóðviljinn
að það sé gleymt, að á þeim tíma
talaði Svavar Gestsson fyrir því,
að horfið yrði frá fastbindingu
olíuverðsins við Rotterdamskrán-
ingu, eða ber að skilja skrif
Þjóðviljans nú þannig, að Svavar
hafi ekki meint það sem hann
sagði þá?
í heljargreip
Erlendir aðilar, sem heyrðu
íslendinga skýra frá því, að öll
olíukaup okkar væru frá Sovét-
mönnum á Rotterdamviðmiðun
hristu hausinn í vorkunnsemi og
undruðust hvernig það mætti
vera, að íslenzka þjóðin væri í
slíkri heljargreip. Yfirgnæfandi
meirihluta íslenzku þjóðarinnar
var líka Ijóst hver ósköp verðlagn-
ing olíunnar samkvæmt samning-
unum við Rússa hafði leitt yfir
okkur. Almennur skilningur var á
nauðsyn þess að breyta viðskipta-
háttum í olíumálum.
Og það skyldu menn hafa í
huga, að sagan getur endurtekið
sig og er það reyndar harla líklegt.
Af þeim sökum er jafnbrýnt nú
eins og á árinu 1979 að koma
olíukaupunum í nýjan farveg.
Sovétmenn
ósveigjanlegir
Svo ekkert fari á milli mála, og
hver og einn geti sjálfur dæmt um
gang mála, er rétt að rifja upp
nokkur atriði úr þessari sögu
olíuviðskiptanna.
Þegar ríkisstjórn Alþýðuflokks-
ins tók tii starfa hafði sendinefnd
sú, sem Svavar sendi til Moskvu
(en hann fór ekki með) fyrir
skömmu snúið aftur til íslands án
þess að samningar tækjust. Þá lá
fyrír, að Sovétmenn buðu í aðal-
atriðum óbreytta samninga, þar
með veröskilmála samkvæmt dag-
verðum á Rotterdammarkaði og
ákvæði um að íslendingar festu
fyrirfram heildarinnkaup sín á
olíu á árinu 1980. Jafnframt var
frestur til að Ijúka samningum
settur til 15. nóv. 1979. Stífni
Sovétmanna í samningum var
ótrúlega mikil. Þrátt fyrir 25 ára
viðskipti fengust Sovétmenn ekki
til þess að láta okkur njóta
þessara gamalgrónu viöskipta,
þegar Rotterdammarkaðurinn var
augljóslega orðinn óbrúkleg og
Kjartan Jóhannsson:
ósanngjörn viðmiðum. Við þær
aðstæður mátti telja eðlilegt, að
þeir byðu okkur sambærileg við-
skiptakjör og þeim viðskiptalönd-
um þeirra, sem kaupa af þeim
hráolíu til vinnslu í stað þess að
spákaupmennska og brask á
Rotterdammarkaði réði verðinu
og það reyndar í viðskiptum við
sosíalska alþýðuveldið Sovétríkin.
Opnaðir nýir
möguleikar
Þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir
af íslands hálfu, tókst ekki að fá
fram breytingar á verðskilmálum
olíukaupasamningsins. Eftir ítar-
legar viðræður mínar við sendi-
herra Sovétríkjanna hér á landi
féllust Sovétmenn hins vegar á
það á elleftu stundu, að í samning-
inn væri bætt ákvæði þess efnis,
að Islendingar gætu með eðli-
legum fyrirvara dregið úr kaupum
á gasolíu og benzíni frá Sovétríkj-
unum hvenær sem væri á árinu
1980, og voru slíkir samningar
staðfestir hinn 15. nóv. 1979.
Á sama tíma hafði olíuvið-
skiptanefnd tekizt að fá tilboð um
olíusölu til íslendinga m.a. frá
BNOC. Viðskiptaráðuneytið fól
nefndinni að hafa milligöngu um
áframhald samninga við þessa
aðila.
