Morgunblaðið - 28.05.1981, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. MAÍ 1981
31
Húnvetnskt
átthagarit
HúnvetninKur. V. árg. 158 bls.
Reykjavík, 1980.
Héraðarit eru mörg athyglis-
verð. Ég minni á Strandapóstinn
og Goðastein. Húnvetningafélagið
í Reykjavík gefur út sambærilegt
rit, Húnvetning; ritstjóri Arin-
björn Árnason. Eins og í öðrum
ritum af sama tagi er þar blandað
saman lausu máli og bundnu. Og
mest er það tengt Húnaþingi (sem
Bókmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
sumir telja réttara að nefna
Húnavatnsþing).
Héraðið er í tölu hinna fámenn-
ari á landinu. Og þar er enginn
kjarni sem svo hafi eflst að
fjölmenni að tekinn hafi verið í
kaupstaðatölu. Afleiðingin hefur
meðal annars orðið sú að margir
hafa flust úr héraði til Reykjavík-
ur eins og félagatala í Húnvetn-
ingafélaginu ber líka með sér.
Þjóðskáld hafa Húnvetningar
átt færri en ýmis héruð önnur.
Hins vegar eru vísindamenn í
íslenskum fræðum svo margir
þaðan upprunnir að undrum sæt-
ir. Páll Kolka tengdi það fornum
áhrifum Þingeyraklausturs. í
Húnaþingi hófst ritöld á íslandi,
þar var fyrst skrifuð bók svo vitað
sé. Þar var líka fyrst sett á stofn
prentsmiðja þótt hún væri fljót-
lega þaðan flutt. Rit Húnvetninga
hafa löngum einkennst af köldu
raunsæi fremur en skáldlegum
draumórum. — Þyki einhverjum
djúpt í árinni tekið að fullyrða
svona sýnast mér þættirnir í riti
þessu styðja alhæfinguna. Sem
dæmi má benda á tvo kafla úr
óprentaðri ævisögu séra Valdi-
mars J. Eylands. Séra Valdimar
hvarf ungur til Vesturheims og
gerðist þar prestur en hefur aldrei
slitið sínar huglægu og tilfinn-
ingalegu rætur frá víðidælskri
fósturmold. Hann lýsir föður sín-
um og bernskuheimili hispurs-
laust. Seinni kaflinn heitir Sveita-
sælan. Þar segir að »allt fram um
miðja tuttugustu öld var búskapur
til sveita á Islandi svo erilsamur
og tímafrekur, að fólk varð naum-
ast vart við hina margrómuðu
sveitasælu*. Þetta er örugglega
hárrétt. Og stritið — auðvitað
markaði það svipmót fólksins.
Séra Valdimar segir um föður
sinn: »Ég tók snemma eftir því að
hann var harðlyndur, uppstökkur
og óvæginn, og að hann virtist
sjaldan líta glaðan dag.«
Nærfærinn og innilegur er þátt-
ur Huldu Á. Stefánsdóttur, Litla
Dísa — um litlu konuna sem lærði
karlmannafatasaum í Reykjavík,
keypti sér prjónavél, byggði sér
lítinn bæ fyrir norðan og hélt sig í
orði og verki til jafns við hvern
sem var þrátt fyrir veika líkams-
burði. Dísa fékk sér útvarp strax
og þess var kostur og naut þess
Þá fer ekki minna
fyrir kveðskapnum. En
hann er eins og gengur
misjafn að efni og gæð-
um. Sýnilega er margt af
því ort til hugarhægðar
fremur en til lofs og
frægðar. Og mikið ber
þar á lofsöng til átthag-
anna.a
mest, einstæðingurinn, að heyra
þuluna bjóða »góða nótt«. Fjöldi
fólks frá gamla tímanum er
nefndur í þessum þætti Huldu. Er
þátturinn stílaður líkt og maður
heyrir fólk á efra aldri minnast
sinna gömlu góðu daga, þeirra
einstaklinga sem þá lifðu og at-
burða sem þá gerðust. — Skylt er
að leiðrétta þau ummæli Huldu að
Björn M. Ólsen hafi verið rektor
Menntaskólans í Reykjavík. Hann
var fyrsti rektor Háskóla íslands.
