Morgunblaðið - 28.05.1981, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. MAI 1981
Amnesty International 20 ára:
Mannréttindi í mikilli
hættu á þessum áratug
jOlafur
.lohnson
sUSrkaupmaAur______
ALDARMINNING
ákvað ásamt nefndinni að kaupa
frá Vesturheimi einn skipsfarm af
brýnustu nauðsynjavörum. Var Ó.
Johnson & Kaaber beðið um að
útvega skip til þessarar ferðar.
Var norska gufuskipið „Hermod"
tekið á leigu og var farmurinn
vestur gærur að miklum hluta, en
auk þess 2400 tunnur af síld. Var
Ólafi falið, ásamt Sveini Björns-
syni síðar forseta, að fara með
skipinu og annast viðskiptin
vestra. íslensk síld hafði aldrei
verið seld í Ameríku og var því
alveg rennt blint í sjóinn með sölu
á henni. En þeim tókst að fá
kaupanda að síldinni, og síðar, eða
1916, seldi Ó. Johnson & Kaaber
þessum sama aðila talsvert af síld,
sem þá var send vestur með
Goðafossi. Ferð Ólafs og Sveins
vestur haustið 1914 heppnaðist í
alla staði vel og varð upphaf að
miklum viðskiptum við Ameríku,
sem héldust til ársins 1920, en þá
var þeim að mestu leyti hætt
sökum þess, að ekki borgaði sig að
sigla litlu íslensku skipunum
þangað, og auk þess voru þá aftur
opnar leiðir til viðskipta í Norður-
álfu. En þessi ferð Ólafs leiddi til
þess, að hann var að nokkru leyti
trúnaðarmaður ríkisstjórnarinnar
í Ameríku á árunum 1914—1918
og annaðist þá m.a. vöruinnkaup
og leigu á skipum.
Árin 1915 og 1916 keypti Ó.
Johnson & Kaaber tvær danskar
skonnortur, „Venus" og „C.H.
Friis", en átti þær stutt, því að
önnur fórst á tundurdufli, en hin
við Færeyjar. Árið 1917 keypti
fyrirtækið í félagi við Ólaf Davíðs-
son í Hafnarfirði þrímastraða
skonnortu frá Ameríku, „Frances
Hyde“. Hún var 1000 smálestir
með kola-hjálparvél, afar vel
byggt og traust skip. Það var leigt
ríkisstjórninni til flutninga, að
svo miklu leyti sem eigendurnir
notuðu það ekki.
Árið 1918 varð Ludvig Kaaber
bankastjóri Landsbankans og
seldi þá hlut sinn í Ó. Johnson &
Kaaber. Arent Claessen varð þá
meðeigandi Ólafs og fram-
kvæmdarstjóri ásamt honum, en
hafði starfað sem fulltrúi við
fyrirtækið frá 1912. Árið 1935 var
það gert að hlutafélagi. — Ólafur
varð einn af stofnendum Isafold-
arprentsmiðju hf. 1919 og löngum
formaður stjórnar hennar frá
1926. Árið 1919 gerðist hann
ennfremur einn af stofnendum
Veiðarfæraverslunarinnar Geysis.
Þá var hann stofnandi Tóbaks-
verslunarinnar London og annar
eigandi hennar. — Ólafur naut
mikils trausts stéttarbræðra
sinna. Hann átti hlut að stofnun
Verslunarráðs íslands 1917 og var
í stjórn þess frá upphafi til ársins
1928. Og sem kaupsýslumaður var
hann í hafnarnefnd 1928—1933.
Vísikonsúll Rússa var hann
1912—1916 og Spánverja 1928—
1939.
Skömmu eftir að síðari heims-
styrjöldin braust út fluttist Ólafur
með fjölskyldu sína vestur til New
York og bjó þar til ársins 1956 að
hann flytur alfarinn heiin. Meðan
styrjöldin stóð þurftu íslendingar
að sækja allar sínar nauðsynjar til
Bandaríkjanna. Ólafur varð þá
annar stjórnandi Innkaupanefnd-
ar ríkisins og ennfremur trúnað-
armaður Innflytjendasambands
stórkaupmanna í Reykjavík. Á
miðju ári 1952 skipaði utanríkis-
ráðherra hann ólaunaðan verslun-
arráðunaut við sendiráð Islands í
Washington, með aðsetri í New
York.
