Morgunblaðið - 02.04.1981, Page 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. APRÍL 1981
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. APRÍL 1981
25
fltofttUtlllIflfrtíÞ
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 70 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 4 kr. eintakiö.
Mikilvæg samstaða
Það fór vel á því, að þann 30. mars, þegar herstöðvaandstæð-
ingar héldu upp á aðförina að Alþingishúsinu fyrir 32 árum
með fámennum útifundum bæði á Lækjartorgi og Austurvelli,
skyldu tveir forvígismenn þjóðarinnar í utanríkismálum, þeir
Geir Hallgrímsson formaður utanríkismálanefndar Alþingis og
Ólafur Jóhannesson utanríkisráðherra, gefa afdráttarlausari
yfirlýsingar um mikilvægi aðildar íslands að Atlantshafsbanda-
laginu og varnarsamstarfsins við Bandaríkin en heyrst hafa um
nokkurn tíma.
Á fundi sjálfstæðisfélaganna í Reykjavík á mánudagskvöldið
ítrekaði Geir Hallgrímsson, formaður Sjálfstæðisflokksins,
staðfestu flokksins í utanríkismálum og færði rök fyrir því, að
enn síður nú en fyrir 32 árum væri ástæða fyrir Islendinga til að
sýna andvaraleysi í varnar- og öryggismálum. Við hefðum tekið
þátt í að byggja upp friðarkerfi í okkar heimshluta, sem vegna
útþenslu sovéska flotans væri nú orðinn hernaðarlega þýð-
ingarmeiri en nokkru sinni fyrr.
I skýrslu þeirri um utanríkismál, sem Ólafur Jóhannesson
lagði fram á Alþingi á mánudaginn, segir ráðherrann um varnir
íslands: „Ég hygg að okkur sé hollast að vera raunsæir í þessum
málum sem öðrum. Við skulum líta á kort af heimsbyggðinni og
hugleiða jafnframt, hvaða hernaðartæki það eru, sem risaveldin
hafa lagt höfuðáherslu á að koma sér upp á undanförnum árum,
hverjar loftleiðirnar eru og hverjar leiðir þarf að fara á sjó og
neðansjávar ef einhvern tíma á að beita þessum tækjum. Okkur
verður þá væntanlega ljóst, að ekki aðeins erum við Islendingar
ekki einir í heiminum, heldur er land okkar vegna legu sinnar
orðið mjög skýr hluti af þeirri herfræðilegu heimsmynd sem við
risaveldunum blasir í dag. Því miður þarf meira en óskhyggjuna
eina til að breyta þeirri mynd og því tel ég höfuðatriði í
öryggismálum okkar að við tökum þátt í starfsemi Atlantshafs-
bandalagsins og leggjum með því fram okkar skerf til að koma í
veg fyrir, að styrjöld geti nokkru sinni brotist út í okkar
heimshluta."
Þeir Geir Hallgrímsson og Ólafur Jóhannesson eru á einu
máli um þær forsendur, sem við Islendingar eigum að leggja til
grundvallar, þegar við metum öryggishagsmuni okkar. Niður-
staðan er einnig hin sama hjá þeim báðum, sem sé sú, að með
núverandi stefnu leggjum við okkar skerf af mörkum til að
tryggja frið í Norðurálfu. Þessi niðurstaða er rökrétt og byggð á
skynsamlegu mati. í henni felst, að með breytingum á stefnu
Islands í öryggismálum til dæmis á þann veg að loka
varnarstöðinni á Keflavíkurflugvelli værum við að kalla yfir
okkur vandræði, sem gætu leitt til spennu og jafnvel átaka á
Norður-Atlantshafi. Við myndum raska því friðarkerfi, sem
dugað hefur hér á þessum slóðum allt frá lokum síðari
heimsstyrjaldarinnar.
I ræðu sinni á mánudaginn sagði Geir Hallgrímsson: „Allir
sannir íslenskir lýðræðissinnar verða að skapa sterka þjóðar-
samstöðu um lykilaðstöðu í öryggis- og utanríkismálum
Islands." Þessi hvatningarorð voru ekki sögð að ástæðulausu,
því að með furðulegum hætti hefur verið vegið að Ólafi
Jóhannessyni, utanríkisráðherra, innan ríkisstjórnarinnar fyrir
störf hans og stefnu í öryggismálum. Kommúnistar í ráðherra-
stólum vitna í leynisamkomulag um neitunarvald sitt gagnvart
gjörðum utanríkisráðherra. Forsætisráðherra þegir þunnu
hljóði um þessar fullyrðingar og veitir utanríkisráðherra sínum
engan stuðning. Ræða Geirs Hallgrímssonar og skýrsla Ólafs
Jóhannessonar sýna, að samstaða ríkir meðal þeirra, sem hafa
úrslitaáhrif í utanríkismálum, formanns utanríkismálanefndar
og utanríkisráðherra.