Eins og haldið var á málinu
vannst tvennt:
1) Isienzkum atvinnuvegum og
heimilum var tryggt öruggt fram-
boð á olíu á árinu.
2) Opnaðir voru nýir möguleikar
á olíuviðskiptum.
Rökin fyrir samn-
ingaumleitunum
við BNOC
Olíuviðskiptanefnd, þar á meðal
fulltrúi Alþýðubandalagsins,
mælti með samningum við BNOC
og ríkisstjórn Alþýðuflokksins var
sammála því. Rökin fyrir þeim
viðskiptum voru tvíþætt:
1) Ekki væri skynsamlegt að allir
olíuaðdrættir okkar væru bundnir
við eitt fjarlægt ríki, sem enn-
fremur byndi verðlagningu olíu-
nnar við dagprísa.
2) I samningum við BNOC mætti
ná stöðugra verðlagi. Við yrðum
firrt stundarsveiflum á olíuverði.
Líklegt væri, en ekki víst, að
heildarverð yfir lengri tíma yrði
lægra samkvæmt samningi við
BNOC en með kaupum á Rotter-
damverðlagi.
Þessi rök standa óhögguð. Hitt
var alltaf vitað, að verðlag á
Rotterdammarkaði gæti farið
niður fyrir „main-stream“ verð
um tíma, enda eðli sveiflna að fara
bæði upp og niður! Til samanburð-
ar má hins vegar hafa hve mikinn
hag við hefðum haft af „main-
stream" viðskiptum á árinu 1979.
Á þessum forsendum stuðlaði
ríkisstjórn Alþýðuflokksins að
samningum við BNOC og staðfesti
samningaskref þau, sem olíuvið-
skiptanefnd steig í þessu sam-
bandi. Það kom hins vegar í hlut
núverandi viðskiptaráðherra og
núverandi ríkisstjórnar, að ganga
endanlega frá samningum m.a.
Kjartan Jóhannsson.
um verðskilmála og er mér ekki
frekar en öðrum kunnugt um þá.
Hver getur ábyrgzt
veðurfar og
olíuframboð?
Mörgum hefur þótt það næsta
einkennileg tilviljun hve oft olíu-
farmar til íslands hafa verið
lestaðir, þegar Rotterdamskrán-
ing var sem allra hæst.
Sem kunnugt er hafa Rússar
úrslitaorð um það hvenær lestun
fer fram. Rotterdammarkaðurinn
er líka sérstæður að því leyti að
langstærstur hluti olíunnar, sem
um hann fer, er af rússneskum
uppruna.
Verðlag er tiltölulega lágt á
Rotterdammarkaði núna. En hver
getur ábyrgst að ekki verði dregið
úr olíuframleiðslu, þegar framboð
hefur farið fram úr eftirspurn eða
af öðrum orsökum? Hver getur
ábyrgst að héðan í frá komi ekki
kaldir vetur i Ameríku eða Evr-
ópu? Hvort sem er mun nægja til
að verð á Rotterdammarkaði
hækki verulega.
Könnun á
möguleikum í
Saudi-Arabíu
Á hinn bóginn er ekki úr vegi að
minna á tvö önnur mál, sem
viðskiptaráðuneytið fól olíuvið-
skiptanefnd á þessum tíma að
vinna að, en núverandi viðskipta-
ráðherra hefur afturkallað.