Ég nefni líka þáttinn Síðasta
skeiðið eftir Jón Marteinsson. Þar
er sagt frá mönnum og atburðum
frá síðustu aldamótum, en þáttur-
inn var í letur færður norður á
Holtavörðuheiði fyrir réttum
þrjátíu árum.
Furðu gegndi ef ekki væru hér
endurminningar frá göngum og
réttum í fyrri daga, þar sem
heiða- og afréttarlöndin hafa
löngum verið hin raunverulega
gulltrygging fyrir búskap í sveit-
um Húnaþings auk þess sem
landslagsfegurð er þar síst minni
en í byggðum niðri. Hér eru líka
þættir sem heita Réttarferð fyrir
50 árum eftir Ólaf Dýrmundsson,
Eftirleit fyrir 60 árum. eftir
Guðmund Jóhannsson og Göng-
urnar 1916 eftir Arinbjörn Árna-
son. Arinbjörn var aðeins tólf ára
þegar hann fór í umræddar
göngur, lagði þá af stað í blíðskap-
arveðri, hreppti hríðarbyl á af-
rétti sem þó stytti bráðlega upp
þannig að ferðin bar tilætlaðan
árangur og til byggða var snúið
slysalaust í góðu veðri.
EF ÞAÐ ER FRÉTT-
NÆMTÞÁERÞAÐÍ
MORGUNBLAÐINU
Aðrir þættir ritsins eru einnig
athyglisverðir þótt ekki verði
nefndir hér. Þá fer ekki minna
fyrir kveðskapnum. En hann er
eins og gengur misjafn að efni og
gæðum. Sýnilega er margt af þvi
ort til hugarhægðar fremur en til
lofs og frægðar. Og mikið ber þar
á lofsöng til átthaganna.
Yfir heildina litið sýnist mér
flest gott um rit þetta að segja —
með einni undantekningu: prent-
villurnar eru of margar. Þyrftu
forráðamenn ritsins að taka sér
tak í prófarkalestri því gott og
vandað efni á skilið að vandlega sé
frá því gengið.
Erlendar
bækur
Jóhanna Kristjónsdóttir
Bók um verk John U'
JOHN UPDIKE er án efa einna
merkastur bandarískra sam-
tímahöfunda og hefur vaxið með
hverju verki sem hann hefur
sent frá sér og sómi orðið
stöðugt meiri. Eins og gefur að
skilja hafa svo rithöfundar farið
að. skrifa um rit hans og eitt
þeirra er það sem hér er skrifað
um og heitir: John Updike and
three great secret things: Sex,
Religion and Art. Höfundur er
George Hunt.
Hunt kemst að þeirri niður-
stöðu að í fyrstu bókum Updikes
sé trúarþema og trúarkennd
áberandi og setji mjög sterkt
mark á þær. Síðan finnst honum
sem kynlíf og kynferðismál fari
að verða fyrirferðarmeiri og í
síðustu bókum Updikes renni
þessi einkenni meira og minna
saman og myndi glæsilega og
sannfærandi heild.
Bókin er afar læsileg, jafnvel
þót lesandinn þekki ekki nándar
nærri allar bækur Updikes má
hafa verulegt gagn af lestri
bókarinnar og ekki laust við að
einmitt umfjöllun Hunts um
ýmsar sem ég hafði lesið hafi
orðið til þess að mér jókst
skilningur á þeim og sá margt í
þeim sem framhjá hafði farið.