Áfengi og tóbak
Engum þarf að koma á óvart hér á landi, að önnur lög séu
talin gilda um ríkishítina en hinn almenna borgara eða
fyrirtæki einstaklinga. Þetta hefur nú sannast enn einu sinni
með þeirri ákvörðun fjármálaráðherra að hækka áfengi og
tóbak um 6% frá og með 1. apríl. Hátíðlegar yfirlýsingar um
„algjöra verðstöðvun" ná auðvitað ekki til ríkishítarinnar. Rökin
sem færð hafa verið fyrir hækkuninni af hálfu fjármálaráðu-
neytisins eru hlægileg. Ef það er ákvörðunarástæða um verðlag
á áfengi, að það sé skaðlegt mönnum, hvers vegna gildir sú
röksemd ekki almennt í verðlagsmálum? Úr því að fjárlög leggja
þá þungu byrði á fjármálaráðherra, að hann „verði" að hækka
áfengi og tóbak, hvers vegna var ekki frá því skýrt um áramótin,
að hin „algjöra verðstöðvun" gilti auðvitað ekki um einokunar-
fyrirtæki ríkisins?
Geir Hallgrímsson á fundi um utanríkis- og öryggismál:
Hér fer á eftir i heild ræða sú, sem
Geir Hallgrimsson, formaður Sjálfstæð-
isflokksins, flutti á fundi sjálfstæðisfé-
laganna i Reykjavik sl. mánudagskvöld
um utanrikis- og öryggdsmál:
30. marz verður ávallt minnzt í íslands-
sögunni.
Fyrst og fremst verður þess dags minnst
vegna þess að þá samþykkti Alþingi, að
Islendingar skyldu gerast stofnaðiiar að
Norður-Atlantshafsbandalaginu, varnar-
bandalagi vestrænna þjóða.
í umræðum um þennan samning á
Alþingi fyrir 32 árum, komst Bjarni
Benediktsson, þáverandi utanríkisráð-
herra, svo að orði:
„Þau samtök, sem nú er stofnað til, eru
einmitt þau frjálsu samtök lýðræðisþjóð-
anna, sem allir fslendingar utan kommún-
istaflokksins fram að þessu hafa sagzt þrá,
bæði til þess að sýna, hvorum megin við
stæðum í baráttunni fyrir frelsi og
mannréttindum, og til að auka öryggi
íslands.
Auðvitað eru sumir, sem segja, að okkur
komi barátta annarra ekkert við. Okkur sé
nóg að hugsa um sjálfa okkur.
Eg skal ekki fara langt út í þá sálma. En
hver er sá íslendingur utan kommúnista-
flokksins, sem óskar þess, að öfl einræðis,
kúgunar og miðaldamyrkurs verði ráðandi
í heiminum? Ef svo hryllilega færi, yrði
lítið úr íslenzkum anda, úr allri arfleifð
íslendinga, jafnvel úr tilveru sjálfrar
þjóðarinnar. Það er hægt að tortíma
menningu og lífi íslenzku þjóðarinnar ekki
síður en menningu og lífi baltnesku
þjóðanna og annarra þeirra, sem búa fyrir
austan járntjald.
íslendingar eiga jafnt og aðrar þjóðir
allt undir því, að öfl frelsis, menningar,
framfara og friðar verði ofan á í heimin-
um.
Og vissulega eru líkurnar fyrir varan-
legum friði auknar með samningsgerð
þessari. Sá er einmitt aðaltilgangur henn-
ar. Ef slík öflug samtök lýðræðisþjóðanna
megna ekki að halda uppi friði, mun það
ekki auðið með öðru móti. Á mætti þessara
samtaka hvílir nú friðarvon mannkyns-
ins.“
Þeim ber að þakka
En 30. marz verður einnig minnzt vegna
þess að þá var lýðræði og þingræði á
Islandi ógnað og reynt að rjúfa starfsfrið
Alþingis með ógnunum, grjótkasti og
ofbeldi.
Bjarni Benediktsson sagði nokkrum
dögum síðar við undirskrift stofnsamnings
Atlantshafsbandalagsins:
„Sama hættan ógnar okkur öllum í þeim
heimi, sem við lifum í; þar sem fjarlægð-
irnar eru horfnar, er það áreiðanlegt, að
annað hvort njóta allir friðar — eða
enginn.
Sömu upplausnaröflin eru hvarvetna að
sinni ömurlegu iðju. Alls staðar ásaka þau
okkur, sem erum að vinna fyrir friðinn,
um að við viljum spilla honum. Þegar
samningur þessi var ræddur á Alþingi
Islendinga, reyndu þessi öfl með valdi að
hindra hina fornhelgu stofnun í starfi
sínu.