I fyrsta lagi var nefndinni falið
að undirbúa viðræður við Saudi-
Arabíu um hugsanleg hráolíukaup
þaðan, en vitneskja hafði fengizt
um að möguleikar væru á slíkum
samningum. Þetta strikaði núver-
andi viðskiptaráðherra út af
starfssviði nefndarinnar og hefur
ekkert verið gert í málinu. í
Með stofnun nefndarinnar eru
tryggð tengsl við stjórnsýslu,
sveitarstjórnir og samtök fatlaðra
á íslandi, segir í frétt frá félags-
málaráðuneytinu, en nefndin mun
starfa til ársloka 1981. Verkefni
hennar eru einkum að gera tillög-
ur um heildarstefnu í málefnum
fatlaðra og beita sér fyrir kynn-
ingu á málefnum fatlaðra í skól-
um landsins og fjölmiðlum. í
nefndina hafa verið skipaðir:
Margrét Márgeirsdóttir, deild-
staðinn var tekið til við bollalegg-
ingar, sem hafa staðið í meira en
hálft ár, um það, hvort taka eigi
upp stjórnmálasamband við
Saudi-Arabíu. Það var hins vegar
ekkert skilyrði af þeirra hálfu. En
jafnvel þótt menn telji stjórn-
málasamband forsendu viðræðna,
verður varla sagt að unnið hafi
verið kappsamlega að því.
Olíuinnflutnings-
fyrirtæki
í öðru lagi var nefndinni falið
að gera tillögur um fyrirkomulag
olíuinnflutningsverzlunar. Sér-
staklega var nefndinni falið að
kanna möguleika á stofnsetningu
sérstaks olíuinnflutningsfyrirtæk-
is sem annaðist olíuinnkaup til
landsins og viðskipti á alþjóða-
vettvangi í því sambandi. Auk
þess að annast olíukaup og til-
heyrandi samninga ætti hlutverk
fyrirtækisins m.a. að vera að
koma á sem hagkvæmustum
flutningi á olíu til landsins, semja
um olíuhreinsun eftir því sem við
ætti og annast birgðahald á olíu-
vörum. Þessar tillögur voru gerðar
í ljósi þeirra breytinga, sem átt
hafa sér stað og eru að þróast í
olíuviðskiptum á alþjóðavett-
vangi. Má í því sambandi benda á
eftirfarandi. Olíuhreinsunarstöðv-
ar eru vannýttar og því unnt að fá
hreinsaða hráolíu á hagstæðum
kjörum. Mörg olíuframleiðslulönd
gera nú frekar samninga um
olíusölu beint til annarra landa
eða olíufyrirtækja, sem stjórnvöld
þeirra standa að frekar en til
olíuhringa á borð við BP, Shell,
EXXON eða Gulf.
Sífellt þarf að
leita beztu kosta
Möguleikar til hagkvæmra olíu-
aðdrátta byggjast á útsjónarsemi
í samningagerð um kaup og
hreinsun, þ.á m. að safna frekar í
sarpinn, þegar verð er lágt. Hér er
því ærið verkefni, sem krefst
verulegrar sérkunnáttu og bezt er
að sinnt sé af einu fyrirtæki.
Ráðuneyti getur ekki og á ekki að
vera með slíkah rekstur. Málið
verður heldur ekki leyst til fram-
búðar með nefndarskipun eða
nefndarstörfum. Það magn sem
afla þarf til íslenzkra þarfa er
hins vegar svo lítið, að það er ekki
til skiptanna á mörg fyrirtæki, ef
hagkvæmni á að nást. Með þessum
hætti væru opnaðir möguleikar til
þess að Island hagnýti sér alla
möguleika til hagkvæmra olíu-
aðdrátta þar á meðal hráolíukaup
og samninga um olíuhreinsun,
þegar það á við.
arstjóri, fulltrúi félagsmálaráðu-
neytisins og er hún jafnframt
formaður nefndarinnar, Guðni
Þorsteinsson, yfirlæknir, fulltrúi
heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytisins, Magnús Magnús-
son, sérkennslufulltrúi, tilnefndur
af menntamálaráðuneytinu, Alex-
ander Stefánsson, alþingismaður,
tilnefndur af Sambandi ísl. sveit-
arfélaga og Unnar Stefánsson,
ritstjóri, til vara, Ólöf Ríkharðs-
Olíuviðskiptanefnd
bannað að starfa?
Núverandi viðskiptaráðherra
bannaði olíuviðskiptanefnd að
kanna þann möguleika eins og
henni hafði verið falið.
