Morgunblaðið - 09.10.1980, Side 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. OKTÓBER 1980
Hjörleifur Stefánsson arkitekt:
\ ( ,na viAtals við Ilannos Kr.
I>a\ -on. arkitckt. í Morgunhlað-
iiiu 10. um skipulaKstillöKU aA
Grj-- þorpi, óska é)í eltir hirtinxu
< í! irandi athuKasemda:
ntaii sem blaðamaður Morx-
inhl: indi' dns átti við mig til að ia fvrr nefnda grein um
kipu gstillögu að Grjótaþorpi,
>ont ? ég honum á að hugsanlega
æri :<að ómaksins vert að leita
ilit. Hannesar Kr. Davíðssonar á
■kipu igstillögunni. Hann væri
heimild til varðveislu húsa — þau
kveða alls ekki á um skyldu í því
sambandi."
Um fyrsta lið þessarar röksemda-
faerslu Hannesar, þ.e.a.s. að tillag-
an sé í of litlum tengslum við
hagsmuni lóðaeigenda til að verða
nokkurn tíma að raunveruleika, er
fátt eitt að segja. Þarna stangast á
frú Hannesar Kr. Davíðssonar og
okkar sem að tillögunni stöndum. I
greinargerð með skipulagstillög-
unni rökstyðjum við af hverju við
Grjótaþorps er. í fimmtíu ár hafa
arkitektar hver á fætur öðrum gert
skipulagstillögur að Grjótaþorpi,
flestir fyrir hönd borgaryfirvalda,
nokkrir fyrir hönd lóðaeigenda.
Aldrei fyrr hafa þeir haft í vega-
nesti skýran vilja borgaryfirvalda
um það hvernig skipulagstillagan
skuli gerð.
Það sem Hannes Kr. Davíðsson
telur hér til óheiðarleika er að
borgaryfirvöld skuli hafa um það
skýrt mótaða stefnu að hve miklu
leyti vernda skuli hús í Grjótaþorpi.
Hannes hefur, ef ætla má af
viðtalinu við hann í Morgunblaðinu,
helst sett það fyrir sig að ekki skuli
enn á ný farin sama leið og svo oft
áður þegar um skipulagningu bæj-
arins er að ræða, að fela einhverj-
um arkitekt að gera um það tillögu
hver skuli verða framtíð Grjóta-
þorpsins og gefa honum frjálsar
Skipulag Grjótaþorps
Athugasemd
.ga einna ákveðnastur manna
uni ókosti hennar.
Kg mun hins vegar hafa gleymt
að láta þess getið til skýringar að
Ilannes væri ráðgjafi nokkurra
lóðaeigenda í Grjótaþorpinu og
hefði því kynnt sér skipulagstillög-
una og flest það annað er hagsmuni
umbjóðenda hans í Grjótaþorpi
snerti.
I inngangi að viðtali blaðamanns-
ins i!-t llannes í Morgunblaðinu 4.
þ ni ■1 r þessara hágsmunatengsla
<m, tiö en það hins vegar tekið
■ tui ið Hannes sé arkitekt og
er óbeint látið að því liggja
.;<! áltt hans á málinu sé hlutlægt
■ ' -uianns.
r.M i ætla ég hér að reyna að
..... ,.lum athugasemdum Hann-
esar um skipulagstillöguna, heldur
,,'Vins drepa á nokkur atriði í máli
i .ms þar sem hann vænir mig og
'öra þa sem standa að skipulagstil-
logiiiuii að GrjótajKirpi um óheið-
arleik.i, vélabrögð, sauðahátt o.fl.
I n ðju viðtalinu segir Hannes
frá |e. í hvað hann finni tillögunni
helst til foráttu. Þar segir hann:
„Fyrir utan það að meginhug-
rnynd þessarar skipulagstillögu er
alveg út í bláinn, og fyrir utan það
ið hun er í alltof litlum tengslum
ið I, /smuni lóðaeigenda í Grjóta-
þorp'- I að verða nokkurn tíma að
nleika — þá er hún ekki
'ieið;; 'ga unnin. Dæmi um vinnu-
i' arðandi Grjótaþorp má sjá í
. :■> luflokkaskiptingu húsa í
'erðinni Grjótaþorp 1976.