Slíkt ofbeldi hefur aldrei fyrr verið
reynt gegn hinu þúsund ára gamla Alþingi
íslendinga. Sá afvegaleiddi hópur, sem
þetta reyndi, þóttist með köllum sínum
vera að hrópa á frið. Þetta framferði, að
kasta grjóti með höndunum, en hrópa á
frið með vörunum, er hvorki í samræmi
við arfleifð íslendinga né vestræna menn-
ingu. Allir vitum við, hvar slíkir hættir
eiga upptök sín. Heiminum stafar sannar-
lega ekki meiri hætta nú af öðru en þessu
hugarfari."
Hér í kvöld sé ég á þessum fundi ýmsa
þá, sem stóðu trúan vörð um lýðræði og
löggjafarsamkomu þjóðarinnar við Al-
þingishúsið, þegar upplausnar- og ofbeld-
isöflin ógnuðu þingræði í framkvæmd.
Þeim ber að þakka og nauðsynlegt er, að
þeir miðli yngra fólki af þessari örlagaríku
reynslu sinni.
Atlantshafsbandalagið
hefur stöðvað land-
vinninga Sovétmanna
Margt hefur breytzt á rúmum þrem
áratugum og sjálfsagt er að spyrja þeirrar
spurningar, hvort sú afstaða, sem tekin
var fyrir þrjátíu og tveimur árum, að taka
þátt í Atlantshafsbandalaginu og fyrir
bráðum þrjátíu árum að gera varnarsamn-
ing við Bandaríkin, eigi enn við þau
veigamiklu rök að styðjast sem þá.
Nú, sem þá, er því haldið fram, að
hlutleysi henti íslandi bezt, en seinni
heimsstyrjöldin færði okkur heim sanninn
um, að í hlutleysisyfirlýsingu felst engin
vörn.
Nú, sem þá, er fullyrt, að flugvöllur og
varnarstöð á Islandi dragi að sér innrás í
landið, en hvorugu var til að dreifa á
Islandi, flugvelli eða varnarstöð, við upp-
haf seinni heimsstyrjaldarinnar, en báðir
stríðsaðilar vildu engu að síður ná fótfestu
á íslandi og þá var það ekki forsjálni
okkar að þakka, að sá varð fyrri til, sem
kom hagsmunum okkar betur.
Fjarlægðin, sem áður var okkar bezta
vörn, var horfin þegar í seinni heimsstyrj-
öldinni og hvað þá heldur núna.
En nú gegnir öðru máli í heimsátökum.
Áður stóð baráttan milli nazismans ann-
ars vegar og vestrænna lýðræðisríkja hins
vegar, en nú milli þeirra og kommúnism-
ans. Hvor er betri, brúnn eða rauður? Eiga
hér ekki við hin fleygu orð, Tómasar
Guðmundssonar i kvæðinu: Að Áshildar-
mýri?
Sumir draga í efa, að nazisminn og
kommúnisminn séu hugmyndafræðilegir
tvíburar, sem þó kemur æ betur í Ijós, en í
framkvæmd fer skyldleiki þessara ein-
eggja tvíbura ekki á milli mála.
Nazistar juku veldi sitt með auknum
vígbúnaði og landvinningum í trausti á
friðarást, andvaraleysi og hóglífi andstæð-
inganna.
Kommúnistar juku veldi sitt í lok
heimsstyrjaldarinnar með sama hætti og
frömdu valdarán með tilstyrk 5. herdeild-
ar harðsvíraðs minnihluta, sem þjálfaður
hafði verið til undirróðurs og upplausnar-
starfa.
Nú er það dómur sögunnar, að unnt
hefði verið að koma í veg fyrir seinni
heimsstyrjöldina, ef lýðræðisríkin hefðu
sýnt árvekni og samstöðu, þ.á m. Banda-
ríki Norður Ameríku, sem höfðu eftir fyrri
heimsstyrjöldina illu heilli lokað sig inni í
einangrunarskel.
Það var því ekki vonum fyrr, að
lýðræðisríkin drógu réttar ályktanir af
reynslu sögunnar og yfirgangi kommún-
ista í kjölfar seinni heimsstyrjaldarinnar
og stofnuðu Atlantshafsbandalagið.
Atlantshafsbandalagið hefur náð þeim
tilgangi að stöðva landvinninga og yfir-
gang Sovétríkjanna í okkar heimshluta og
það sem mestu máli skiptir að vernda frið
á Vesturlöndum á fjórða áratug.
En landvinningar og árásir kommún-
ismans og Sovétríkjanna halda áfram
annars staðar í Afríku og Asíu og nú
síðast með innrásinni í Afghanistan. Og í
Evrópu halda Sovétríkin leppríkjum sín-
um í heljargreipum, eins og atburðirnir í
Póllandi sýna bezt nú, en innrásir Varsjár-
bandalagsins í Ungverjaland og Tékkó-
slóvakíu áður.