Á heimsstyrjaldarárunum fyrri
var Guðmundur Vilhjálmsson um-
boðsmaður Sambands íslenskra
samvinnufélaga í New York og
þurfti hann og Ólafur því oft að
hafa samstarf. Taldi Guðmundur
Ólaf einhvern færasta og heiðar-
legasta kaupsýslumann, sem hann
hefði kynnst og framúrskarandi
ábyggilegan í öllum skiptum.
— Thor Thors sendiherra vann
nær daglega með Ólafi á styrjald-
arárunum síðari. Hann sagði um
Ólaf látinn: „Það var Islandi mikið
happ að geta notið þekkingar
þessa mikilhæfa manns á sviði
verslunar og viðskipta, og hin
alhliða vöruþekking hans kom
þjóðinni að drýgstum notum. —
Hann var eldfljótur að hugsa og
ákveða, og honum var ævinlega
Ijóst, hvað best hæfði hagsmunum
Islands."
VII
Ólafur kvæntist fyrri konu
sinni, Helgu, dóttur Ásthildar og
Péturs J. Thorsteinssonar, 1907,
en missti hana 1918. Börn þeirra
eru: Agnar, læknir í Danmörku,
Friðþjófur, framkvæmdastjóri,
sem er látinn, Pétur, verslunar-
maður í Bandaríkjunum og Örn,
formaður stjórnar Flugleiða.
Seinni kona Ólafs var Guðrún
Árnadóttir frá Geitaskarði. Börn
þeirra eru: Hannes, forstjori hjá
Tryggingu hf., Helga, búsett í
Bandaríkjunum og Ólafur, for-
stjóri hjá Ó. Johnson & Kaaber.
Á síðari heimsstyrjaldarárun-
um lá leið margra Islendinga ti)
Bandaríkjanna, einkum náms-
manna, og þá reyndi oft á, að þeir
áttu þrautgóðum manni að mæta,
þar sem Ólafur var. Thor Thors
hafði af því meira en spurnir, en
hann sagði: „Margir urðu þeir,
sem til Ölafs leituðu um ráð og
beina hjálp, og hygg ég engan hafa
farið bónleiðan til búðar. Mér er
nokkuð kunnugt um það, hversu
rausnarlega þau hjón tóku öllum
Islendingum, sem til þeirra leit-
uðu hælis hér vestan hafs og
hversu margs konar erfiðleika
landanna þau leystu af hjálpfýsi
og höfðingslund."
Mörg seinustu árin þjáðist Ólaf-
ur af þungum sjúkdómum, en tók
þeim með óbilandi karlmennsku.
Hann andaðist 9. nóvember
1958. Guðrún lifði hann í 15 ár,
lést 11. september 1973.
Kynni mín af Ólafi urðu ekki að
ráði fyrr en ég byrjaði að draga að
föng í ævisögu föður hans, en þá
átti ég á tímabili nokkuð tíð erindi
við hann. Ekki duldist mér, að
hann var einn af þeim mönnum,
sem ætíð kaus að gera betra úr
hinu verra, lyfta undir allt, sem
horfði til mannbóta og mann-
heilia. Vel man ég, að hann sagði
eitt sinn: „Mér hefur aldrei verið
illa við nokkurn mann, en hitt er
rétt, að mér hefur verið misjafn-
lega um menn gefið." Þótt Ólafur
væri farinn að heilsu, þegar við
ræddumst við, var hann engu að
síður snarfari í hugsun, glöggsýnn
i ályktunum, svo að alls staðar
gætti þess, þar sem hann bar
niður, að þar fór vitur maður.
Áreiðanlega reyndist Ólafur
mörgum löndum sínum hér heima
mikill greiðamaður, ekki síður en
vestur í Ameríku, en taldi það ekki
fréttnæmt. Ekki gat farið hjá því,
þegar ég ritaði Bíldudalsminningu
Ásthildar og Péturs J. Thor-
steinssonar, að ég hefði ekki af því
verulegan pata, hversu stórmann-
lega hann reyndist þeim í ellinni.
Eitt sinn leiddi ég orð að því, en
Ólafur ansaði því einu, að þau
hefðu átt það inni hiá sér.