° ' aargerð var að mestu unnin
i aðilum og nú leggja fram
:po gstillöguná, sem kynnt er í
- Grjótaþorp 1980, og rétt-
i < ir hana með tilvísun til
i fyrri, en þar stendur við
.kk húsanna: „Hús sem t>er
<" fr"Vt samkvæmt þjóðminjalög-
in“ Fn þau lög veita aðeins
teljum líkur á því að þessi skipu-
lagstillaga geti leitt til framfara í
Grjótaþorpi frekar en fyrri tillögur.
Næsti liður í rökum Hannesar er
öllu alvarlegri, en þar vænir hann
okkur um óheiðarleika í vinnu-
brögðum og tekur til tvö atriði því
til stuðnings. í fyrra atriðinu lætur
Hannes í það skína að ekki sé allt
með felldu þar sem þeir aðilar, sem
nú leggja fram skipulagstillögu að
Grjótaþorpi hafi áður verið viðriðn-
ir könnun borgarminjavarðar á
sögulegu gildi húsa í Grjótaþorpi,
en niðurstöður þeirrar könnunar
voru gefnar út í bókinni Grjótaþorp
1976.
I niðurstöðum þessarar könnunar
var lagt mat á sögulegt gildi
húsanna í Grjótaþorpi og húsunum
skipt í nokkra flokka eftir gildi
þeirra. Sá flokkurinn, sem mest
gildi hafði var kallaður „Hús sem
ber að friða samkvæmt þjóðminja-
lögum“.
Hannes bendir hins vegar á það í
viðtalinu, að þjóðminjalögin veiti
aðeins heimild til þess að friða hús
— „þau kveði alls ekki á um skyldu
í því sambandi".
Með þessu telur Hannes sig sýna
fram á óheiðarleika í vinnu að
skipulagstillögunni ... Ekki er
þessi röksemdafærsla auðskilin.
Enginn hefur að mér vitandi haldið
því fram að þjóðminjalögin kveði á
um skyldu til að varðveita eða friða
hús og athugasemd Hannesar virð-
ist mér því út í hött, og ekki fæ ég
heldur séð örla fyrir óheiðarleika í
því að í greinargerðinni Grjótaþorp
1976 sé lagt til að hús og hiuti af
húsi verði friðað samkvæmt þjóð-
minjalögum.
Afstaða Hannesar er þrátt fyrir
allt mjög óljós og virðist hann nota
miklu ábúðarfyllri og stærri orð en
skilningur hans og skoðanir fylla út
í.
Lykilinn að afstöðu hans er
sennilega að finna í næstu athuga-
semd hans í viðtalinu, en þar segir
hann:
„Fólkið sem að gerð þessarar
skipulagstillögu stendur, virðist
ekki vera að leita sannleikans,
heldur er verið að reyna að fá fram
eitthvað sem fyrirfram var ákveð-
ið.“
Hér er komið að undarlegustu
þversögninni í máli Hannesar.
Hann hefur, þrátt fyrir verulegt
ómak til að setja sig inn í skipulag
Grjótaþorps, ekki skilið það, að
áður en hafist var handa um gerð
þessarar skipulagstillögu tók borg-
arstjórn ákvörðun um hvaða stefnu
skyldi fylgja í húsaverndunarmál-
um í Grjótaþorpi. Um þá ákvörðun
var enginn ágreiningur.
Þessari skipulagstillögu var alls
ekki ætlað að marka stefnu eða
leita sannleikans, eins og Hannes
orðar það. í þeim málum hafði
borgarstjórn ákveðið að mat borg-
arminjavarðar á gildi húsanna
skyldi haft til viðmiðunar, en það
mat var sett fram í greinargerðinni
Grjótaþorp 1976, eins og áður sagði.
Þegar Hannes segir að ætlunin
hafi verið sú að fá fram eitthvað
sem fyrirfram var ákveðið, þá hefur
hann rétt fyrir sér í þeim skilningi,
að fyrirfram var ákveðið að skipu-
lagstillagan skyldi gera ráð fyrir
verndun húsanna. Hins vegar
bregst Hannesi að sama skapi
bogalistin þegar hann telur þetta til
óheiðarlegra vinnubragða.
Að flestra dómi held ég að það
teljist til verulegra framfara þegar
borgarstjórn lýsir yfir ákveðnum
vilja í jafn flóknu máli og skipulag
Nú I
Úti.