Vígbúnaður Sovétríkjanna hefur aukizt
gífurlega og í stað þess, að Bandaríkin
réðu ein yfir kjarnorkuvopnum við lok
stríðsins, eru Sovétríkin nú jafnokar
þeirra á því sviði.
Vígbúnaðarumsvif Sovétríkjanna hafa
ekki sízt aukizt á norðurslóðum með
uppbyggingu flota- og kjarnorkuvopna-
stöðva á Kolaskaga. Þaðan er unnt að
þrengja að Norðurlöndum og koma beggja
vegna við ísland suður á Atlantshaf til að
ná valdi á siglingaleiðinni milli Ameríku
og Evrópu og rjúfa líflínu vestrænna ríkja,
sem liggur þar um ísland eins og Churchill
benti á á sínum tíma.
Sterkarirök
fyrir aðild íslands
Stjórnmálalega, landfræðilega og hern-
aðarlega eru þannig nú — og við getum
sagt því miður — enn sterkari rök fyrir
aðild Islendinga að Atlantshafsbandalag-
inu og varnarsamningnum við Bandaríkin
en voru til staðar fyrir þrem áratugum.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur einn ís-
lenzkra stjórnmálaflokka, heill og óskipt-
ur, skilið þessi rök og dregið af þeim réttar
ályktanir í stefnumótun og stjórnar-
framkvæmd, þegar hann hefur ráðið
ferðinni.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur lagt áherzlu
á samstöðu lýðræðisflokkanna í utanríkis-
og öryggismálum okkar, sem er nauðsyn-
leg kjölfesta smáþjóð í hernaðarlega
mikilvægu landi í viðsjárverðri veröld.
Þessi samstaða hefur tekizt, með nokkr-
um alvarlegum undantekningum þó.
Afstaða Alþýðuflokks
og Framsóknarflokks
Fyrir kosningar 1956 samþykktu Al-
þýðuflokkur, Framsóknarflokkur, Sósíal-
istaflokkur og Þjóðvarnarflokkurinn, að
varnarliðið færi úr landi og málinu var
fylgt eftir með uppsögn varnarsamnings-
ins.
í kosningunum 1956 vann Sjálfstæðis-
flokkurinn góðan sigur, en þó ekki svo, að
unnt væri að koma í veg fyrir myndun
vinstri stjórnar Alþýðuflokks, Framsókn-
arflokks og Alþýðubandalags, sem hét að
fylgja uppsögn varnarsamningsins eftir.
En um haustið réðust Sovétríkin inn í
Ungverjaland og átökin urðu um Suez-
skurðinn, svo að í lok ársins hvarf þessi
vinstri stjórn frá uppsögn varnarsamn-
ingsins. Alþýðubandalagið lét sér það
lynda, hafði einstaka sinnum uppi sýnd-
artilburði til þess að vekja málið upp
aftur, en gerði málið síður en svo að
fráfararatriði og það voru aðrir en Al-
þýðubandalagsmenn, sem rufu stjórnar-
samstarfið 1956 og ásteytingarsteinninn
var ekki varnarmál heldur efnahagsmál.
Næst er það á stefnuskrá vinstri stjórn-
ar Ólafs Jóhannessonar, Framsóknar, Al-
þýðubandalags og Frjálslyndra og vinstri
manna 1971 að segja upp varnarsamn-
ingnum við Bandaríkin með það fyrir
augum að varnarliðið færi af landi brott í
áföngum á kjörtímabilinu. Ástæða er til
að rifja sérstaklega upp, að öryggis- og
varnarmál voru næstum ekki til umræðu í
kosningabaráttunni 1971, svo að þessir
vinstri flokkar komu aftan að kjósendum
sínum eftir kosningar með þessu stefnu-
skráratriði um brottflutning varnarliðs-
ins. Á ýmsu gekk um framkvæmd þessa
ákvæðis stjórnarsáttmálans, en þegar rík-
isstjórnin gerði sig líklega til að efna það,
þrátt fyrir harða andstöðu Sjálfstæðis-
flokks og raunar Alþýðuflokks að mestu,
þá risu upp forgöngumenn sem söfnuðu
undirskriftum 55 þúsund íslendinga, er
lögðu áherzlu á samvinnu vestrænna ríkja
og að ekki mætti veikja varnir og öryggi
landsins.
Þáverandi ríkisstjórn breytti þó ekki
Stefnu sinni í öryggismálum, en áður en til
úrslita dró, rofnaði stjórnarsamstarfið
útaf afnámi vísitölubindingar launa, sem
Alþýðubandalag og Framsóknarflokkur
stóðu að, en Björn Jónsson sætti sig ekki
við.
Öryggis- og varnarmál urðu ásamt 200
mílna fiskveiðilögsögu og efnahagsmálum
eitt helzta baráttumál kosninganna 1974,
en úrslit þeirra urðu eins og kunnugt er
stórsigur Sjálfstæðisflokksins.