Viðskiptaráðherra hefur reynd-
ar látið hafa eftir sér að olíuvið-
skiptanefnd hafi nú verið lögð
niður. Formaður nefndarinnar
segir hins vegar í blaðaviðtali að
svo sé ekki. Hvað er nú hið rétta?
Er ráðherra slíkur bandingi
kommúnista að hann þori sig
hvergi að hreyfa? Þorir hann
hvorki að leggja þessa nefnd
Svavars niður né leyfa henni að
starfa?
Einmitt nú á
að vinna að
málunum af þrótti
Meginatriði málsins eru þessi:
— Samningar við Rússa um
kaup samkvæmt Rotterdamverð-
skráningu hafa reynst okkur mjög
dýrkeyptir og geta hvenær sem er
reynst það aftur.
— Varasamt er, að allir olíu-
aðdrættir séu frá einu landi, nema
til komi öruggir langtímasamn-
ingar um stöðuga aðdrætti á
sveiflulitlu, hagkvæmu verðlagi.
— Breytingarnar sl. vetur á
samningum við Sovétmenn og
gerðir samningar við BNOC eiga
einungis að vera fyrsta skrefið í
könnun fjölbreyttari möguleika á
olíukaupum og athugun þeirra.
— Um þessar mundir er rétt
lag til að athuga frekar um
möguleika á olíukaupum, af því að
olíumarkaður er í bærilegu jafn-
vægi og verðlag á dagmörkuðum
tiltölulega lágt. Við slíkar aðstæð-
ur nást frekar hagkvæmir samn-
ingar en þegar olíuskortur ríkir.
— íslendingar verða að hag-
nýta sér alla möguleika til hag-
kvæmra og öruggra olíuaðdrátta.
Það krefst sérþekkingar og sam-
fellds starfs. Þess vegna ætti að
kanna möguleika á breytingum á
olíuinnflutningsverzlun í því skyni
að tryggja hagkvæmustu olíu-
aðdrætti og þá einkanlega með
stofnun sérstaks olíuinnflutnings-
fyrirtækis, sem sérhæfi sig í
slíkum viðskiptum.
Á að missa af
strætisvagninum
og bíða eftir að
mál komist í óefni?
Sú árátta er alltof rík hjá okkur
íslendingum, að líta ekki fram á
veginn. Mál eru ekki leyst fyrr en
þau eru komin í óefni. Þau eru
geymd og gleymd og grafin, ef þau
brenna ekki beinlínis á baki.
Þannig kann enn einu sinni að
fara í olíumálum íslendinga, ef
framtíðarskipulagi þeirra og
framtíðarverkefnum í olíuaðdrátt-
um verður ekki sinnt einmitt
meðan lag er til þess, en kröfunum
eytt í að þrátta um dagprísa.
Yfirlýsingar viðskiptaráðherra
þess efnis að hafast ekki að lofa
ekki góðu.
dóttir, fulltrúi, tilnefnd af Endur-
hæfingarráði, Sigríður Ingimars-
dóttir, tilnefnd af Öryrkjabanda-
lagi íslands, Friðrik Sigurðsson,
þroskaþjálfi, tilnefndur af Lands-
samtökunum Þroskahjálp og
Theódór A. Jónsson, forstöðumað-
ur, tilnefndur af Sjálfsbjörg,
landssambandi fatlaðra. Ritari
nefndarinnar er Þórður Ingvi
Guðmundsson, stjórnmálafræð-
ingur.
Dagprísar á braskverði
eða framtíðarhagur
Framkvæmdanefnd skipuð
vegna alþjóðaárs fatlaðra
Félagsmálaráðherra, Svavar Gestsson, hefur nýlega skipað sérstaka framkvæmdanefnd í tilefni
alþjóðaárs fatlaöra 1981 og hefur jafnframt verið leyst frá störfum undirhúningsnefnd, er skipuð
var haustið 1979.