Ljósm. Sík. Sifcm.
fur kólnað mjog í veðri um allt land ug víða hefur snjóað. Margir bændur eiga mikið grænfóður
m þeir hugðust nýta til haustbeitar handa kúnum eftir gott og gjofult sumar. Myndin er tekin á
Skejðunum í vikunni.
hendur um það hvort hann vilji
þyrma húsum eða rífa þau.
I þessu atriði, hvort sem við
nefnum það misskilning Hannesar
eða einhverju öðru nafni, er senni-
lega fólginn mergur þessa máls.
Hannes er að mestu leyti að
gagnrýna ákvarðanir sem skipu-
lagstillagan byggir á en ekki tillög-
una sem slíka. Þó eru nokkur atriði
á víð og dreif í viðtalinu við Hannes
sem mig langar til að fara um fáum
orðum.
Hannes segir: „Ég hef árangurs-
laust spurt þá sem að þessari
skipulagstillögu standa, hvað rétt-
læti að gera þennan hlut miðbæjar-
ins í Reykjavík að byggðasafni eða
smáhúsahverfi...“
Þessu er til að svara, að á fundi
þar sem Hannes Davíðsson mætti í
fylgd nokkura lóðaeigenda í Grjóta-
þorpi spurði hann aðstandendur
skipulagstillögunnar framan-
greindrar spurningar. Honum var
svarað.
Að svarinu loknu var hann spurð-
ur að því hvort hann hefði fengið
fullnægjandi svar við spurningu
sinni og svaraði hann því játandi.
Fáum dögum síðar segir svo
heiðursmaðurinn að hann hafi ár-
angurslaust spurt þessarar spurn-
ingar og hlýtur hann því annað
hvort að segja blaðamanni Morgun-
blaðsins ósatt eða höfundum skipu-
lagstillögunnar.
Hannes spyr hvað réttlæti það að
gera þennan bæjarhluta að byggða-
safni eða smáhúsahverfi.
Hann veit þó mætavel að ekki er
ætlunin að gera Grjótaþorp að
byggðasafni. Hann veit að í skipu-
lagstillögunni er gert ráð fyrir því
að Grjótaþorp verði fyrst og fremst
íbúðarhverfi, en þar verði þó all-
mikil þjónustustarfsemi. Orðið
byggðasafn í sambandi við Grjóta-
þorp hafa aðeins þeir notið sem
reyna að gera skipulagstillöguna
tortryggilega í augum almennings.
Einnig má benda á að það er
einskis ætlun að „gera“ Grjótaþorp
að smáhúsahverfi. Hins vegar er
það svo að ef Grjótaþorp telst
smáhúsahverfi nú, þá mun það
verða það framvegis ef skipulags-
tillagan nær fram að ganga. Ætlun-
in er alls ekki að breyta um eðli eða
gerð þorpsins heldur aðeins styrkja
það sem þar er fyrir.
Enn segir Hannes í viðtalinu:
^Þeir sem vilja endilega koma upp
svona þorpi ættu að mínu máti aö
reisa það einhversstaðar annars-
staðar...“
Hér eins og í fyrri dæmum fer
Hannes mjög frjálslega með sann-
leikann, sem hann þó öðrum þræði
lætur skína í að hann virði nokkurs.
Málið er einfaldlega það, að
enginn hefur ætlað sér að „koma
upp þorpi“ eða búa til nokkuð það
sem ekki er til. Ætlunin er að
varðveita það heillegasta af húsun-
um í Grjótaþorpi og fylla í skörðin
þar sem hús stóðu áður með nýjum
húsum, búnum nútíma þægindum
en með svipuðu iagi og gömlu húsin,
þar á meðal risþaki, sem reynst
hefur vel.
Hannes segir einnig: „Það er
ekkert byggingarsögulegt í Grjóta-
þorpi sem ekki er til annars staðar í
Reykjavík ...“
Þessi staðhæfing Hannesar
stendur í algerri þversögn við mat
annarra og þar á meðal þeirra sem
borgaryfirvöid hafa leitað til um
álit á málinu.