Þegar Sjálfstæðisflokkurinn myndaði
ríkisstjórn með Framsóknarflokknum í
lok ágúst 1974, var þegar um haustið
gengið frá samkomulagi við Bandaríkin og
algerlega horfið frá uppsögn varnarsamn-
ingsins. Sjálfstæðisflokkurinn var þá sem
endranær sjálfum sér samkvæmur fyrir og
eftir kosningar.
En um leið og Sjálfstæðisflokkurinn
hvarf úr ríkisstjórn 1978 og vinstri stjórn
var aftur mynduð, færðu Alþýðubanda-
lagsmenn sig upp á skaftið, en tóku þó að
þessu sinni þátt í stjórn, án þess að
beinlínis væri fram tekið, að varnarliðið
skyldi hverfa úr landi.
Hnappheldan 1978
I samningum vinstri stjórnar Ólafs
Jóhannessonar haustið 1978 er komizt
kostulega að orði, ef svo er hægt að segja
um svo alvarleg mál.
„Þar eð ríkisstjórnarflokkarnir hafa
ekki samið um stefnuna í utanríkismálum,
verður í þeim efnum fylgt áfram óbreyttri
grundvallarstefnu og verður þar á eigi
gerð breyting nema samþykki allra ríkis-
stjórnarflokkanna komi til. Það skal þó
tekið fram, að Alþýðubandalagið er and-
vígt aðild íslands að Atlantshafsbandalag-
inu og dvöl hersins í landinu. Ekki verða
heimilaðar nýjar meiriháttar fram-
kvæmdir á yfirráðasvæði varnarliðsins."
Með þessum síðasta málslið tókst Al-
þýðubandalaginu að koma hnappheldu á
samstarfsflokkaná og þá ekki sízt Alþýðu-
flokkinn og utanríkisráðherra hans, Bene-
dikt Gröndal. En sú skýring hefur verið
gefin, að ekki hafi verið leyfð bygging
flugskýlanna og ekki frekar gengið fram
bygg'ng eldsneytisgeymanna, sem hvort-
tveggja er nú á dagskrá vegna þessa
ákvæðis málefnasamningsins: „Ekki verða
Þeim
ber að
þakka
og
þeir
verða
heimilaðar nýjar meiriháttar fram-
kvæmdir á yfirráðasvæði varnarliðsins."
Hins vegar ber að geta þess að Benedikt
Gröndal vann sem utanríkisráðherra öt-
ullega að undirbúningi að byggingu nýrrar
flugstöðvar og öryggismálum landsins
almennt miðað við þann félagsskap, sem
hann var í.
Stöðvunarvald
um flugstöð
Þegar svo núverandi ríkisstjórn var
mynduð vakti það mikla athygli að ekki
var minnst einu orði á aðild okkar að
Atlantshafsbandalaginu og varnarsamn-
ingnum við Bandaríkin, þótt þátttaka
okkar í Sameinuðu þjóðunum og Norður-
landaráði væri sérstaklega fram tekin. Og
ennfremur var sérstaklega svo sjálfsagður
hlutur orðaður, “að ríkisstjórnin leggur
áherzlu á að framfylgja sjálfstæðri utan-
ríkisstefnu". Eða bjó ef til vill undir því
orðalagi sú alkunna staðhæfing kommún-
ista að sjálfstæð utanríkisstefna væri
ósamrýmanleg aðild okkar að Atlants-
hafsbandalaginu og varnarsamningnum
við Bandaríkin, einmitt þegar sú aðild er
forsenda sjálfstæðrar utanríkisstefnu ís-
lendinga.
En þrjú önnur málsatriði í málefna-
samningi núverandi ríkisstjórnar um
utanríkismál eru athygli verð.
Eitt þessara atriða í utanríkismálakafl-
anum er, að undirbúið verði öflugt átak til
atvinnuuppbyggingar á Suðurnesjum og
vissu menn ekki fyrr að Suðurnesin væru
utanríkis, enda ekki aðrir en stjórnarliðar
reiðubúnir að fallast á það.
Annað þessara atriða er athugun á því,
hvort rétt sé að breyta því skipulagi, að
utanríkisráðuneytið hafi yfirstjórn allra
málaflokka á Keflavíkurflugvelli. Lítið
hefur heyrzt um þessa athugun en ef til
vill mun þetta ákvæði notað til að gera
tilraun til að draga vald úr hendi utanrík-
isráðherra og kann það að tengjast efni
leynisamningsins við stjórnarmyndun,
sem síðar verður vikið að.
Þá er sagt i málefnasamningnum, að
„áætlanir um flugstöð á Keflavíkurflug-
velli verði endurskoðaðar og ekki ráðizt í
framkvæmdir við hana nema með sam-
komulagi allrar ríkisstjórnarinnar".