Þorlákur, faðir Ólafs, var' svo
framstígur í samtíð sinni, að
menn áttuðu sig ekki á mörgum
hugmyndum hans. En síðar rönk-
uðu menn við sér, og eru þær nú
flestar orðnar að veruleika í fram-
kvæmd. Hlutur Ólafs í því starfi
var mikill, og hygg ég, að þá er
hann leit yfir farinn veg, hafi fátt
glatt hann meira en vita sig hafa
orðið að góðum liðsmanni á þeim
vettvangi.
Fyrirtækið Ó. Johnson & Kaab-
er hefur margeflst á þeim þrem
aldarfjórðungum, sem það hefur
starfað, en þar sitja m.a. við
stjórnvöl sonur og sonarsonur
Ólafs. Þegar að því kemur, að saga
frjálsrar verslunar verður skráð,
fer ekki hjá því, að Ólafur Johnson
hljóti þar verðugan sess sem
framsýnn og farsæil tímamóta-
maður á fyrri helmingi þessarar
aldar.
Lúðvik Kristjánsson.
Víða er barist hart gegn rétti
manna til andófs. Þessvegna
munu mannréttindi eiga undir
högg að sækja á niunda áratugn-
um. segir i grein frá Amnesty
International. Á morgun er 20
ára afmæli samtakanna og á
þeim timamótum kalla þau eftir
alþjóðasamstarfi i baráttunni
fyrir mannréttindum. Beinist sú
barátta að þvi um allan heim að
byggja upp almenningsálitið og
stuðla að bættri lagasetningu
vegna mannréttindamála. Heita
samtökin þvi að efla enn sitt
eigið starf og vonast eftir þvi að
Basar á
Lækjartorgi
SÖFNUÐURINN Krossinn Auð-
brekku 34, Kópavogi, efnir til
basars á útimarkaðinum á Lækj-
artorgi á morgun og segir í frétt
frá söfnuðinum, að allur ágóði
renni til eflingar kristilegs starfs.
tala þeirra sem taka ákveðið með
í blokkina til varnar mannrétt-
indum tvöfaldist á næstu tveimur
árum.
Pyndingar og morð, mannrán og
fangelsanir án dóms og laga eru
skipulega iðkuð í fjölmörgum
löndum, segir í grein Amnesty.
Dauðatölur af þessum orsökum
fara ört hækkandi. Víða um heim
er ekki aðeins samvizkufrelsið
undir hæl stjórnvalda, líf sam-
vizkufanganna eru einnig í hættu.
Amnesty tekur örfá dæmi af
þeim langa lista yfir ríki þar sem
ofbeldi er beitt af opinberum
aðilum.
Þar kemur m.a. fram að þús-
undir hafa látið lífið fyrir hendi
erindreka stjórnvalda í Guate-
mala. I Argentínu og Filippseyj-
um hafa öryggissveitir rænt fólki
sem síðan hefur horfið sporlaust, í
Suður Afríku og Malasíu er fólki
haldið langtímum í fangelsum án
réttarrannsóknar, og andófsmenn
eru dæmdir í þrælkunarvinnu í
Sovétríkjunum.
Stofnun Amnesty International
má rekja til greinar sem birtist í
breska blaðinu The Observer 28.
maí 1961 þar sem var höfðað til
almennings að starfa saman að
því að þeir fangar yrðu leystir úr
haldi sem fangelsaðir voru ein-
vörðungu vegna skoðana sinna eða
uppruna.
Amnesty byggir á starfi og
fjárstuðningi hins almenna borg-
ara.
20 ára reynsla samtakanna sýn-
ir glögglega að viðbrögð almenn-
ings víða um heim geta orðið
samvizkuföngum til bjargar.
Sjálfstæði Amnesty gagnvart
stjórnvöldum byggist ennfremur á
fjárhagslegu sjálfstæði samtak-
anna. Fjárframlög einstaklinga
greiða rekstrarkostnað samtak-
anna.
Rúmlega 250 þúsund karlar og
konur eru nú virk í starfi á vegum
Amnesty International.
(Frá íslandsdeild
Ámnesty International)
OASIS
* 4’
Nýjar
sumarvörur
frá 0ASIS
Síðbuxur frá kr. 180.-.
Stærðir 26—31.
Jakkar verð frá kr. 225.-
Stærðir 34—42.

VÍRZIUNIH
©
Laugavegi 58 — Sími 11699