Hannes Lætur hér auk þess í það
skína að mat á byggingarsögulegu
gildi einu hljóti að grundvalla
skynsamlega ákvörðun um varð-
veislu eða niðurrif. Hann gengur
þar framhjá þeim möguleika að
menningarsögulegt gildi af öðrum
toga en byggingarsögulegum geti
verið eðlilegur grundvöllur fyrir
verndun. Að flestra mati, sem til
þekkja, held ég að húsin Aðalstræti
8 og 10 hafi hvort um sig einstakt
byggingarsögulegt gildi fyrir
Reykjavík. Bæði hafa þau slíkt
menningarsögulegt gildi fyrir
Reykjavík, að þau eiga sér engar
hliðstæður, Aðalstræti 10 sem eina
húsið sem enn stendur af innrétt-
ingum Skúla Magnússonar og Aðal-
stræti 8 sem einstakur vitnisburður
um þróunarsögu íslensks þjóðlífs
fyrir og um aldamótin.
Fleiri dæmi um gildi húsa í
Grjótaþorpi mætti tína til en þetta
ætti að nægja til að sýna hve fráleit
málfærsla Hannesar er að þessu
leyti.
Að lokum langar mig að gera
eftirfarandi orð Hannesar í títt-
nefndu viðtali að umræðuefni:
„Það er eins og þessi öfgafulla
háreysti um húsverndun hafi gjör-
samlega ruglað fólk í ríminu —
menn verða að meta hverju sinni
þau byggingarsögulegu verðmæti
sem í húsunum felast en ganga ekki
um eins og sauðir og segja að allt
skuli vernda.“
Tilefni þessara orða Hannesar,
eins og annars í viðtalinu, er ný
skipulagstillaga að Grjótaþorpi þar
sem gert er ráð fyrir því að flest
húsin standi áfram en nokkur þau
lélegustu verði rifin. Um það veit
Hannes sennilega mætavel, en
hann velur þó að ýja að því að við
skipulagstillöguna sé því sauðslega
fram haldið að allt skuli vernda.
Hvorki í þessu tilviki né öðrum
ætla ég að halda því fram að
Hannes fari vísvitandi með ósann-
sögli, en hins vegar má það ljóst
vera að hann umgengst sannleik-
ann ákaflega frjálslega.
Hannnes Davíðsson átti fyrir
fáum árum sæti í stjórn húsafrið-
unarsjóðs og var því a.m.k. vel
kunnugt um gang húsafriðunar-
mála.
Hann veit því að nokkuð hefur
unnist á undanförnum árum í þeim
efnum, en þó aðeins sáralítið miðað
við þau verðmæti sem í húfi eru.
Hannes veit sennilega einnig að
þrátt fyrir ákveðnar framfarir er
óralangt í þann dag að hætta verði
á því að menn gangi of langt í
húsverndunarmálum.
Allt þetta veit Hannes Davíðsson
mætavel, að ég held. Til að skýra
afstöðu hans verður maður því að
grípa til einhverra afsakana fyrir
hans hönd. Það getur maður gert
innra með sér, í hljóði, án þess að
láta nokkurn mann heyra. Afsökun-
in getur ekki verið sú að hann tali
gegn betri vitund, eins og áður
sagði, hún getur held ég ekki verið
fólgin í því að hann hafi gerst
málsvari þeirra manna sem mest
barma sér undan þeirri byrði sem
það er þeim að hafa áskotnast
stóreignir í Grjótaþorpi.
Eina haldbæra afsökunin er sú að
hann hafi einfaldlega ekki skilið
málið betur en raun ber vitni, þrátt
fyrir góða viðleitni.
Skipulagstillagan að Grjótaþorpi,
sem mál þetta fjallar um, er enn á
vinnslustigi. Tillagan hefur nú ver-
ið kynnt hagsmunáaðilum og al-
menningi til þess að fá fram
viðbrögð og athugasemdir um þá
hluti sem betur mættu fara í
endanlegri gerð hennar. Ýmsar
þarfar ábendingar hafa þegar kom-
ið fram og það er ósk okkar að sem
flestir aðilar, sem telja sér málið
skylt segi skoðun sína á tillögunni.
Allar umræður um skipulagstil-
löguna eru af því góða, jafnvel þó að
inn í þær kunni að slæðast dylgjur
um óheiðarleika og sauðshátt.
Að öðru jöfnu er þó æskilegra að
umræður um tillöguna verði mál-
efnalegar og innan venjulegra um-
gengnishátta fólks.
Iljörlcifur Stcfánsson