Ágreiningur var ekki um að endurskoða
áætlanir um flugstöðina, stærð hennar og
hönnun, með tilvísun til minnkandi flug-
umferðar um Norður-Atlantshafið með
viðkomu í Keflavík, sem vonandi er þó
tímabundin. Þessari endurskoðin er nú
lokið og teikningar og lýsingar tilbúnar til
útboðs byggingarframkvæmda.
En hér er Alþýðubandalaginu falið
stöðvunarvald innan ríkisstjórnarinnar.
Vakti það strax athygli, að flugstöðin var
þannig tekýi út úr, en ekki talað almennt
um meiriháttar varnarframkvæmdir.
Alþingi ráði ferðinni
Flugstöðin var þó framkvæmd sem
sérstaklega var íslendingum mjög nauð-
synleg burtséð frá varnar- og eftirlitshlut-
verki varnarstöðvarinnar. Gamla flugstöð-
in er orðin úrelt, of lítil og hættuleg
farþegum og starfsmönnum, ef eldur
brytist þar t.d. út. En auk þess er ný
flugstöð forsenda þess að greiða megi á
milli starfsemi varnarliðsins og almennr-
ar umferðar um flugvöllinn. Hingað til
hafa menn, burtséð frá afstöðu sinni til
varnarsamningsins, verið sammála um
nauðsyn þessa aðskilnaðar en þá bregður
svo við að Alþýðubandalagsmenn áskilja
sér opinberlega stöðvunarvald eingöngu
varðandi þessa framkvæmd.
í samstjórn Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknarflokks var samið við Bandaríkja-
menn um aðskilnað varnar- og borgara-
legrar starfsemi á Keflavíkurflugvelli og
síðan á árunum 1977 og 1978, að Banda-
ríkjamenn skyldu greiða allan kostnað við
nauðsynlegar framkvæmdir utanhúss við
gerð aðkomu, leiðslna, flugvélastæða o.fl.,
og síðar ennfremur að Bandaríkjamenn
greiddu 20 millj. dollara af byggingu
flugstöðvarinnar sjálfrar, en heildarkostn-
aður hennar er áætlaður 46 millj. dollara.
Kostnaðarþátttaka Bandaríkjamanna er
eðlileg, þar sem þeir hafa hag af aðskiln-
aði varnar- og almennrar starfsemi á
vellinum engu síður en við og ef voða ber
að höndum af stríðsvöldum eða náttúru-
hamförum er gert ráð fyrir að nýta
' flugstöðina sem sjúkrahús.
Bandaríkjaþing hefur nú samþykkt fjár-
veitingu til flugstöðvarinnar gegn fram-
lagi frá okkur.
Ölafur Jóhannesson utanríkisráðherra
hefur lýst því yfir að hann muni leggja til
að í fjárfestingar- og lánsfjáráætlun verði
ætlað fé í þessu skyni, svo að unnt verði að
hefja framkvæmdir sem fyrst.
Það er eðlilegt að Alþingi ákveði hvort,
hvenær og með hvaða hætti skuli ráðizt í
þessa framkvæmd. Það er óþolandi með
öllu, ef lítill minnihluti með annarleg
sjónarmið á að ráða ferðinni.
Það er og vissulega athugandi hvort
nægilegt er að samþykkja breytingu á
fjárfestingar- og lánsfjáráætlun, þar sem
fjármálaráðherra Alþýðubandalagsins er
vís til þess að virða vilja alþingis að
vettugi. Enda er, burtséð frá því, um slíka
framkvæmd að ræða, að eðlilegt og
nauðsynlegt er að samþykkja sérstök lög
um byggingu flugstöðvarinnar og fela
utanríkisráðherra að sjá um framkvæmd-
ina.
að miðla ungu fólki af
örlagaríkri reynslu
Leynisamningur
kemur í leitirnar
En þótt Alþýðubandalagið hafi ekki gert
opinberlega fyrirvara um varnarfram-
kvæmdir, þá er nú að koma í leitirnar
leynisamningur.
Svo bar við, að upplýst var, að utanríkis-
ráðherra hefði leyft byggingu 3ja flug-
skýla, sem forveri hans Benedikt Gröndal
hafði ekki treyst sér til vegna stöðvunar-
vaids Alþýðubandalagsins varðandi meiri-
háttar „varnarframkvæmdir".
Þá var og ráðgerð endurnýjun og
bygging nýrra eldsneytisgeyma, eins og
fyrr er nefnt. Núverandi geymar eru
gamlir, úr sér gengnir og frá þeim stafar
mikil mengunarhætta m.a. við vatnsból
Keflvíkinga og Njarðvíkinga, auk þess sem
núverandi staðsetning klýfur byggð í
Keflavík og Njarðvíkum svo að mikið
óhagræði er af.
Alþýðubandalagsmenn ætluðu af göfl-
um að ganga og töldu að gert væri ráð
fyrir fjórföldun eldsneytisbirgða varnar-
liðsins, þegar sannleikurinn er sá, að
stækkunin á geymarými í heild er um 34%
og flugvélaeldsneytis um 66%.