John Updike sendi frá sér
fyrstu bókina sína árið 1958, þá
26 ára gamall. Það var The
Poorhouse Fair. Síðan hefur
hann skrifað níu skáldsögur,
fjórar ljóðabækur, sent frá sér
fimm smásagnasöfn og greina-
söfn. Auk þess hefur hann verið
afkastamikill dálkahöfundur og
iðulega lagt sitt til mála sem
ofarlega hafa verið á baugi í
Bandaríkjunum. „The Coup“ frá
1978 er væntanlega sú bók Up-
dikes sem almennastri út-
breiðslu náði, en með aukinni
frægð hefur áhugi á fyrri bókum
hans líka vaxið svo að það er
nánast ekki nokkrum vafa und-
irorpið að hann er bæði einhver
merkasti höfundur Bandaríkj-
anna nú og einnig sá sem
r stærstan lesendahóp hefur.
Bók George Hunts er ágætlega
úr garði gerð. Hann skrifar
ítarlegan inngang að henni og
síðan skiptir hann henni niður í
þessa skipulegu þrjá þætti sem
fionum finnst hafa sett mark sitt
á skáldverk Updikes.
Bókin er í senn upplýsandi og
læsileg. Það er hreint ekki svo
lítill kostur.
Píanótónleikar
Gísli Magnússon og Halldór
Haraldsson léku saman í Aust-
urbæjarbíói um síðustu helgi og
var leikur þeirra blátt áfram
stórkostlegur.
Fyrsta verkið á efnisskránni
var Sónata í f-moll eftir Brahms.
Sónatan er upphaflega samin
fyrir strengjakvintett (tvö cello)
og síðan umrituð fyrir tvö píanó.
Það mun hafa verið Clara
Schumann, sem taldi Brahms á
að umrita verkið aftur fyrir
strengi og er þessi tónverkasam-
stæða nú þekktust sem píanó-
kvintettinp op. 34 í f-moll.
Það sem einkenndi leik þeirra
Gísla og Halldórs í Brahms, var
nákvæmni og reglusemi. Allt var
mjög vel spilað en í rauninni fór
heldur lítið fyrir rómantísku
Tðnllst
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
innihaldi tónlistarinnar. Það var
í tveimur seinni verkunum sem
leikur þeirra félaga var blátt
áfram glæsilegur. Píanó-fantasí-
an op. 5 eftir Rachmaninoff er
glæsileg og leikandi tónsmíð, en
fyrir marga heldur of rómantísk.
Bátssöngur, Ástarnótt, Tár og
Rússneskir páskar eru kaflaheit-
in og það fer vel að gera ekki of
mikið úr stemmningunni, en
leika verkið með inntaki glæsi-
leikans. í síðasta þættinum hefði
/9 Wr '77S
klukkuslátturinn mátt vera
ákafari, því annars er hætta á að
síendurtekið klukkustefið verði
þreytandi. Síðsta verkið var
spánska rapsódían eftir Ravel.
Móðir Ravels var Baski og þar i
gegn liggja þræðir spánskra
hugmynda, sem setja svip sinn á
nokkur tónverk hans. Rapsódían
er upphaflega samin fyrir
hljómsveit og frá því að verkið
sló í gegn, en það var frumflutt
1908, hafa kaflar úr því verið
meðal vinsælustu hljómsveitar-
verka aldarinnar.
Samspil Gísla og Halldórs var
stórkostlegt. Það sem helst
mætti tína til, er að leikur þeirra
var á stundum of yfirvegaður og
meðvitaður. Þeir hefðu mátt
sleppa sér og jafnvel gæða leik
sinn galsa og kankvísi. Það sem
einkenndi tónleikana í heild var
^Það sem einkenndi
leik þeirra Gísla og
Halldórs í Brahms, var
nákvæmni og reglu-
semi. Allt var mjög vel
spilað en í rauninni fór
heldur lítið fyrir róm-
antísku innihaldi tón-
listarinnar. Það var í
tveimur seinni verkun-
um sem leikur þeirra
félaga var blátt áfram
glæsilegur.n
glæsileg, meðvituð yfirvegun. A
köflum var túlkunin ópersónuleg
og jafnvel köld, en samt ávallt
glæsileg.