Alþýðubandalagsmenn töldu Ólaf Jó-
hannesson ekki hafa heimild sem utanrík-
isráðherra að leyfa slíkar framkvæmdir.
Ríkisstjórnin ætti öll að fjalla um, hvort
þær skyldi leyfa. Ólafur Jóhannesson tók
sérstaklega fram, að leyfisveitingar sem
þessar væru algerlega á sínu valdi og ekki
mál ríkisstjórnar í heild. Þá vakti athygli
að Gunnar Thoroddsen forsætisráðherra,
lagðist á sveif með kommúnistum og kvað
nauðsynlegt að ræða mál þessi í ríkis-
stjórninni.
Ólafur talar um
leynisamning
Sagt hefur verið frá málum þessum í
utanríkismálanefnd og nefndin hefur
kynnt sér aðstæður á Keflavíkurflugvelli,
en áður hafði kastast í kekki með þeim
Ólafi Jóhannessyni og Ólafi Ragnari
Grímssyni, formanni þingflokks Alþýðu-
bandalagsins. Varð það síðar til þess
að Ólafur Jóhannesson sagði í sam-
tali við Tímann 12. febrúar sl.
orðrétt: „I núverandi málefnasamningi
stendur ekki einn stafkrókur um, að
Alþýðubandalagið hafi nokkra sérstöðu í
ríkisstjórninni, né heldur nokkurt orð um
varnarmál eða varnarliðsframkvæmdir að
neinu leyti." Og Tíminn heldur áfram:
„Hann (þ.e. Ólafur) sagðist að vísu ekki
hafa tekið neinn þátt í gerð núverandi
málefnasamnings. En sér hafi heldur ekki
verið skýrt frá því að gerður hafi verið
neinn leynisamningur um þetta atriði.
Alþýðubandalagið gæti því ekki kennt sér
um, ef því fyndist það hafa verið hlunnfar-
ið í þessu sambandi."
Gunnar Thoroddsen segir í Morgunblað-
inu föstudaginn 13. febrúar: „Ég vil ekkert
um það segja (þ.e. hvort til sé leynisamn-
ingur). Ég tel enga ástæðu vera til að
fjalla um efni samtala í sambandi við
stjórnarmyndunina. Það sem fyrir liggur
opinberlega er stjórnarsáttmálinn." Svo
mörg voru þau orð. Það var von að sú
spurning vaknaði, hvort eitthvað liggi
fyrir, sem ekki hefur verið gert opinbert.
Lúðvík Jósepsson segir í Morgunblaðinu
sama dag, 13. febrúar: „Ég segi ekkert um
þetta mál fyrr en ég er búinn að heyra um
það, hvernig þetta mál hefur borið að.“
Steingrímur Hermannsson segir í Mbl.
sama dag: „Nei, það er ekki um að ræða
neitt samkomulag milli stjórnarsinna um
þessi mál ...“ Mbl. segir ennfremur:
„Steingrímur sagði, að ekki hefði heldur
verið gert neitt samkomulag til hliðar við
stjórnarsáttmálann um að öll ríkisstjórnin
yrði að standa að þeim málum er hún ynni
að.“
Hins vegar segir Svavar Gestsson í
viðtali við Þjóðviljann þennan sama föstu-
dag, 13. febrúar: „Jafnframt skal lögð á
það áherzla að milli núverandi stjórnarað-
ila eru auk þess til reglur um vinnubrögð
stjórnarinnar almennt, sem allir verða að
taka tillit til og snerta öll meiriháttar
mál.“ Þennan sama dag hefur Mbl. einnig
eftir ónafngreindum forystumanni Al-
þýðubandalagsins: „Það var gert skriflegt
samkomulag um tvö atriði við stjórnar-
myndunina. I fyrsta lagi, að forsætisráð-
herra beitti ekki þingrofsvaldinu án sam-
þykkis allra aðila stjórnarsamstarfsins og
hins vegar um það, að engin meiriháttar
ákvörðun yrði tekin gegn vilja neins eins
stjórnaraðila. Þetta samkomulag undirrit-
uðu forsætisráðherra og formenn Alþýðu-
bandalagsins og Framsóknarflokksins."
Laugardaginn 14. febrúar segir Ólafur
Ragnar Grímsson í viðtali við Morgun-
blaðið: „Því var lýst í þingflokknum
hvernig yrði unnið í ríkisstjórninni er
stjórnin var mynduð."
Ólafur Ragnar var spurður hvort um
væri að ræða skriflegt samkomulag og
hann segir: „Um það vil ég ekkert segja á
þessu stigi, þetta er samkomulag, sem
stjórnarflokkarnir hafa komið sér saman
um.“
Síðan segir Ólafur Ragnar enn í sama
viðtali: „Ég segi það sama um það og ég
svaraði í útvarpinu. Ég sagði það að þessar
hernaðarframkvæmdir, sem Ólafur Jó-
hannesson stefnir að, flugskýlin, flugstöð-
in, nýjar flugbrautir og fjórföldun elds-
neytisbirgðanna, þetta eru slíkar stór-
breytingar, að þær koma ekki til greina af
okkar hálfu." ... „Við höfum lagt þessi
mál upp í heild sinni, við teljum þessi mál
öll tengd og við teljum þetta vera mál, sem
þurfi að ræðast milli Framsóknarflokksins
og Alþýðubandalagsins."
Það vekur raunar athygli, að Ólafur
Ragnar Grímsson gerir ekki ráð fyrir að
mál þetta þurfi að ræðast við 3ja sam-
starfsaðilann í ríkisstjórninni. Hann er
bersýnilega „núll og nix“ að áliti Alþýðu-
bandalags og Framsóknar.
Viðræður á Alþingi
Af tilefni þessara ummæla kvaddi ég
mér hljóðs utan dagskrár á alþingi 24.
febr. sl. og spurði Gunnar Thoroddsen
forsætisráðherra, Steingrím Hermanns-
son, formann Framsóknarflokksins og
Svavar Gestsson, formann Alþýðubanda-
lagsins:
1. Var gert samkomulag, skriflegt eða
munnlegt við myndun núverandi ríkis-
stjórnar eða síðar um að framkvæmdir
á Keflavíkurflugvelli eða í þágu varn-
arliðsins yrðu ekki leyfðar, nema með
samþykki allra aðila, er að ríkisstjórn-
inni standa?
Og
2. Eru til reglur sem ríkisstjórnin eða
ráðherrar hafa sett sér og ekki hafa
verið birtar, um að ríkisstjórnin taki
enga ákvörðun í meiriháttar málum
nema allir stjórnaraðilar samþykki?
Það varð fátt um svör.
Gunnar Thoroddsen svaraði:
„í stjórnarsáttmálanum er eitt ákvæði
þar sem nefnt er samþykki allrar ríkis-
stjórnarinnar. Það segir þar:
„Áætlanir um flugstöð á Keflavíkur-
flugvelli verði endurskoðaðar og ekki
ráðist í framkvæmdir við hana nema með
samkomulagi allrar ríkisstjórnarinnar" og
síðan svaraði Gunnar fyrirspurninni efn-
islega þannig: „Um vinnubrögð og vinnu-
lag innan ríkisstjórnarinnar við afgreiðslu
mála tel ég ekki ástæðu til að ræða hér
frekar."
Svavar Gestsson sagði síðan: „Hæstv.
forsrh. hefur svarað þeirri fyrirspurn eins
og efni er til, á þessari stundu, og hef ég að
sinni fyrir mitt leyti engu við svar hæstv.
forsrh. að bæta.“ Menn taki eftir orðalag-
inu „á þessari stundu" og „að sinni“.
Steingrímur Hermannsson lét sér
nægja: rÉg vísa til svars hæstv. forsrh. og
hef engu við það að bæta.“
Svör ráðherra voru vægast sagt grun-
samleg og studdu þá skoðun, að til væri
leynisamkomulag. Ráðherrum hafði ekki
áður borið saman. Steingrímur sagði, „að
ekki hefði heldur verið gert neitt sam-
komulag til hliðar við stjórnarsáttmálanín.
um að öll ríkisstjórnin yrði að standa að
þeim málum er hún ynni að“, en Svavar
Gestsson: „Jafnframt skal lögð á það
áherzla að milli núverandi stjórnaraðila
eru auk þess til reglur um vinnubrögð
stjórnarinnar almennt, sem allir verða að
taka tillit til og snerta öll meiriháttar
mál.“
Steingrímur og Svavar gáfu enga skýr-
ingu á ósamræminu og Gunnar reyndi að
afvegaleiða með því að segja að „í
stjórnarsáttmálanum væri eitt ákvæði,
þar sem nefnt er samþykki allrar ríkis-
stjórnarinnar".
En í framhaldsumræðum utan dagskrár
fóru málin að skýrast. Þá sagði Olafur
Jóhannesson:
„Það er ekki fyrir hendi neitt sérstakt
samkomulag um varnarliðsmál, er þrengi
valdsvið utanríkisráðherra í þeim málefn-
um. Ríkisstjórnin er ekki fjölskipað
stjórnvald nema í undantekningartilfell-
um. Ákvarðanir þar byggjast því sjaldnast
á atkvæðagreiðslu. Hitt er annað mál, að á
ríkisstjórnarfundum er auðvitað mjög oft
fjallað um þau málefni, sem óumdeilan-
lega eru í verkahring tiltekins ráðherra."
og síðan: „Leiki vafi á því undir hvaða
SJÁ NÆSTU SÍÐU